Η Δύναμις και η Δόξα: Η θρησκεία συναντά την πολιτική

Λένε ότι την Ιστορία τη γράφουν οι ισχυροί, αυτοί δηλαδή που μπόρεσαν να επικρατήσουν στρατιωτικά, οικονομικά ή και πνευματικά και να επιβάλλουν τη δική τους εκδοχή για την πορεία του κόσμου. Έτσι, οι Δυτικοί γράφουν την Ιστορία και για τις χώρες του τρίτου κόσμου, ενώ αντίστοιχα στη θρησκεία πλέον κυριαρχεί η άθρησκη ή ουδετερόθρησκη κοσμοαντίληψη, με αποτέλεσμα οι “κακοί” να είναι οι θρησκευόμενοι, που ενίοτε είναι και ήταν φανατικοί και ολοκληρωτικοί. Ξέρουμε λοιπόν καλά πόσα δεινά επέφερε λ.χ. ο Πάπας και η Ιερά Εξέταση, οι ιεραπόστολοι που εξόντωσαν ιθαγενείς σε Αμερική και Αφρική, οι Σταυροφόροι που κατέλαβαν χώρες και έσφαξαν ντόπιους, πιο πίσω οι διώξεις του Θεοδόσιου, η θανάτωση των αιρετικών, η δολοφονία της Υπατίας και άλλα αναμφίβολα (ή και αμφιλεγόμενα)… Απλώς τα αναμφίβολα αυτά είναι ο κανόνας, σύμφωνα με τη σύγχρονη ιστοριογραφία, είναι η εξήγηση της Iστορίας προς όφελος της επικρατούσας σήμερα ματιάς απέναντι στη θρησκεία και στην ανεξιθρησκία.

Αντίθετα, οι διώξεις των θρησκευόμενων είναι αμελητέες, φαίνονται ασήμαντες, προβάλλονται ως εξαιρέσεις… Οι “κακοί” είναι όσοι πιστεύουν, κι αυτοί παίρνουν στις σελίδες της ιστορίας και της λογοτεχνίας τον ρόλο του βάναυσου, του δυνάστη, αυτού που επιβάλλει τα πιστεύω του σε όσους θέλουν να διαφοροποιηθούν. Ανακαλύπτω όμως σταδιακά “αφανή” λογοτεχνικά κείμενα (που με κάνουν να υποψιαστώ ότι υπάρχουν και ανάλογες ιστορικές μαρτυρίες που έχουν παραγκωνιστεί…), τα οποία υποδεικνύουν ιστορικές στιγμές, περιόδους, καθεστώτα, που επέβαλαν για πολιτικούς λόγους “ανεξιθρησκία”, δηλαδή απαγόρευσαν την πίστη και κυνήγησαν τους πιστούς και το επίσημο ιερατείο. Ο Ελβετός Μετίν Αρντιτί (μόλις το 2013) γράφει την “Αδελφότητα των ιπτάμενων μοναχών”, για να αναδείξει το θέμα των εκκαθαρίσεων της ορθόδοξης εκκλησίας από τον Στάλιν κατά τη δεκαετία του ’30, ενώ πολύ νωρίτερα, το 1940, ο Γκράχαμ Γκρην εστιάζει στις μαζικές διώξεις της επαναστατικής κυβέρνησης του Μεξικού ενάντια στην καθολική εκκλησία.

Σε μια χώρα γεμάτη σκόνη, άδεια χωριά, απελπισμένους ανθρώπους, εγκατάλειψη και ερημιά, δύο πόλοι ορίζουν τη μοίρα της, ένας κυνηγημένος ιερέας και ένας ορκισμένος διώκτης του. Ο πρώτος δεν είναι ο ηρωικός εκπρόσωπος του Θεού, απρόσβλητος από οποιαδήποτε απειλή, αλλά ένας αδύναμος άνθρωπος, παραδομένος στο ποτό, δειλός, με εξώγαμο παιδί που το παράτησε παλιότερα, με λίγα λόγια ένας αμαρτωλός που ωστόσο δεν παραδίνεται στις κρατικές απειλές. Είναι συνήθειο του Γκρην να φτιάχνει ήρωες με αδυναμίες, με διλήμματα και αναστολές, αντιηρωικούς μέσα στον εσώτερο ηρωισμό τους, φοβισμένους μέσα στα πιστεύω τους. Ο δεύτερος εκφράζει τα σοσιαλιστικά πιστεύω και βλέπει την εκκλησία ως εχθρό του λαού. Η τελική συζήτηση των δύο, στην καταληκτική πράξη του κυνηγιού, μοιάζει με τη συζήτηση Χριστού και Πιλάτου ή Καϊάφα.

Όλη η ένταση του μυθιστορήματος στηρίζεται σ’ αυτό το κυνήγι. Κι η σκηνή στην οποία ο ιερέας, ενώ ξέρει ότι έρχονται οι αστυνόμοι, συνεχίζει για να τελειώσει τη Θεία λειτουργία είναι ιδιαίτερα φορτισμένη. Όπως και η επόμενη, όπου ο υπαστυνόμος εξετάζει τους χωρικούς, ανάμεσα στους οποίους είναι και ο κυνηγημένος ιερέας, φτάνοντας μια ανάσα (σχεδόν κυριολεκτικά) από το να τον ανακαλύψει. Ο Γκρην είναι εξαιρετικός μάστορας σε ορισμένες σκηνές, που αναδεικνύουν άλλοτε με θριλερικό τρόπο το τεταμένο κλίμα κι άλλοτε με λατινοαμερικάνικη αργοπορία τη σκονισμένη ακινησία. Μπορεί η συνολική πλοκή να μην φαίνεται τόσο στιβαρή (αν και είναι καλοδουλεμένη), αλλά κάθε σκηνή ξεχωριστά δείχνει αφηγηματικές ικανότητες και αναπαραστατική τέχνη που διαμορφώνουν έντονες εικόνες και ισχυρή θεατρικού τύπου δραματικότητα.

Ο Ζουμπουλάκης, που γράφει το Επίμετρο, δείχνει πολύ πειστικά ότι πίσω από την ιστορία του ανώνυμου ιερέα, ο οποίος είναι επικηρυγμένος και προσπαθεί να διαφύγει, κρύβονται βιβλικές αναλογίες, από τον Ιούδα (έναν μιγάδα) μέχρι τη φυλάκιση του πρωταγωνιστή ανάμεσα σε μικρούς και μεγάλους παρανομούντες (“μετ’ ανόμων ελογίσθη”) κ.ο.κ. Έτσι, όποιος διαβάζει το μυθιστόρημα, στέκεται πάνω στις αλληγορικές εικόνες, αναγνωρίζει σκηνές της Αγίας Γραφής, πείθεται ότι ο Χριστός έρχεται και επανέρχεται στο πέρασμα των αιώνων ως απλός άνθρωπος, ως αμαρτωλός ιερέας, ως διωκόμενο θύμα… Ο Χριστός ταυτίζεται με τους αδύναμους, τους ηθικά ανίσχυρους, τους αμαρτωλούς που κάποια στιγμή έρχονται σε επίγνωση των πράξεών τους. Γι’ αυτό ο πρωταγωνιστής του Γκρην στο τέλος δεν θα γλιτώσει από τη θυσία, ακολουθώντας το μεγάλο πρότυπο του Θεανθρώπου.

Διάβασα ένα κορυφαίο βιβλίο, που είναι σκληρό αλλά μαζί και καθαρτήριο, που διαβάζεται με όλη τη σκόνη του Μεξικού αλλά εμπνέει και μια άλλη αίσθηση της ζωής… Τελικά, η θρησκεία διασταυρώνεται με την πολιτική κι ο Γκρην αναδεικνύει αυτήν την αντίθεση με δεξιότητα.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος