Ίσλα Μπόα: Ο κόσμος μας μέσα από ένα τηλεπαιχνίδι επιβίωσης

Ποιος μπορεί να δει το πανόραμα της διεθνοποιημένης κοινωνίας μας χωρίς να καταφύγει σε υπερσυσσώρευση μυθοπλαστικών στοιχείων και φόρτο λεπτομερειών μέσα σ’ ένα βαρυφορτωμένο μυθιστόρημα; Αυτό το ερώτημα επιχείρησε να απαντήσει ο συγγραφέας, σχέδιο φιλόδοξο, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να τον φέρει μπροστά σε μια μεγάλη αποτυχία, μόνο και μόνο εξαιτίας της μακρόπνοης στόχευσής του. Και το πέτυχε χάρη σε μια έξυπνη ιδέα: να αποδώσει το παγκόσμιο σκηνικό με την αλληγορία ενός τηλεπαιχνιδιού, το οποίο φέρνει μαζί δέκα άτομα και των δύο φύλων, από διαφορετική ήπειρο, χώρα, κουλτούρα, επάγγελμα, θρησκεία κ.ο.κ.

Η επιτυχία του οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στην εύγλωττη αντιστοιχία των μυθιστορηματικών δεδομένων, που ξεδιπλώνουν μια ευφάνταστη όσο και καλοστημένη ιστορία, και της οικουμενικής πραγματικότητας που αναδεικνύεται άρρητα αν και ξεκάθαρα στα μάτια του αναγνώστη. Όταν η διοργανώτρια εταιρεία φαλιρίζει, δέκα παίχτες μαζί με μερικά στελέχη της παραγωγής αποκλείονται στο νησί του Ειρηνικού και μόνοι, αβοήθητοι και άπειροι, προσπαθούν να επιβιώσουν. Η επιβίωσή τους, ενώ στην αρχή ισοδυναμεί με την ίδια τη φυγή από το παρελθόν τους, το οποίο αποδίδεται με συνεχείς αναδρομές, και με το τεράστιο χρηματικό έπαθλο, γίνεται σταδιακά παιχνίδι ενάντια στη φύση και φυσικά στον θάνατο.

Το μυθιστόρημα αποτελεί έναν κόσμο καθρέφτη που αντικατοπτρίζει ένα κολοσσιαίο γίγνεσθαι, ένα παγκόσμιο σκηνικό που κάνει τη ζωή ζούγκλα και την επιβίωση αγώνα σε ένα γιγάντιο πεδίο που συχνά γίνεται ανεξέλεγκτο. Αυτό το παιχνίδι-αλληγορία συλλαμβάνει καίρια, πιο καίρια από κάθε κριτική στην οποία ανέτρεξα, η Δημητρούλια στην «Καθημερινή» της 3ης/6/2012. Θα ξεκινήσω από τα σημεία που επισημαίνει:

1. η ιδέα του μυθιστορήματος προέρχεται από την τηλεοπτική κουλτούρα των realities και των παιχνιδιών επιβίωσης, ένα από τα οποία εξελίσσεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.
2. η φύση από παιχνίδι, εξωτισμός, επαφή με την οικολογία, γνωριμία με μια άλλη πιο αυθεντική ζωή μετατρέπεται ακούσια σε ζούγκλα, σε επιβίωση, σε αγώνα για να βγουν οι παίχτες από αυτήν και να ξαναγυρίσουν στην ασφαλή αγκαλιά του πολιτισμού!
3. ποικίλα θέματα της (μετα)νεωτερικής εποχής μας θίγονται, λιγότερο ή περισσότερο, και αναλύονται μέσα στη δράση: η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, η ταυτότητα και οι εσωτερικές συγκρούσεις, ο καπιταλισμός, η αγριότητα, η συλλογικότητα κ.ο.κ.
4. η ανθρώπινη μοίρα είναι κοινή, πέρα από τις όποιες επιμέρους πολιτισμικές διαφορές, μοίρα που ορθώνεται γυμνή μπροστά στο φυσικό περιβάλλον και στο θανατερό του περίβλημα.
5. η πολυγωνική και πολυδιάστατη γραφή αναδεικνύει και τον τρόπο σύστασης του κόσμου: κάθε συνείδηση βλέπει τον εαυτό του και μέσω αυτού τους άλλους που βιώνουν τα ίδια αλλά αισθάνονται και σκέφτονται διαφορετικά.

Τι διαβάζουμε λοιπόν; Μα ένα κειμενικό παιχνίδι αναπαράστασης, όπου τα δεδομένα του σύγχρονου πολυδιασπασμένου και πολυπολιτισμικού κόσμου έρχονται σε σύγκρουση με τον εαυτό τους αλλά και με τις αρχέγονες δυνάμεις της φύσης και της ζωής. Δέκα ματαιωμένων ζωών άνθρωποι προσπαθούν να βρουν διέξοδο στη αναχώρηση από τον εαυτό τους και στο χρήμα, αλλά το στίγμα της εποχής δεν τους εγκολπώνεται σύμφωνα με το ανθρώπινο σχέδιο κι έτσι μετατρέπονται σε πιόνια (Κουρμουλής, «Αυγή», 27/3/2012). Ο Αστερίου γράφει ένα πολιτικό μυθιστόρημα, όπως επισημαίνει η Χαρτουλάρη («Τα Νέα», 18/2/2012), όπου ένα γνωστό λογοτεχνικό μοτίβο, το νησί των ναυαγών (βλ. τον Ροβινσώνα Κρούσο, τους ‘Ναυαγούς της Πασιφάης’ του Ταμβακάκη κ.ο.κ. -Μαντόγλου, www.bookpress.gr, 25/4/2012), γίνεται μικρογραφία μιας άλλης υπέρτερης εξουσίας, που είναι τα παγκόσμια συμφέροντα, αλλά και τα ΜΜΕ. Το υπαρξιακό παιχνίδι γίνεται παιχνίδι ύπαρξης και σαγηνεύει κριτικούς, αλλά, απ’ όσο καταλαβαίνω, και το κοινό, αφού ο καθένας μπορεί να βρει σ’ αυτό το μυθιστόρημα μια καλοκαιρινή, ενδιαφέρουσα και ζωντανή αφήγηση.

Ο Κούρτοβικ («Τα Νέα», 12/5/2012) είναι ο μόνος που εξέφρασε δημόσια σοβαρές επιφυλάξεις για τη βαρύτητα ενός τέτοιου εγχειρήματος. Καταρχάς, παρατηρεί ότι η ατσαλάκωτη γλώσσα των προσώπων δεν ανταποκρίνεται στο ρεαλιστικό πλαίσιο της μυθιστορηματικής παρουσίας τους. Κι ακόμα περισσότερο που λείπει η γλωσσική πολυφωνία που θα διαφοροποιηθεί έντονα από αφηγητή σε αφηγητή σε μια σκυταλοδρομία που θέλει να δει καλειδοσκοπικά το ίδιο πράγμα. Αποτέλεσμα αυτής της πολυπολιτισμικής ισοπέδωσης είναι η εξωτερική ματιά με την οποία εκλαμβάνουμε τους ήρωες, αν και η σκέψη τους δίνεται πρωτοπρόσωπα.

Εντέλει, παρά τη δυνατότητα που είχε ο Αστερίου να απλώσει με μεγαλύτερη ποικιλία τον λόγο και τη «φωνή» των προσώπων του, καταφέρνει να δώσει την αποσπασματικότητα του κόσμου αλλά και την εναγώνια πάλη του ανθρώπου να ξεφύγει από τα δεσμά του σε μια κοινωνία που τον κινεί σαν μαριονέτα. Το έργο πέρα από όλα τ’ άλλα είναι και μια πραγμάτευση της ελευθερίας και των ορίων της.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Χρήστος Αστερίου
“Ίσλα Μπόα”
εκδόσεις Πόλις
2012
Σελ.: 348
Τιμή: 15€