Η διάψευση: Η κυπριακή διχοτόμηση μέσα από μία δυνατή φιλία

Την εποχή της οικονομικής κρίσης, αντιλαμβάνεται κανείς ότι όλα (ΜΜΕ, διαδίκτυο, συζητήσεις, λογοτεχνία…) βρήκαν ένα κέντρο, το οποίο άλλοτε προσεγγίζουν κι άλλοτε σκόπιμα παραμερίζουν. Στην ουσία, αυτό το σύννεφο βρίσκεται πάνω από κάθε μας σκέψη και σκοτεινιάζει τις δράσεις μας.

Κάπως έτσι -καταλαβαίνω- λειτουργούν και οι Κύπριοι εδώ και πενήντα χρόνια και ακόμα πιο έντονα εδώ και σαράντα, αλλά το σύννεφο γι’ αυτούς είναι η διχοτόμηση. Αυτή είναι που τους συνοδεύει στις μέρες τους και τους φουρτουνιάζει στις νύχτες τους, ειδικά όσους, λόγω ηλικίας, έζησαν τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής το 1974.

Έτσι και στη λογοτεχνία, βλέπουμε το κέντρο της σκέψης των συγγραφέων να μπορεί να απαγκιστρωθεί -όχι ότι θα έπρεπε οπωσδήποτε- από τη δεκαετία του ’50 και του ’60 με τα προδρομικά συμβάντα αλλά και με τα μεταεισβολικά γεγονότα που κρατούν μέχρι σήμερα το νησί σε μια εσωτερική αιμορροούσα πληγή. Σημειώνω τα πρόσφατα έργα του Κυριάκου Μαργαρίτη “Ρέκβιεμ για τους απόντες”, του Άντη Ροδίτη “Δέκα χιλιάδες μέλισσες” και τώρα της Αγγελικής Σμυρλή (και πόσα άλλα που δεν ξέρω!). Θυμίζω επιπλέον το μυθιστόρημα του ελλαδίτη Βασίλη Γκουρογιάννη “Κόκκινο στην Πράσινη Γραμμή”, που πλησίασε με “εξωτερική” την κυπριακή τραγωδία.

«Ο Ορχάν, ένας Τουρκοκύπριος γιατρός που ζει στο κατεχόμενο μέρος της Κύπρου, αναστατώνεται από την είδηση ότι με τη μέθοδο του DNA αναγνωρίστηκαν τα οστά του Οδυσσέα, που από το καλοκαίρι του 1974 βρισκόταν στους καταλόγους των αγνοουμένων. Η επιθυμία του Ορχάν να παραστεί στην κηδεία του Οδυσσέα είναι μεγάλη, αφού στην εφηβεία του είχε δεθεί μαζί του με πολύ στενή φιλία. Στο διάστημα που μεσολαβεί ως την κηδεία, αναπόφευκτα θα ζωντανέψουν στη μνήμη του τα χρόνια που πέρασαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 μέχρι σήμερα, που πλησιάζει τα εβδομήντα. Στο βιβλίο ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει αυτά τα πενήντα χρόνια του Τουρκοκύπριου γιατρού. Τα όνειρά του στην αρχή για μια τουρκική Κύπρο, τους αγώνες του, την αγαλλίασή του τον Ιούλιο του 1974, που είδε να αποβιβάζεται στην Κύπρο ο τουρκικός στρατός, και εν συνεχεία την απογοήτευσή του για το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στο νέο κράτος και τελικά τη διάψευση των ελπίδων του.» (η υπόθεση από το οπισθόφυλλο).

Ο αναγνώστης διαβάζει και μαθαίνει τα γεγονότα της εποχής, αλλά κυρίως εισδύει στο κλίμα των δύο πλευρών. Η οπτική γωνία του μετριοπαθούς Τούρκου δείχνει μια οπτική γωνία που θα θέλαμε να είχαν οι Τουρκοκύπριοι (δεν ξέρω αν όντως την έχουν): καταρχάς, ενθουσιασμένοι με την ανάμιξη της μητέρας Τουρκίας στο κυπριακό, αλλά σταδιακά με επιφυλάξεις για τον παραγκωνισμό τους από τους Τουρκιελί (έποικους Τούρκους) και πρακτικά απογοητευμένοι από τη δύσκολη ζωή που τώρα ζουν, καθώς βρίσκονται σε ένα “κράτος”, αποκομμένο από τους πάντες, που δεν μπορεί να τους εξασφαλίσει τα απαραίτητα. Κι επιπλέον μια αναθεωρητική ματιά ξαναβλέπει τα πάντα και στέκεται στον φανατισμό και στις υποβολιμαίες ενέργειες που υπονόμευσαν την ομαλή ζωή στη δεκαετία του ’60 και ’70.

Ο Ορχάν γίνεται το κέντρο μιας ιστορίας που παρουσιάζεται από την πλευρά των Τούρκων. Βρίσκεται στο κέντρο απ’ όπου εξακτινώνονται διαρκείς αντιθέσεις που συγκροτούν έναν καλοπλεγμένο ιστό. Αφενός η αντίθεση Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων που γίνεται ευρύτερα σύγκρουση Τούρκων και Ελλήνων. Η ρήξη ξεκινά ως διαμάχη των λαών και μετατρέπεται σταδιακά σε διαμάχη των δύο κρατιδίων, του ανεξάρτητου και πλούσιου ελληνοκυπριακού και του εξαρτημένου από την Τουρκία τουρκοκυπριακού με τον Ραούφ Ντενκτάς και τον Μακάριο να πρωτοστατούν. Άλλη αντίθεση είναι η διαφορά Τουρκοκυπρίων, ντόπιων στο νησί, και Τούρκων επήλυδων που «καπελώνουν» τον ιθαγενή πληθυσμό. Και μέσα στους κόλπους των Τουρκοκυπρίων (όπως και στους Ελληνοκύπριους των οποίων οι απόψεις διίσταντο ανάμεσα στην ένωση και στην ανεξαρτησία) συναντώνται δύο στάσεις, η μια να προασπίζεται τον τουρκισμό στο σύνολό του κι η άλλη να ζητά δικαιώματα για τους Τουρκοκύπριους.

Θα ήθελα το βιβλίο της Σμυρλή να μην είναι απλώς μια καλογραμμένη ιστορία. Θα ήθελα πέρα από ευπρόσδεκτες καινοτομίες, να δω κορυφώσεις και ένταση, να δω τραγικότητα (όχι μελό), να δω συνειδησιακές ρήξεις αλλά και δραματικές διαπροσωπικές συγκρούσεις. Το έργο είναι μια καλοδεχούμενη πεδιάδα όπου το αυτοκίνητο του αναγνώστη τρέχει απρόσκοπτα αλλά ο επιβάτης δεν χαζεύει εδαφικές ατραξιόν ή ομορφιές της πανίδας και της χλωρίδας.

Ωστόσο, η συγκίνηση που κορυφώνεται ειδικά προς το τέλος και η όλη ανασκόπηση της κυπριακής ιστορικής τραγωδίας που διαπερνά τον αναγνώστη με ρίγη νοσταλγίας, αγανάκτησης, ευαισθητοποίησης κ.ο.κ. αξίζει να μας κάνει να προσέξουμε όχι τη μορφή του βιβλίου αλλά τη ματιά που συγχωρεί και θέλει να ξαναφτιάξει συνειδήσεις.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Αγγελικής Σμυρλή
“Η διάψευση”
Σελ. 224
εκδόσεις Κέδρος
2011
Τιμή: 12,50 ευρώ