Βιβλία για να βγάλουμε τον Μάη

Γράφει ο Σπύρος Σμυρνής

Ένα από τα ελάχιστα καλά που έδωσε το λοκντάουν στους βιβλιόφιλους ήταν ότι αύξησε κατά πολύ τον αναγνωστικό τους χρόνο. Σε πολλούς εξ αυτών η ντάνα με τα αδιάβαστα βιβλία τους μειώθηκε και μπόρεσαν να διαβάσουν τίτλους που πάντα ήθελαν. Πλέον οι ζωές μπαίνουν σε πιο κανονικούς ρυθμούς, ωστόσο πάντα θα αναζητούμε τη συντροφιά ενός καλού βιβλίου. Διαλέξαμε λοιπόν κάποιους τίτλους από την πρόσφατη βιβλιογραφία που σίγουρα θα σε γοητεύσουν.

Δυσφορεί η Νύχτα του/της Marieke Lukas Rijneveld (εκδόσεις Ίκαρος)

To βιβλίο που κέρδισε το βραβείο Booker του 2020, είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους τίτλους της σύγχρονης βιβλιογραφίας που περιμέναμε πώς και πώς να δούμε μεταφρασμένο στα ελληνικά. Ο Άγγελος Αγγελίδης κι η Μαρία Αγγελίδου για λογαριασμό των εκδόσεων Ίκαρος ανέλαβαν το δύσκολο έργο της μετάφρασης κατευθείαν από τα ολλανδικά και κέρδισαν το αναγνωστικό στοίχημα της χρονιάς. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό βιβλίο, που θα σκαρφαλώσει άνετα στην κορυφή της λίστας με τα καλύτερα της φετινής σοδειάς.

«Η δεκάχρονη Τζάκετ ζει σ’ ένα απομονωμένο χωριό της Ολλανδίας μαζί με την έντονα θρησκευόμενη οικογένειά της. Μια χειμωνιάτικη μέρα, ο μεγαλύτερος αδερφός της συμμετέχει σ’ έναν τοπικό αγώνα παγοδρομίας. Δυσαρεστημένη που έμεινε μόνη, κάνει μια διεστραμμένη έκκληση προς το Θεό, και ο αδερφός δεν επιστρέφει ποτέ.

H Μικρή –που τη λένε πράγματι Τζάκετ αλλά και σταματάει τελείως να βγάζει το πανωφόρι της – παγιδεύεται στο δύσκολο πέρασμα. Σπρωγμένη απότομα στην άβυσσο που είναι η απώλεια, αγωνίζεται να βρει στήριγμα, κράτημα σε μια οικογένεια που τη διαλύει ο πόνος. Ανάμεσα στον τρόμο και την ασυντρόφευτη ενοχή, δεν μπορεί να κάνει βήμα μπροστά, δεν μπορεί ν’ αφήσει πίσω την παιδική ηλικία, δεν μπορεί να ταξιδέψει στις τρικυμίες της εφηβείας.

Τυλιγμένη σφιχτά στο πανωφόρι της, με το φερμουάρ ανεβασμένο ώς το σαγόνι, πασχίζει να φυλαχτεί από το θάνατο που είναι παρών σε κάθε γωνιά της φάρμας.

Πώς αντέχει κανείς τον αφανισμό της χαράς; Πώς αντέχει ένα παιδί όταν όλα γύρω του καταρρέουν; Όταν οι γονείς του παραιτούνται από τη ζωή; Όταν ο ορίζοντας της ζωής σκοτεινιάζει και το μέλλον γίνεται νύχτα και ο χρόνος, ακινητοποιημένος, δυσφορεί;».

Αυτά λίγο πολύ μπορείς να διαβάσεις στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του/της Marieke Lukas Rijneveld που δεν επιθυμεί να προσδιορίζεται με βάση την δυαδικότητα των φίλων. Το Δυσφορεί η Νύχτα είναι ένα ανάγνωσμα- γροθιά στο στομάχι, μια ανατριχιαστική αλληγορία πάνω στη μοναξιά και την απώλεια με έντονες ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις σχετικά με την εύθραυστη ανθρώπινη ύπαρξη. Η «ποιητική προϋπηρεσία» του/ της Rijneveld είναι παραπάνω από ευδιάκριτη μιας και ο τρόπος που απιθώνει τις λέξεις στο χαρτί, δεν ακολουθεί τους συνήθεις κανόνες της μυθιστορηματογραφίας.

Αντίθετα, τους υπερβαίνει μιας και δημιουργεί ένα βιβλίο όπου συνυπάρχει αριστοτεχνικά η ωμότητα του θανάτου κι ο λυρισμός των ονείρων μαζί με τη βαρβαρότητα της βίας και την ζωοποιό παιδικότητα των βασικών χαρακτήρων του. Διαβάζοντας το βιβλίο, ανοίγεται μπροστά σου ένας σκοτεινός κόσμος που φέρνει στην επιφάνεια τρομακτικές μνήμες, την οσμή του θανάτου, τις ενοχές αλλά και την θεραπευτική ιδιότητα των ζώων που εξυπηρετούν συμβολικά την πλοκή. Ο/Η Rinjeveld παίρνει το αφηγηματικό ρίσκο να βάλει ένα παιδί να περιγράφει την ιστορία του και κερδίζει τον αναγνώστη χάρη στη λυτρωτική γραφή του που αναδύει τη σκληρή μα πανανθρώπινη αλήθεια του.

Νότιοι Τρόποι του Αντρέα Πασσά (εκδόσεις 24 γράμματα)

Οι Νότιοι Τρόποι του Αντρέα Πασσά θα προκαλέσουν την περιέργειά σου αρχικά για το πολύ όμορφο εξώφυλλο. Έπειτα θα σε γοητεύσει κι η ιντριγκαδόρικη περίληψη που θα βρεις γραμμένη στο οπισθόφυλλο: «Για τον Μαξ, το μέλλον δεν είναι παρά μια δυσοίωνη αίσθηση στα σωθικά του. Σχεδόν σαράντα, χρεωμένος, με το κανάλι που δουλεύει στα πρόθυρα του κλεισίματος και την κατάρρευση της ζωής που γνωρίζει προ των πυλών, όταν δεν περνάει τις άγρυπνες νύχτες καθηλωμένος στον καναπέ χαζεύοντας γουέστερν και μετρώντας τις μηδενικές προοπτικές ξανά και ξανά, περιφέρεται στην πόλη αναζητώντας το μούδιασμα που θα τον οδηγήσει επιτέλους στο κρεβάτι και στην λυτρωτική λήθη του μεθυσμένου ύπνου. Μέρα με τη μέρα συνειδητοποιεί το αναπόδραστο του αδιεξόδου που έχει περιπέσει και σαν τους ασυμβίβαστους ήρωες της Άγριας Δύσης, επιθυμεί τουλάχιστον να ορίσει το κλείσιμο της ιστορίας του στο ηλιοβασίλεμα της αυτοσχέδιας εξορίας του».

Το δεύτερο βιβλίο του Πασσά είναι μια σκοτεινή νουβέλα εμποτισμένη με το πνεύμα των μπιτ λογοτεχνικών ηρώων που λατρεύει ο συγγραφέας και κάθε τόσο λοξοκοιτούν τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου με ένα σαρδόνιο χαμόγελο στο πρόσωπό τους. Οι άνθρωποι που σκιτσάρει ο Πασσάς με την πένα του, δεν μοιάζουν τόσο με τους μυθιστορηματικούς ήρωες που έχεις συνηθίσει να διαβάζεις. Αντίθετα, θυμίζουν αποτυχημένους επαγγελματίες, καψούρηδες γείτονες, συμπαθείς γνωστούς με λατρεία στη μουσική, πότες κι αμαρτωλούς που συναντάς στις μπάρες των μαγαζιών που συχνάζεις.

Παρότι έχουν μια έμφυτη τάση προς τον νιχιλισμό, τους γουστάρουμε γιατί αγνοούν τους κανόνες της καθεστηκυίας τάξης και γράφουν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους την πολιτική ορθότητα και τον καθωσπρεπισμό που θεριεύει γύρω τους. Ζουν υπό το βάρος των ενοχών που μας φορτώνουν όλους από παιδιά και πέφτουν συχνά πάνω σε αδιέξοδα, μα τους συγχωρούμε τα λάθη τους γιατί ποτίζουν με την μπουκοφσκική αλητεία τους τα βαρετά μας βράδια.

Ένας Διαφορετικός Τυμπανιστής του William Melvey Kelley (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Η περίληψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου είναι η ακόλουθη: «Μια μέρα του 1957, στο Σάτον, μια μικρή πόλη μιας (επινοημένης) πολιτείας του αμερικάνικου Νότου ανάμεσα στον Μισισιπή και την Αλαμπάμα, ο νεαρός μαύρος αγρότης Τάκερ Κάλιμπαν ρίχνει αλάτι στα χωράφια του, σκοτώνει τα ζωντανά του, βάζει φωτιά στο σπίτι του, παίρνει τη γυναίκα και το παιδί του και φεύγει. Οι λευκοί της μικρής πόλης παρακολουθούν σαστισμένοι· τις επόμενες μέρες, το σάστισμά τους εντείνεται, καθώς ο ένας μετά τον άλλον οι μαύροι φοράνε τα κυριακάτικά τους, παίρνουν τα πολύτιμά τους και φεύγουν και εκείνοι».

Μέσα από τα μάτια των λευκών πάντα αφηγητών βλέπουμε πώς εκείνοι ερμηνεύουν τη μαύρη ταυτότητα σύμφωνα με τις δικές τους πεποιθήσεις, ανάγκες και επιθυμίες. Κάθε αφηγητής φωτίζει διαφορετικά τα γεγονότα, μέχρι το συγκλονιστικό τέλος του βιβλίου. Ο William Melvin Kelley είναι ένας σπουδαίος γραφιάς που μίλησε για το θέμα των φυλετικών διαφορών από την δεκαετία του ‘60, όταν, σε ηλικία μόλις 24 ετών, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ένας Διαφορετικός Τυμπανιστής.

Δυσκολεύεσαι να αντιληφθείς πώς το συγκεκριμένο ευφυές μυθιστόρημα που ξεδιπλώνει τις αφηγηματικές αρετές του σε 325 σελίδες είναι δημιούργημα ενός ανθρώπου που δεν είχε κλείσει καν τα 25 του χρόνια. Ο συγγραφέας δεν μασάει τα λόγια του και δεν χαρίζεται σε κανέναν. Μιλά για τον ρατσισμό και το σεξισμό χωρίς φόβο και με πολύ πάθος, όπως αυτό αποτυπώνεται στους ήρωες τους. Βάζει τους λευκούς να μιλήσουν για τα δεινά των μαύρων σε ένα ιδιοφυές plot-twist που πάντα θα συνοδεύει το όνομά του. Ο λόγος του είναι σκληρός ξύνοντας την επιφανειακή θεώρηση των ρατσιστικών και σεξιστικών στερεοτύπων που είναι βαθιά ριζωμένα στην αμερικανική κοινωνία. Το τέμπο του είναι στιβαρό και σε συμπαρασύρει κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον σε αυτό το απολαυστικό ανάγνωσμα.

Ανθρώπινη Κωμωδία του William Saroyan (εκδόσεις Gutenberg)

«Ο Όμηρος, ένα δεκατετράχρονο αγόρι, χωρίς πατέρα, εργάζεται ως ταχυδρόμος στην Ίθακα της Καλιφόρνιας για να στηρίξει τη μητέρα, την αδερφή και τον τετράχρονο αδερφό του Οδυσσέα. Ο μεγαλύτερος αδερφός βρίσκεται στο μέτωπο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Όμηρος παραδίδει στους κατοίκους επιστολές που μεταφέρουν από το μέτωπο την είδηση του θανάτου, σκορπίζοντας τη θλίψη και την αγωνία στους κατοίκους».

To κεντρικό story της Ανθρώπινης κωμωδίας, σε προϊδεάζει για την αντιπολεμική χροιά που έχει το πλέον εμβληματικό έργο του.  Ο William Saroyan ωστόσο είναι ένας από εκείνους τους «Αισθηματίες» της ζωής που συνηθίζουν να ψάχνουν φως ακόμη και στα πιο σκοτεινά σημεία της παγκόσμιας ιστορίας. Μιλάμε άλλωστε για έναν φανατικό ουμανιστή που αναζητούσε πάντοτε στο τεράστιο έργο του (υπήρξε πολυγραφότατος) την ελπίδα της ζωής, η οποία είναι αρκετή και ικανή να νικήσει ακόμη και τον θάνατο.

Ο λόγος του στρωτός, με φυσική ροή κερδίζει τον αναγνώστη από την πρώτη κιόλας σελίδα. Μοιάζει εξομολογητικός κι είναι έντονα περιγραφικός στην προσπάθειά του να αναπτύξει τους βασικούς του χαρακτήρες, τόσο εκείνον του όμηρου όσο και του Οδυσσέα που είναι στην ουσία λογοτεχνικά alter ego του ίδιου του συγγραφέα.

Με οδηγό την αγάπη και την συντροφικότητα απλώνει γύρω μας ένα ανθρώπινο κολάζ χαρακτήρων που οπλίζονται με υπομονή όσο στοχάζονται απέναντι στη ζωή και στον θάνατο. Όπλα τους είναι το καθάριο βλέμμα κι η παλλόμενη στα στήθια τους καρδιά που χτυπά σε νοσταλγικό ρυθμό για τα χρόνια της αθωότητας που δεν έχουν χαθεί μέχρι να τα θάψουμε εμείς οι ίδιου. Ο Saroyan αρνείται να το κάνει αυτό κι είναι ο βασικός λόγος που θα τον ευχαριστούμε αιώνια.

Άκουσε τη φωνή μου κι έλα του Ιάκωβου Καμπανέλλη (εκδόσεις Κέδρος)

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης είχε μια μακροχρόνια σχέση με τον εύρυθμο λόγο, το τραγούδι γενικά. Πρώτα απ’ όλα με τα τραγούδια που άκουγε στο σπίτι του και στο νησί του, τη Νάξο, αλλά και μετά, κυρίως με το έντεχνο λαϊκό, που άκουγε όταν το 1932 ήρθε με την οικογένειά του στην Αθήνα.

Έναν συνδυασμό αυτών των δύο υπηρέτησε με συνέπεια για πενήντα περίπου χρόνια.

Η συγκεντρωτική συλλογή Άκουσε τη φωνή μου κι έλα περιλαμβάνει, για πρώτη φορά, όλα τα ποιήματα και τα τραγούδια του, που πολλά μάλιστα ακούμε και τραγουδάμε μέχρι σήμερα. Όσα συμπεριλαμβάνονται σε θεατρικά του έργα αναδημοσιεύονται στην αυτοτελή μορφή τους, δεδομένου ότι αρκετά από αυτά δεν έχουν μελοποιηθεί, παρά μόνο κάποιες στροφές ή ενίοτε κάποιοι στίχοι τους, περιμένοντας τον συνθέτη που θα τα μελοποιήσει ολόκληρα.

Τη συλλογή συνοδεύουν χαιρετισμός του Μίκη Θεοδωράκη, χαιρετισμός του Σταύρου Ξαρχάκου, πρόλογος, επίμετρο και σημειώσεις του θεατρολόγου Θάνου Φωσκαρίνη, εκτενές βιογραφικό, δισκογραφία και εργογραφία του Iάκωβου Καμπανέλλη, καθώς και σχέδιά του, φιλοτεχνημένα στη δεκαετία του 1960.

Οι έννοιες του πολιτισμού και της ιστορίας κάποιες φορές χάνονται πίσω από βαρύγδουπες λέξεις και μακροσκελείς ορισμούς που χάνουν το κύριο νόημά τους. Αυτό, του συνοδοιπόρου ζωής πλάι στους ανθρώπους που τις έζησαν, τις ένιωσαν, τις τραγούδησαν και τέλος τις έγραψαν σε χαρτιά που κιτρίνισαν και φθάρηκαν στο πέρασμα του χρόνου, κερδίζοντας ωστόσο την αιωνιότητα ακόμη κι αν δεν την πρόσμεναν.

Έχοντας το παραπάνω κατά νου μπορείς να διαβάσεις τον συγκεντρωτικό τόμο για το σπουδαίο έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ο οποίος μέσα από τα τραγούδια και τα ποιήματά του έδωσε φωνή σε μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων, που αναζητούσε τις σωστές λέξεις για να βάλει σε σειρά όσα ένιωθε η ψυχή της. Αυτή είναι η σπουδαιότερη κληρονομιά του Καμπανέλλη που καθιστά αναγκαία την ανάγνωση του σκληρόδετου τόμου των εκδόσεων Κέδρος.