Τα θολά νερά της «προπαγάνδας»

Είναι πολλά τα πράγματα που φαίνονται να καταπατούν το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης και- προκειμένου για τη δημοσιογραφία- αυτό του κοινού να ενημερώνεται ακηδεμόνευτα. Το δικαίωμα στην ακηδεμόνευτη ενημέρωση όμως δεν το παραβιάζει μόνο η φίμωση των Μέσων, αλλά και η στρεβλή παρουσίαση της πραγματικότητας. Οι δύο δημοσιογράφοι που τιμωρήθηκαν με προσωρινή αποβολή τους από την ΕΣΗΕΑ κατηγορήθηκαν από το πειθαρχικό συμβούλιο για αυτό ακριβώς.

Η προπαγάνδα είναι αντιδεοντολογική δημοσιογραφία και θα πρέπει να τιμωρείται. Τι είναι όμως προπαγάνδα και τι διαφορά έχει από το σχόλιο που δικαιούται να κάνει ο δημοσιογράφος;

Κομβικής σημασίας είναι το αν η άποψη συμπλέκεται με κάτι που παρουσιάζεται στον λήπτη της πληροφορίας ως γεγονός.

Επί παραδείγματι το «όπου να΄ναι θα χρεοκοπήσουμε» που ακουγόταν σε αρκετά δελτία ειδήσεων του «Ναι» την εποχή του δημοψηφίσματος, τι είναι; Εκ πρώτης έχουμε προπαγάνδα μια που η εκτίμηση του δημοσιογράφου παρουσιάζεται ως επικείμενο γεγονός. Ποιος όμως μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι είχε τέτοια πρόθεση και δεν έλεγε όντως την άποψή του; Ποιος μπορεί να είναι σίγουρος ότι ο κάθε ένας από αυτούς τους δημοσιογράφους δεν πίστευε πραγματικά πως η χρεοκοπία επίκειται και προσπαθούσε να ενημερώσει το κοινό για μια επικείμενη καταστροφή;

Κάποιο πειθαρχικό συμβούλιο; Και ποιοι θα αποτελούν αυτό το σώμα που θα διερμηνεύει τις προθέσεις των ατόμων-δημοσιογράφων; Τι σώμα θα είναι αυτό που θα κρατά από τη μια «το κοινό καλό» από την άλλη «την πραγματική πρόθεση των εκπροσώπων του τύπου» και θα τα ανακατεύει με αναλογίες που θεωρεί ιδανικές; Να με συγχωρείτε, αλλά τέτοιες εξουσίες ούτε στη Βουλή δεν είμαι πρόθυμος να αναγνωρίσω.

Οπότε; Δεν θα υπάρχουν όρια; Ο καθένας θα λέει ό,τι θέλει και οι εικασίες θα μπερδεύονται με τα γεγονότα; Και τον μέσο τηλεθεατή με τις μειωμένες άμυνες; Δεν θα τον προστατεύσει κανείς; Πρώτα τον κάνουμε τηλεορασόπληκτο και μετά τον αφήνουμε στο έλεος του πιο χειραγωγημένου τύπου ενημέρωσης;

Όσο επίπονο και αν είναι, περισσότερο σωστό φαίνεται τα όρια να τα βάζει η ίδια η κοινή γνώμη. Όπως και συνέβη. Η κραυγαλέα προπαγάνδα των τηλεοράσεων υπέρ του «Ναι» το περασμένο καλοκαίρι είχε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα για μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης που ως εκείνη τη στιγμή ήταν ουδέτερο ή και έκλινε υπέρ του «Ναι». Για αρκετό μάλιστα καιρό μετά το δημοψήφισμα άκουγες σχεδόν μόνο άσχημα λόγια για την αντικειμενικότητα των καναλιών που είχαν συνολικά παραβιάσει με υπερβολές την αντικειμενικότητα στην παρουσίαση.

Το θέμα ωστόσο είναι πολυσχιδές και εύκολη απάντηση δεν υπάρχει.

Είναι προφανές ότι οι δημοσιογράφοι που δουλεύουν σε Μέσα τα οποία έχουν κεντρική γραμμή έναντι ενός θέματος, να μην έχουν την άνεση να λειτουργήσουν ενάντια στην κατεύθυνση που έχει επιλέξει η διεύθυνση. Εκεί τι θα πρέπει να ισχύει; Θα πρέπει να εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα της ενημέρωσης ακόμη και αν αυτό βλάψει τα συμφέροντα της ιδιωτικής επιχείρησης που τους πληρώνει;

Σε έναν ιδανικό κόσμο προφανώς και ναι. Όσο πιο ελεύθερη όμως θέλουμε να είναι η οικονομική ζωή, τόσο περισσότερο χώρο δίνουμε στα συμφέροντα- με την απόλυτα θετική έννοια του όρου. Για να συγκεραστούν αυτά τα δύο θα έπρεπε οι δημοσιογράφοι να λειτουργούν ως ιππότες του ελέους, πρόθυμοι να καρατομηθούν ανά πάσα στιγμή από τις δουλειές τους για να συνεχίσουν να υποστηρίζουν τις απόψεις τους και να εξασφαλίζουν την αντικειμενικότητα της ενημέρωσης. Σε αυτούς δηλαδή δεν θα αναγνωρίζεται το δικαίωμα του «συμφέροντος». Φυσικά αυτά δεν γίνονται.

Οπότε; Να αφήσουμε τη ζούγκλα να αυτορυθμιστεί πλήρως; Όχι. Αν και υπάρχουν πτυχές της δημόσιας ζωής που μπορούν και πρέπει να ρυθμίζονται μόνες τους, υπάρχουν  στρατηγικές πρωτοβουλίες που μπορεί και πρέπει να τις αναλάβει η πολιτεία. Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο των πολιτών-καταναλωτών της ενημέρωσης θα ήταν εγγύηση για λιγότερες χειραγωγήσεις και λιγότερη ανάγκη για «απαγορεύσεις» και πειθαρχικές δράσεις. Αυτή η αναβάθμιση ταιριάζει περισσότερο στα καθήκοντα μιας αριστερής διακυβέρνησης από τις τιμωρητικού χαρακτήρα παρεμβάσεις.