Της δικαιοσύνης

Με αφορμή τις υπερατλαντικές περιπέτειες- στην κυριολεξία- του Γάλλου (πρώην;) μνηστήρα της προεδρίας Ντομινίκ Στρος Καν σκεφτόμουν το πώς τελικά λειτουργεί η δικαιοσύνη.

Ας εξηγηθώ. Όταν πρωτοανακοινώθηκε η στρατηγική που θα ακολουθούσε στη δικαστική του εμπλοκή με την καμαριέρα ο κ. Στρος Καν, η όλη υπόθεση μου θύμισε εκπληκτικά χολυγουντιανό δικαστικό θρίλερ. Θα προσλάβουμε 2-3 ερευνητές τζιμάνια και θα βγάλουμε σκάρτη την καταγγέλουσα.

Εδώ υπάρχουν δύο σημεία. Το ένα, είναι το προφανές: Όλος ο κόσμος έχει κάνει ουκ ολίγα πράγματα που βλάπτουν την «αξιοπιστία» του με τα στενά όρια που την ορίζει ο νόμος. Μπορεί τα προηγούμενα «κρίματά» μας να μην αρκούν για να μας χαρακτηρίσουν «εγκληματίες», αλλά πιθανότατα θα έφταναν για να τρωθεί η αξιοπιστία μας ενώπιον του σεβαστού δικαστηρίου.

Ο άλλος είναι εξίσου απλός αλλά λιγότερο αυτονόητος.

«Γιατί; Μόνο εγώ το έκανα;» λένε τα πιτσιρίκια, όταν τα κατηγορείς για κάτι, ζητώντας με αυτόν τον τρόπο την καθολική επιβολή τιμωρίας ή- μάλλον- την καθολική αθώωση. Αυτή η άποψη, μολονότι αρκετά εύστοχη σε όρους κοινής λογικής, δεν ενσωματώνει το κοινωνικό στοιχείο του δικαίου των δυτικών κοινωνιών: Δεν δικαιούται κανείς να παραβαίνει τους κανόνες μόνο και μόνο επειδή τους παραβαίνουν οι άλλοι και ο κάθε ένας κρίνεται για τα δικά του πεπραγμένα. Αν οι παραβάσεις του κανόνα αυξηθούν δραματικά, αυτό σημαίνει ότι ο συγκεκριμένος κανόνας έχει πάψει να απηχεί το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» και πρέπει πιθανότατα να τροποποιηθεί.

Τι σημασία έχει για το αν θα πρέπει να τιμωρηθεί για βιασμό ο Στρος Καν το αν η καμαριέρα ήταν επαγγελματίας πόρνη, «ελευθερίων ηθών» ή απλώς «ζωηρή»; Τιμωρείται ο βιασμός; Ναι. Άρα αυτό που θα πρέπει να αναζητηθεί είναι το εάν συντρέχουν τα πραγματικά περιστατικά που τεκμηριώνουν το αδίκημα.

Μου φαίνεται απίστευτο τόσο σημαντικές για τη δομή των κοινωνιών διαδικασίες να κρίνονται από αφελή επιχειρήματα του τύπου «κοίτα ρε μια μούρη που έχει το θάρρος να με κατηγορεί κιόλας!».

Αυτό με τη μούρη δεν το λέω τυχαία. Αφού το θέμα που πρέπει να εξετάσουν τα δικαστήρια είναι η υπόληψη του ενάγοντος, θυμήθηκα το ρητό που η γιαγιά ενός φίλου- προφανώς φυσιογνωμίστρια- συνήθιζε να λέει με ρουστίκ φλέγμα: «Χοντρά μούτρα, λίγη υπόληψη».

Όσο τα κριτήρια της δικαιοσύνης απομακρύνονται από τα πραγματικά περιστατικά, τόσο πιο αυθαίρετα κινδυνεύουν να γίνουν και τόσο πιο εξαρτώμενα από την οικονομική δύναμη θα είναι. Και αυτό μπορεί να είναι «το δίκαιο του ισχυρού» αλλά «δικαιοσύνη»- που ευαγγελίζονται οι δυτικές δημοκρατίες ότι παρέχουν- δεν είναι σε καμία περίπτωση…

Και, όχι, δεν έχω κάτι άλλο να προτείνω.