Σκέφτομαι άρα "Υπάρχω"

Τώρα που κάπως κατακάθεται ο αχός για την ταινία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, «Υπάρχω», έχει ίσως νόημα να συζητήσουμε όχι για την ίδια την ταινία αλλά για τον τρόπο που μπορούν ακόμη να προκαλούν πάθη οι λαϊκοί ήρωες ή, έστω, η ανάμνησή τους και με ποιος όρους αυτό προβάλλεται στο σήμερα.

Αυτό ήταν ο Καζαντζίδης ή, για να είμαι ακριβέστερος, αυτό έγινε: ένας λαϊκός ήρωας που συμπτωματικά είχε υπέροχη φωνή και διακρίθηκε στο τραγούδι. Αυτό θα πει ότι ο Καζαντζίδης θα γινόταν αυτό που έγινε οτιδήποτε άλλο και να έκανε; Όχι, ακριβώς. Η δύναμη της λαϊκής διασκέδασης και δη του λαϊκού τραγουδιού είναι σαρωτική. Σημαίνει όμως ότι έγινε κάτι πολύ μεγαλύτερο από «δημοφιλής τραγουδιστής».

Ο Λεωνίδας Οικονόμου, συγγραφέας του βιβλίου "Στελιος Καζαντζίδης, Τραύμα και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι" αναφέρεται στην επιρροή που είχαν τα τραγούδια του Στέλιου Καζαντζίδη στο ελληνικό κοινό εντός και εκτός συνόρων. Σήμερα αυτά τα τραγούδια, όπως και ο ίδιος ο Στέλιος Καζαντζίδης αποτελούν μέρος της πολιτισμικής μας ιστορίας. Συνέβησαν σε συγκεκριμένες εποχές και η παραγωγή τους είχε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που συνδέονται με την εποχή.

Δεν είναι από μόνο του περίεργο που η ταινία και η προσωπικότητα του Καζαντζίδη δίχασε. Το λαϊκό τραγούδι είχε πάντα αυτή την ιδιότητα, κυρίως στη συγχρονία του, κυρίως δηλαδή την εποχή που παράγεται. Πάντα υπάρχουν κάποιοι που το θεωρούν «φτηνό» και χαμερπές, που έχουν να ψέξουν την χαμηλή αξία της μουσικής ή των στίχων, αλλά και όσους αρέσκονται σε αυτό. Το εντυπωσιακό είναι ότι η λαϊκότητα του Καζαντζίδη διχάζει φέρνοντας δύο εποχές σε σύγκρουση: την εποχή που παράγονταν τα τραγούδια του με τις τότε εκφάνσεις του ανδρισμού απολύτως αποδεκτές από τα λαϊκά πρότυπα, και τη σημερινή με τις απόπειρες να εκκαθαριστούν από όπου είναι δυνατόν οι επιζήμιες αρρενωπότητες.      

Σε μεγάλο βαθμό το ηθικό και συναισθηματικό στίγμα των λαϊκών τραγουδιών δίνουν οι στίχοι, το «τι λέει» ένα τραγούδι. Η συζήτηση που ξεκίνησε για το ομώνυμο με την ταινία τραγούδι αποτελεί μια καταχώρηση στο αρχείο που λέγεται λαϊκό τραγούδι των μεταπολεμικών δεκαετιών. Όποιος επιτίθεται στους στίχους μοιάζει να αγνοεί την ιστορική διάσταση που έχει η μουσική. Και τι πειράζει; Θα αναρωτηθεί ίσως κάποιος. Το να Βλέπουμε τα πράγματα έξω από την εποχή και την περιρέουσα ατμόσφαιρα στην οποία δημιουργήθηκαν, μπορεί να μην επηρεάζει την συναισθηματική επίδραση που έχουν πάνω μας, μας δημιουργεί όμως πρόβλημα στο να κατανοήσουμε εκείνη την εποχή, όπως και την τωρινή.   

Με τον ίδιο τρόπο, ζώντας στο σήμερα, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι τώρα οι στίχοι αυτοί δεν θα ήταν αποδεκτοί για τη δισκογραφία. Θα έτρωγαν κράξιμο. Αυτό πιστεύουμε και μαγκιά μας και καμάρι μας όλων ημών που συναποτελούμε την σημερινή κοινή γνώμη. Όμως και η δική μας άποψη παίρνει τη σφραγίδα του χρόνου και, έχοντας (και) αυτή τη σφραγίδα, θα κριθεί στο μέλλον.

Ό,τι έχει υπάρξει δεν είναι στη σφαίρα του απυρόβλητου, ούτε πρέπει να απαγορεύονται οι κριτικές συζητήσεις για αυτό- είναι άλλωστε με έναν τρόπο μέρος της συλλογικής μνήμης, Ακριβώς όμως για αυτόν τον λόγο δεν είναι δυνατόν να «απαγορευτεί» εν ονόματι ακόμη και του πιο δίκαιο σκοπού. Κάτι τέτοιο θα μας άφηνε φτωχότερους.