Δίκαιες οι επισημάνσεις για Καραγάτση, άδικη η πυρά

Κάτι η ειδησεογραφική ένδεια λόγω τριημέρου, κάτι το μπούχτισμα με την οικογένεια Λύτρα και το θέμα «Μ. Καραγάτσης» ήρθε και έκατσε ταμάμ για τα εγχώρια social media που επιδόθηκαν με πάθος στην Καραγατσιάδα, στο κατά πόσον ένα από τα έργα του -και σίγουρα όχι το καλύτερο- η Μεγάλη Χίμαιρα, έβριθε σεξιστικών αναφορών.

Η συζήτηση άνοιξε και η αξία του λογοτεχνικού κεφαλαίου που λέγεται «Καραγάτσης» μπήκε συλλήβδην στο μικροσκόπιο. Μπορεί η αξία ενός καλλιτέχνη να μας κάνει να ξεχάσουμε ό,τι σήμερα αποτελεί ατόπημα κατά ομάδων πληθυσμού ή μήπως, αντίστροφα, τα ατοπήματα αυτά μας οδηγούν στο να αποκαθηλώσουμε ένα σημαίνων πρόσωπο των εγχώριων τεχνών;   

Καλό είναι να συζητάμε για τον Καραγάτση, για τη λογοτεχνία, για το πώς μας επηρεάζει, για το εάν η τέχνη έχει επιτρεπτά όρια και για το πως συνομιλεί με το ιστορικό περιβάλλον. Αυτό το τελευταίο είναι και το ζητούμενο εν προκειμένω.   

Όλα τα πράγματα που έχουν συμβεί δεν έχουν από μόνα τους σημασίες και φορτίσεις· εμείς τους τις δίνουμε, όσο προφανείς και αν μας φαίνονται όταν τα κοιτάζουμε από λίγο πιο μακριά. Και τους τις δίνουμε όχι τόσο για να καταλάβουμε το τότε, τον χρόνο στον οποίο συνέβησαν, αλλά για να καταλάβουμε και να συνυπάρξουμε αποτελεσματικότερα με το τώρα- για αυτό και αυτές οι σημασίες μεταβάλλονται. Έτσι, ας αρκεστούμε στο ότι εύστοχα επισημαίνουμε σήμερα τον σεξισμό και τον στερεοτυπικό μισογυνισμό στον λόγο του Καραγάτση, και ας μην ισχυριζόμαστε ότι μια τέτοια διαπίστωση έχει αναδρομική ή και παντοτινή ισχύ, όπως ίσως μας προτρέπει να κάνουμε η (μεγάλη) χίμαιρα της ανιστορικότητας.

Η δημόσια συζήτηση και το έδαφος που πρέπει να καλυφθεί για να εξοβελιστούν κακοποιητικές και σεξιστικές συμπεριφορές, κάνουν τις επισημάνσεις για τα όσα έγραψε ο συγγραφέας χρήσιμες και διδακτικές, όμως δεν πρέπει να διαγράψουν τις δυναμικές που αποτύπωσε αυτός ή τις προσωπικές του απόψεις, όπως και αν μας μοιάζουν. Όπως δεν θα επιτιθόμασταν ποτέ στα αρχεία μιας εντολής εκτέλεσης αμάχων του Β’ Παγκοσμίου, έτσι και τα όσα έχουν υπάρξει δεν αποτελούν «αντίπαλο», αλλά συνήγορο των αλλαγών που περιμένουμε να έρθουν. Άρα όχι ο Καραγάτσης στην πυρά- όχι οποιοσδήποτε συγγραφέας στην πυρά.

Ναι όμως στην κριτική ανάγνωση του έργου του. Ναι στην ανάγνωσή του με σημερινά αναλυτικά εργαλεία, ναι και στην κριτική για το περιεχόμενο των όσων λέει. Χωρίς ανιστορικούς αφορισμούς, δισδιάστατες απλουστεύσεις και κυνήγι μαγισσών. Στον καμβά της καλής λογοτεχνίας, της καλής ζωγραφικής, της καλής αρχιτεκτονικής και ούτω καθεξής, τα ψεγάδια φαίνονται ακόμη καθαρότερα. Μάς είναι χρήσιμη η τέχνη του Καραγάτση γιατί μαζί με τις αρετές της λογοτεχνίας αναδεικνύει και το παρελθόν μας- σημεία από όπου περάσαμε και που μας φαίνεται σωστό ότι πρέπει να αποφύγουμε. Δεν θα τα αποφύγουμε με απαγορεύσεις, αλλά με συζήτηση και αναρώτηση.