Lebanon: Η εμπειρία θεμελιώνει την κατασκευή

Αυτή την εβδομάδα, βγαίνει στις αίθουσες το “Buried” του Ροντρίγκο Κορτές, ένα κλειστοφοβικό θρίλερ 90 λεπτών που διαδραματίζεται όλο μέσα σε ένα φέρετρο. Βλέποντάς το κι αφού απόλαυσα την άρτια κατασκευή του, έπεσα στην παγίδα να κάνω στο κεφάλι μου μια χαλαρή σύγκριση με μια άλλη ταινία που γυρίστηκε σε περιορισμένο χώρο, το “Lebanon” του Σαμουέλ Μαόζ. Και δεν είναι μόνο ο κλειστοφοβικός χαρακτήρας των δύο ταινιών που με έφερε ως εκεί. Είναι μάλλον το μήνυμα με το οποίο ο σεναριογράφος του Κορτές, ο Κρις Σπέρλινγκ, προσπαθεί να εμποτίσει το κείμενό του, κάτι που κάνει εν τέλει με αντιστρόφως ανάλογη αποτελεσματικότητα από αυτή του σκηνοθέτη.

Πρώτα πρώτα, έχουμε τη σύνδεση του ήρωα με καταστάσεις δυσάρεστες, συντριπτικά αναπάντεχες και πολύ μεγαλύτερες απ' αυτόν, ενός ήρωα που βρέθηκε εκεί, όχι με τη θέλησή του, μα είτε λόγω ανάγκης είτε λόγω καθήκοντος. Το τελευταίο συμβαίνει στο “Lebanon”, όπου “ήρωας” είναι καθένας απ' τους τέσσερις φαντάρους που βρίσκονται κλεισμένοι στο άρμα με ελάχιστο έλεγχο πάνω στο τι πρόκειται να τους συμβεί. Η διαφορά είναι ότι το φιλμ και οι χαρακτήρες του Μαόζ μένουν μαζί σου για καιρό, αντίθετα με το βραχυπρόθεσμο σοκ εκείνων του Κορτές. Γιατί;



Ίσως και να 'ναι το γεγονός ότι η ιστορία του Μαόζ βασίζεται στην δική του προσωπική εμπειρία, στον δικό του πόλεμο μέσα στον πόλεμο (το 1982 στο Λίβανο) όπου βρέθηκε ως έφεδρος πυροβολητής και βίωσε αρκετές στιγμές αγωνίας όπως εκείνες της πρώτης μεγάλης ταινίας του. Ο Κορτές κι ο Σπέρλινγκ σκαρφίστηκαν και κατασκεύασαν την ιστορία τους στο σαλόνι τους (θα μπορούσαν κυριολεκτικά να την έχουν γυρίσει κιόλας εκεί). Μοιραία το κόνσεπτ πάσχει απ' την επαφή με την πραγματικότητα, την οποία δε θα αναμόχλευα αν δεν την επικαλούνταν διαρκώς το σενάριο.

Στα γυρίσματα, για να βάλει τους ηθοποιούς του στη θέση του, ο Μαόζ τους έκλεισε για πέντε ώρες (τον καθένα μόνο του) σε ένα μεταλλικό κιβώτιο κάνοντας ξαφνικές επιθέσεις με ένα μεταλλικό σωλήνα για να τους κρατά σε εγρήγορση. Όταν βγήκαν ήξεραν πια τι ήθελε απ' αυτούς. Οι τέσσερις στρατιώτες που βλέπουμε στο τανκ δεν παίζουν για μας, όπως ο Ράιαν Ρέινολντς στο “Buried”, αλλά για τον σκηνοθέτη τους.

Το σύστημα στην ταινία του Κορτές είναι το απόλυτο κακό κι ευθύνεται για όλα τα δεινά του “ήρωα” και του απαγωγέα του. Είναι ένα μάτσο ψυχρές φωνές, ο κακός, αν και θύμα των καταστάσεων, είναι το ίδιο ψυχρός με τους εχθρούς του, ο πρωταγωνιστής μοιάζει συχνά αφελής κι ο πόλεμος που περιγράφεται είναι εντελώς μιντιακός, βγαλμένος από κλισέ που ακούγονται στον καναπέ μετά το τέλος των ειδήσεων των 12 και πριν τον βραδυνό μας ύπνο. Είναι μια ταινία που σκοπεύει στη διασκέδασή μας και που κάπου-κάπου προσπαθεί να το καλύψει με το πρόσχημα του ευγενούς μηνύματος, αλλά το μόνο που καταφέρνει είναι να μας χτυπήσει συγκαταβατικά στην πλάτη.

Ο πόλεμος του Μαόζ είναι πέρα για πέρα αληθινός, το σύστημα έχει πρόσωπο, εκείνο του λοχαγού, που δε μοιάζει ούτε ψυχρός ούτε ανίδεος για τη φύση του ρόλου του. Οι τέσσερις φαντάροι είναι οι “καλοί” που, αιφνιδιασμένοι περισσότερο απ' την πραγματικότητα του πολέμου και τον αμφιλεγόμενο ορισμό των “εχθρών” ή “κακών” που πρέπει να εξοντώσουν, προσπαθούν ν' ανταποκριθούν στις καταστάσεις με τον πιο σωστό τρόπο. Αυτό που συμβαίνει τους ξεπερνά, αλλά αυτό δεν αποτελεί άλοθι και το αντιλαμβάνονται. Η περιπέτειά τους δε διαθέτει κανένα εξόφθαλμο μήνυμα που κυρήσσεται σε μας μέσω στημένων διαλόγων, παρά μόνο καταστάσεις έντονης ψυχολογικής πίεσης και εύλογα ηθικά διλήμματα που περιμένουν από μας να τα απαντήσουμε για τον εαυτό μας.

Κι έτσι, μένει για καιρό στη σκέψη μας, αφού στις αληθινές εμπειρίες πρέπει να σκάψεις βαθιά για να βρεις το μήνυμα. Πολύ πιο βαθιά, σίγουρα, από 'κει που είναι θαμμένο το φέρετρο του Κορτές.

Επόμενη ταινία: Coup de Torchon του Μπερτράν Ταβερνιέ