Ναι, είμαι τουρίστας...
Είμαι καλοκαιρινός τύπος. Εδώ και μερικές μέρες κυκλοφορώ με μαγιό, ακόμη κι όταν πηγαίνω για καφέ. Μαγιό κι αθλητική εφημερίδα που ξεκοκαλίζω σα να μην υπάρχει αύριο.
Είμαι καλοκαιρινός τύπος. Εδώ και μερικές μέρες κυκλοφορώ με μαγιό, ακόμη κι όταν πηγαίνω για καφέ. Μαγιό κι αθλητική εφημερίδα που ξεκοκαλίζω σα να μην υπάρχει αύριο. Λόγω της, πλούσιας φέτος, μεταγραφολογίας και των υπέροχων αναλύσεων προετοιμασίας και φιλικών έχω καταφέρει να τρώω γύρω στη μία ώρα και κάτι με μια αθλητική εφημερίδα. Κάτι πολύ χρήσιμο στην απολαυστική δυνητική βαρεμάρα των διακοπών...
«...Μια χώρα που αξιοποιείται τουριστικά, απαξιώνεται μεταφυσικά —είναι μια σκηνή θεάτρου αλλά χωρίς δαιμονική δύναμη πια.»
Η πομπώδης αυτή καταδίκη του τουρισμού είναι από ένα κείμενο του γερμανού συγγραφέα Γκέρχαρντ Νέμπελ, μέρος του οποίου παραθέτει ο Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ στο υπέροχο δοκίμιό του «Μια θεωρία για τον τουρισμό» (Πολιτική και Πολιτισμός, εκδόσεις Scripta). Λέει ο Εντσενσμπέργκερ για την κριτική του Νέμπελ: «...Έλλειψη ιστορικότητας, πραγματική διείσδυση στο θέμα αντισταθμίζονται από μια κακώς εννοούμενη μεταφυσική. Το ζήτημα μυθοποιείται αντί να ερμηνεύεται.» Μη γελιέστε. Ο Εντσενσμπέργκερ παρακάτω είναι αμείλικτος με τον τουρισμό, αλλά με τελείως διαφορετικό τρόπο απ' τον κλασικό, ναρκισσιστικό, ελιτίστικο κι απόλυτα εγωκεντρικό: «Έλα μωρέ τώρα που θα πάω κατσικονήσι. Παλιά ήταν καλά, τώρα γέμισε άσχετους!»
Και συνεχίζει: «...Στην αντίδρασή τους αυτή περιλαμβάνεται η απαίτηση πως το ταξίδι θα έπρεπε να παραμείνει αποκλειστικό προνόμιο των ιδίων και των ομοίων τους... Η άνεση που απαιτεί ο καθένας για τον εαυτό του με τρόπο αυτονόητο, καταλογίζεται στον όχλο σαν αμαρτία.»
Όταν κάποτε δούλεψα σα τετραμηνίτης χαμάλης στο κεντρικό ταχυδρομείο, ένας απ' τους μονιμάδες που μ' έβλεπε κάθε μέρα με τη βερμούδα και το αμάνικό μου, με πλησίασε και μου είπε: «Α, ρε μπαγάσα! Σαν τουρίστας μοιάζεις.» «Δεν κατάλαβες,» του απάντησα, «είμαι τουρίστας.» Δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να περιφέρεσαι σ' ένα μέρος με το οποίο έχεις μηδενική συναισθηματική σχέση και γνωρίζεις ότι είσαι εκεί προσωρινά. Είναι σ' ένα βαθμό (ως προς τη δουλειά τουλάχιστον) απελευθερωτικό. Είναι μια εκδοχή διαρκείας εκείνου του ηχηρού «δεν προλαβαίνω» που ξεστομίζει με στόμφο ο «παλιός" στο στρατό. Η μόνιμη διαβίωση σ' έναν τόπο ή σε μια δουλειά, εν προκειμένω, δε μπορεί να εξομοιωθεί με κανένα τρόπο και το μόνο που μπορείς να κάνεις, είναι να την προσομοιωθείς εσύ, να διαφημίσεις το «ταξίδι» σου στους άλλους έτσι ώστε να φανεί πιο «αυθεντικό» από 'κείνο του ποταπού, κάλπικου προβάτου που αποκαλείται τουρίστας. Κι όμως δεν είναι. Ζεις κι εσύ τον μύθο σου, κάνεις κι εσύ το ίδιο, όπως είπε κάποτε ο μεγάλος Φουσέκης, μια δήθεν ποιοτική περιήγηση στο «άγνωστο», του οποίου όμως έχεις ήδη μια εικόνα, η οποία πρέπει να επαληθευθεί πάση θυσία.
Παρατηρεί παρακάτω ο Εντσενσμπέργκερ: «Η κριτική που ασκεί στον τουρισμό ο Νέμπελ αποτελεί στην πραγματικότητα μέσο υπεράσπισής του. Η κρυμμένη ιδεολογία της, η απόδοση τιμών στο «δαιμονικό», στο «στοιχειωμένο», στην «περιπέτεια», στο «ανέγγιχτο», όλα αυτά είναι μέρος της ιδεολογίας εκείνης που προτάσσει ο τουρισμός για τη διαφήμισή του.»
Το μόνο λοιπόν που μένει, το μόνο «αυθεντικό», είναι αυτό που θες εσύ, άσχετα αν είναι «μύθος» ή «αλήθεια». Το κάνεις; Σ' απελευθερώνει και σε αναζωογονεί. Το βαφτίζεις σε ιδεολογικές κολυμπήθρες; Αποκτά τόσο βάρος που η επιτυχημένη έκβασή του γίνεται επιτακτική ανάγκη, όσο κι η ανάγκη του «κακού» τουρίστα να πάρει πίσω σε «τουριστική» αξία, ότι έχει ακριβοπληρώσει σε χρηματική. Όποτε, λοιπόν, περάσετε ξανά μπροστά απ' την πολύπαθη Ακρόπολη και πριν ανοίξετε το στόμα με θαυμασμό, αναρωτηθείτε παρακαλώ αν σας αρέσει ειλικρινά αυτό που βλέπετε ή είστε ακόμη ένα κινούμενο κλισέ με κάλτσες και σαντάλια.
Καλό καλοκαίρι!
«...Μια χώρα που αξιοποιείται τουριστικά, απαξιώνεται μεταφυσικά —είναι μια σκηνή θεάτρου αλλά χωρίς δαιμονική δύναμη πια.»
Η πομπώδης αυτή καταδίκη του τουρισμού είναι από ένα κείμενο του γερμανού συγγραφέα Γκέρχαρντ Νέμπελ, μέρος του οποίου παραθέτει ο Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ στο υπέροχο δοκίμιό του «Μια θεωρία για τον τουρισμό» (Πολιτική και Πολιτισμός, εκδόσεις Scripta). Λέει ο Εντσενσμπέργκερ για την κριτική του Νέμπελ: «...Έλλειψη ιστορικότητας, πραγματική διείσδυση στο θέμα αντισταθμίζονται από μια κακώς εννοούμενη μεταφυσική. Το ζήτημα μυθοποιείται αντί να ερμηνεύεται.» Μη γελιέστε. Ο Εντσενσμπέργκερ παρακάτω είναι αμείλικτος με τον τουρισμό, αλλά με τελείως διαφορετικό τρόπο απ' τον κλασικό, ναρκισσιστικό, ελιτίστικο κι απόλυτα εγωκεντρικό: «Έλα μωρέ τώρα που θα πάω κατσικονήσι. Παλιά ήταν καλά, τώρα γέμισε άσχετους!»
Και συνεχίζει: «...Στην αντίδρασή τους αυτή περιλαμβάνεται η απαίτηση πως το ταξίδι θα έπρεπε να παραμείνει αποκλειστικό προνόμιο των ιδίων και των ομοίων τους... Η άνεση που απαιτεί ο καθένας για τον εαυτό του με τρόπο αυτονόητο, καταλογίζεται στον όχλο σαν αμαρτία.»
Όταν κάποτε δούλεψα σα τετραμηνίτης χαμάλης στο κεντρικό ταχυδρομείο, ένας απ' τους μονιμάδες που μ' έβλεπε κάθε μέρα με τη βερμούδα και το αμάνικό μου, με πλησίασε και μου είπε: «Α, ρε μπαγάσα! Σαν τουρίστας μοιάζεις.» «Δεν κατάλαβες,» του απάντησα, «είμαι τουρίστας.» Δεν υπάρχει τίποτε κακό στο να περιφέρεσαι σ' ένα μέρος με το οποίο έχεις μηδενική συναισθηματική σχέση και γνωρίζεις ότι είσαι εκεί προσωρινά. Είναι σ' ένα βαθμό (ως προς τη δουλειά τουλάχιστον) απελευθερωτικό. Είναι μια εκδοχή διαρκείας εκείνου του ηχηρού «δεν προλαβαίνω» που ξεστομίζει με στόμφο ο «παλιός" στο στρατό. Η μόνιμη διαβίωση σ' έναν τόπο ή σε μια δουλειά, εν προκειμένω, δε μπορεί να εξομοιωθεί με κανένα τρόπο και το μόνο που μπορείς να κάνεις, είναι να την προσομοιωθείς εσύ, να διαφημίσεις το «ταξίδι» σου στους άλλους έτσι ώστε να φανεί πιο «αυθεντικό» από 'κείνο του ποταπού, κάλπικου προβάτου που αποκαλείται τουρίστας. Κι όμως δεν είναι. Ζεις κι εσύ τον μύθο σου, κάνεις κι εσύ το ίδιο, όπως είπε κάποτε ο μεγάλος Φουσέκης, μια δήθεν ποιοτική περιήγηση στο «άγνωστο», του οποίου όμως έχεις ήδη μια εικόνα, η οποία πρέπει να επαληθευθεί πάση θυσία.
Παρατηρεί παρακάτω ο Εντσενσμπέργκερ: «Η κριτική που ασκεί στον τουρισμό ο Νέμπελ αποτελεί στην πραγματικότητα μέσο υπεράσπισής του. Η κρυμμένη ιδεολογία της, η απόδοση τιμών στο «δαιμονικό», στο «στοιχειωμένο», στην «περιπέτεια», στο «ανέγγιχτο», όλα αυτά είναι μέρος της ιδεολογίας εκείνης που προτάσσει ο τουρισμός για τη διαφήμισή του.»
Το μόνο λοιπόν που μένει, το μόνο «αυθεντικό», είναι αυτό που θες εσύ, άσχετα αν είναι «μύθος» ή «αλήθεια». Το κάνεις; Σ' απελευθερώνει και σε αναζωογονεί. Το βαφτίζεις σε ιδεολογικές κολυμπήθρες; Αποκτά τόσο βάρος που η επιτυχημένη έκβασή του γίνεται επιτακτική ανάγκη, όσο κι η ανάγκη του «κακού» τουρίστα να πάρει πίσω σε «τουριστική» αξία, ότι έχει ακριβοπληρώσει σε χρηματική. Όποτε, λοιπόν, περάσετε ξανά μπροστά απ' την πολύπαθη Ακρόπολη και πριν ανοίξετε το στόμα με θαυμασμό, αναρωτηθείτε παρακαλώ αν σας αρέσει ειλικρινά αυτό που βλέπετε ή είστε ακόμη ένα κινούμενο κλισέ με κάλτσες και σαντάλια.
Καλό καλοκαίρι!
