Το ντοκιμαντέρ είναι άλλο πράγμα...
Αν δει κάποιος το τρέιλερ του τελευταίου οικολογικού ντοκιμαντέρ που «χτυπά» στις μεγάλες οθόνες, θα καταλάβει ότι δε χρειάζεται να δει καν την ταινία για να λάβει το μήνυμα.
Αν δει κάποιος το τρέιλερ του τελευταίου οικολογικού ντοκιμαντέρ που «χτυπά» στις μεγάλες οθόνες, θα καταλάβει ότι δε χρειάζεται να δει καν την ταινία για να λάβει το μήνυμα. Εκτός κι αν ψαρώνει ακόμη με την υπέροχη φωτογραφία, η οποία βέβαια, είναι προϊόν συγκεκριμένης αισθητικής επιλογής, όπως και η φριχτή μουσική που παραπέμπει σε διαλογισμό ή θρίλερ, ανάλογα με το τι συναίσθημα πρέπει να προκαλέσει η εκάστοτε σκηνή. Με δυο λόγια, οι κακοί αδηφάγοι άνθρωποι καταστρέφουν έναν υπέροχο πλανήτη, γεμάτο ομορφιά (που φυσικά αν δεν υπήρχε ο άνθρωπος κανείς δε θα εκτιμούσε, ούτε θα φωτογράφιζε κανείς φάλαινες με τέτοια αρρωστημένη λαγνεία) και πρέπει όλοι μαζί να κάνουμε κάτι γι' αυτό πριν να είναι αργά.
Όποιος είναι πάνω από 12 ετών και καταφέρνει ακόμη να υπομένει, επιστημονικώς αμφιλεγόμενα, κυρήγματα, όπως εκείνο του ξαναγεννημένου περιβαλλοντιστή Αλ Γκορ, αξίζει τα συγχαρητήριά μου. Όμως θα παρακαλούσα να σταματήσει να γίνεται κατάχρηση του όρου ντοκιμαντέρ (ο ελληνικός όρος «ταινία τεκμηρίωσης» είναι από μόνος του υπερβολικά βλακώδης για να χρησιμοποιηθεί στην καθομιλουμένη), αφού πρόκειται για καθαρή προπαγάνδα. Ο όρος ταινίες με ατζέντα ή ανακοινώσεις δημοσίου ενδιαφέροντος ή πλύση εγκεφάλου, θα ήταν ίσως πιο κατάλληλος και πιο ειλικρινής. Και όχι, ούτε οι ταινίες με ζώα που αναπαράγονται είναι κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ.
Θα ήταν καλό ν' αναρωτηθεί κάποιος γιατί, ενώ γυρίζονται χιλιάδες ντοκιμαντέρ κάθε χρόνο, στους κινηματογράφους φτάνουν το πολύ 2 με 3. Ποια; Όσα έχουν σχέση με θέματα τα οποία είναι στην τρανταχτή επικαιρότητα (όπως ο Μπους ή το περιβάλλον) και συγκεντρώνουν έτσι πολλές πιθανότητες να τραβήξουν κόσμο και να φέρουν πίσω κέρδη. Φυσικά, δε βλάπτει καθόλου αν είναι έξτρα προκλητικά ή αν χαϊδεύουν κάποιο ήδη υπάρχον λαϊκό αίσθημα. Κι αν, απ' την άλλη, είναι καλοφτιαγμένα και παρουσιάζουν με ακριβή στοιχεία, τη μία τουλάχιστον πλευρά; Κανένα πρόβλημα. Απλώς δεν είναι ντοκιμαντέρ. Όσο κι αν γουστάρω τον Μάικλ Μουρ ως επίμονο δημοσιογράφο και πανέξυπνο χιουμορίστα, οι ταινίες του είναι πολύ καλοφτιαγμένες προπαγάνδες, με απλοϊκά όμως συμπεράσματα, τα οποία προϋπάρχουν καταφανέστατα της (πολύ λεπτομερειακής) έρευνας και του (εξαιρετικού) μοντάζ.
Κι αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά. Ο ντοκιμαντερίστας δε γυρίζει μια ταινία γι' αυτά που ήδη ξέρει κι έχει σχηματίσει άποψη στο μυαλό του. Ξεκινώντας να γυρίζει δεν ξέρει πού θα καταλήξει, διερευνά και μαθαίνει όσο προχωρά, κι αυτήν ακριβώς την πορεία του την καταγράφει και μας τη μεταφέρει, με τον τρόπο που θεωρεί πιο αντιπροσωπευτικό και κατανοητό. Και δεν ξεχνά ποτέ ότι κάνει κινηματογράφο, ότι αφηγείται δηλαδή μια ιστορία σε ενήλικες, άρα κρίνεται αναλόγως και δε διδάσκει σε τάξεις με άγουρα μαθητούδια, που χειροκροτούν αντανακλαστικά τον διασκεδαστή. Γκέγκε;
Όποιος είναι πάνω από 12 ετών και καταφέρνει ακόμη να υπομένει, επιστημονικώς αμφιλεγόμενα, κυρήγματα, όπως εκείνο του ξαναγεννημένου περιβαλλοντιστή Αλ Γκορ, αξίζει τα συγχαρητήριά μου. Όμως θα παρακαλούσα να σταματήσει να γίνεται κατάχρηση του όρου ντοκιμαντέρ (ο ελληνικός όρος «ταινία τεκμηρίωσης» είναι από μόνος του υπερβολικά βλακώδης για να χρησιμοποιηθεί στην καθομιλουμένη), αφού πρόκειται για καθαρή προπαγάνδα. Ο όρος ταινίες με ατζέντα ή ανακοινώσεις δημοσίου ενδιαφέροντος ή πλύση εγκεφάλου, θα ήταν ίσως πιο κατάλληλος και πιο ειλικρινής. Και όχι, ούτε οι ταινίες με ζώα που αναπαράγονται είναι κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ.
Θα ήταν καλό ν' αναρωτηθεί κάποιος γιατί, ενώ γυρίζονται χιλιάδες ντοκιμαντέρ κάθε χρόνο, στους κινηματογράφους φτάνουν το πολύ 2 με 3. Ποια; Όσα έχουν σχέση με θέματα τα οποία είναι στην τρανταχτή επικαιρότητα (όπως ο Μπους ή το περιβάλλον) και συγκεντρώνουν έτσι πολλές πιθανότητες να τραβήξουν κόσμο και να φέρουν πίσω κέρδη. Φυσικά, δε βλάπτει καθόλου αν είναι έξτρα προκλητικά ή αν χαϊδεύουν κάποιο ήδη υπάρχον λαϊκό αίσθημα. Κι αν, απ' την άλλη, είναι καλοφτιαγμένα και παρουσιάζουν με ακριβή στοιχεία, τη μία τουλάχιστον πλευρά; Κανένα πρόβλημα. Απλώς δεν είναι ντοκιμαντέρ. Όσο κι αν γουστάρω τον Μάικλ Μουρ ως επίμονο δημοσιογράφο και πανέξυπνο χιουμορίστα, οι ταινίες του είναι πολύ καλοφτιαγμένες προπαγάνδες, με απλοϊκά όμως συμπεράσματα, τα οποία προϋπάρχουν καταφανέστατα της (πολύ λεπτομερειακής) έρευνας και του (εξαιρετικού) μοντάζ.
Κι αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά. Ο ντοκιμαντερίστας δε γυρίζει μια ταινία γι' αυτά που ήδη ξέρει κι έχει σχηματίσει άποψη στο μυαλό του. Ξεκινώντας να γυρίζει δεν ξέρει πού θα καταλήξει, διερευνά και μαθαίνει όσο προχωρά, κι αυτήν ακριβώς την πορεία του την καταγράφει και μας τη μεταφέρει, με τον τρόπο που θεωρεί πιο αντιπροσωπευτικό και κατανοητό. Και δεν ξεχνά ποτέ ότι κάνει κινηματογράφο, ότι αφηγείται δηλαδή μια ιστορία σε ενήλικες, άρα κρίνεται αναλόγως και δε διδάσκει σε τάξεις με άγουρα μαθητούδια, που χειροκροτούν αντανακλαστικά τον διασκεδαστή. Γκέγκε;
