Μπόμπυ Φίσερ: Ο "βασιλιάς" έγινε Ματ

« 1. ε4!
… Αποδεδειγμένα το καλύτερο»

Ετσι ξεκινούσε ο σχολιασμός μιας παρτίδας του σπουδαιότερου αμερικανού σκακιστή που γεννήθηκε ποτέ.

Περιέχονταν σε ένα από τα πρώτα σκακιστικά βιβλία που αγόρασα, όταν λίγο πριν την εφηβεία ανακάλυψα τα άσπρα και μαύρα τετράγωνα και προσπαθούσα να κάνω τα πρώτα μου σοβαρότερα βήματα στο άθλημα- αφού είχα κρίνει ότι ήταν αρκετά πνευματώδες ώστε να ταιριάζει στο «προφίλ» μου.

Το 1. ε4 περιγράφει με αλγεβρικό τρόπο τη μετακίνηση του πιονιού μπροστά από το λευκό βασιλιά κατά δύο τετράγωνα και λόγω της προτίμησης του «θρύλου» αποφάσισα εν μία νυκτί να είναι και η δική μου αγαπημένη πρώτη κίνηση σε όλες τις παρτίδες που έπαιζα σε φιλικό ή (παιδαριωδώς) αγωνιστικό επίπεδο.

Ωστόσο, εκείνο το βιβλίο- νομίζω λεγόταν «Οι αγαπημένες μου παρτίδες»- δεν ήταν η πρώτη μου γνωριμία με τον Μπόμπυ Φίσερ. Οι βιογραφίες των διάσημων σκακιστών και οι ιδιοτροπίες που σχεδόν πάντα συνόδευαν τις συνήθειές τους εξασφάλιζαν τις πρώτης τάξεως συμπληρωματικές και λαϊφσταλιάρικες πληροφορίες που είχε ανάγκη το πάθος του νεοφώτιστου και έτσι είχα ήδη εντρυφήσει σε κάποιες από τις λεπτομέρειες της ζωής του.

Ανάμεσα στις θρυλικές μορφές της ιστορίας του σκακιού, ο Μπόμπυ Φίσερ είχε ξεχωριστή θέση, αφού ήταν ο μόνος που, στη δεκαετία του 1970, εγκατέλειψε την υπεράσπιση του τίτλου του ως πρωταθλητή και έκτοτε έμεινε για πάνω από 20 χρόνια εξαφανισμένος. Φαντάζεστε τι σήμαινε αυτό για την οξυμένη παιδική μου φαντασία!

Παρότι ήταν εποχή που μεσουρανούσε ο διάσημος Κασπάροφ νιώθοντας στο σβέρκο του καυτή την ανάσα του «σταλινικού» Κάρποφ, για εμένα κανείς από τους δύο τους δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι πραγματικός πρωταθλητής κόσμου χωρίς να αντιμετωπίσει τον αποχωρήσαντα αμερικανό.

Λίγο μακρύτερα από τη νεανική μου φαντασία, η ζωή Robert James “Bobby” Fischer ήταν αρκετά διαφορετική, αν και όχι πολύ λιγότερο δραματική.

Γερμανοεβραϊκής καταγωγής και γεννημένος στις 9 Μαρτίου το 1943 στο Σικάγο των ΗΠΑ ο Φίσερ μεγάλωσε με τη μητέρα του, Regina και τη μεγαλύτερη αδελφή του, Joan αφού ο φερόμενος ως πατέρας του δεν ήλθε ποτέ στις ΗΠΑ και τελικά πήρε διαζύγιο από τη μητέρα του το 1945. Για τη μητέρα του, δασκάλα, οι πληροφορίες λένε ότι ενδεχομένως είχε επιλέξει ως βιολογικό πατέρα του μικρού τον Paul Nemenyi, ένα Ούγγρο-εβραίο ψυχίατρο. Εχουμε λοιπόν ένα παιδί που μεγαλώνει χωρίς πατέρα, γεγονός στο οποίο όχι μόνο οι φροϋδιστές αλλά και η κοινή λογική θα μπορούσαν να αποδώσουν αρκετά από τα μετέπειτα «κουσούρια» του.

Ο μικρός Μπόμπυ είχε την πρώτη του εμπειρία με το σκάκι στην ηλικία των έξι ετών, όταν η αδελφή του αγόρασε από ένα μαγαζί με είδη ψιλικών ένα σετ σκακιού. Οι πρόχειρες
οδηγίες που το σετ αυτό περιείχε, ήταν ο πρώτος δάσκαλος του μετέπειτα πρωταθλητή κόσμου.



Ένα μήνα αργότερα θα λάβει ως δώρο το πρώτο του σκακιστικό βιβλίο. Χρειάστηκε να περάσει ένας χρόνος μοναχικής εξάσκησης πριν ο Μπόμπυ γραφτεί στο Brooklyn Chess Club και δεχτεί μαθήματα από τον πρόεδρό του, Carmine Negro. Μεταπηδώντας στο μεγαλύτερο Manhattan Chess Club θα γνωρίσει τον ουσιαστικό μέντορά του και μετέπειτα στενό του φίλο, Arnold Denker. Σε ηλικία 13 ετών η μητέρα του ζήτησε από τον διάσημο προπονητή αρκετών μαιτρ John Collins να αναλάβει τον έφηβο Μπόμπυ και δεν είναι λίγοι αυτοί που μαρτυρούν ότι ο Collins δεν άργησε να γίνει για τον Φίσερ η πατρική φιγούρα που του έλειπε.

Ενώ ήταν στο γυμνάσιο (συμμαθητής με την Μπάρμπαρα Στρέιζαντ!) ο Μπόμπυ ανακηρύχθηκε πρωταθλητής νέων στις ΗΠΑ- ο νεότερος έως τότε.

    [ Video για την ζωή και την καριέρα του] 


Το 1958, στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών έγινε ο νεότερος πρωταθλητής στην σκακιστική των ΗΠΑ κερδίζοντας παράλληλα τον τίτλο του Διεθνή Μαιτρ.


Διαδοχικές επιτυχίες που η αναφορά τους θα κουράσει τον άσχετο με το σκάκι αναγνώστη, αλλά και πέντε περίπου χρόνια ημιεξαφάνισης, οδήγησαν τον Φίσερ στο ματς του παγκόσμιου τίτλου έναντι του Ρώσου Πρωταθλητή Μπόρις Σπάσκυ.



Η χρονιά ήταν 1972 και σίγουρα ήταν η εποχή που κανείς δεν τολμούσε να αμφισβητήσει την κυριαρχία των «αρκούδων» στο άθλημα- κατάσταση που επανήλθε μετά την αποχώρηση του Μπόμπυ Φίσερ.

[Στο Ρέυκιαβικ το 1972 για το ματς με τον Σπάσκυ]


Μετά από ποικίλες αντεγκλήσεις που αφορούσαν παραξενιές του ίδιου του Φίσερ (δεν ήθελε τις φωτογραφικές μηχανές να τον «σκοπεύουν», δεν ήθελε πολύ κόσμο στα παρασκήνια κλπ κλπ) το ματς τελειώνει με τον αμερικανό σε ρόλο θριαμβευτή και ολόκληρο τον δυτικό κόσμο να πανηγυρίζει για την κατά κράτος νίκη επί του αντιπάλου δέους και μάλιστα στον στίβο της πνευματικής εκπαίδευσης και συλλήβδην της παιδείας- τομείς όπου το σοσιαλιστικό σύστημα δικαίως εκαυχάτο ότι κατείχε την πρωτοκαθεδρία.

Όταν το 1975 η Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού αρνήθηκε να κάνει δεκτές τις απαιτήσεις του για το ματς με τον τότε διεκδικητή Ανατόλι Κάρποφ, ο Μπόμπυ Φίσερ απλώς δεν έλαβε μέρος στο ματς δίνοντας αμαχητί τον τίτλο στον Ρώσο ανερχόμενο γκραν μαιτρ. Ο ίδιος ο Κάρποφ θα δηλώσει αρκετές φορές από τότε δυστυχής που δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τον αμερικανό- ενώ ο άσπονδος αντίπαλός του, Γκ. Κασπάροφ - που τότε διατηρούσε ακόμη καλές σχέσεις με το καθεστώς- είχε σχολιάσει πως η νίκη του Κάρποφ στο ματς που τελικώς δεν έγινε, ήταν βέβαιη.

Μέχρι τον θάνατό του ο Μπόμπυ Φίσερ διεκδικούσε για τον εαυτό του τον τίτλο του πρωταθλητή κόσμου, αφού όπως έλεγε ο ίδιος, ποτέ δεν έχασε το ματς της διεκδίκησης του τίτλου. Παράλογο και μεγαλομανές; Προφανώς. Ωστόσο, κατ’ εμέ, ρομαντικό.

Εκτοτε και για περίπου είκοσι χρόνια ο κόσμος ξέχασε τον Μπόμπυ Φίσερ και τον ιδιότροπο χαρακτήρα του. Ξαφνικά, το 1992 ο Φίσερ βγαίνει από την αφάνεια και προκαλεί σε ματς τον Μπόρις Σκάσκυ που γηραιός πλέον βρισκόταν περίπου στην 100η θέση της παγκόσμιας κατάταξης. Ο αγώνας ορίστηκε να γίνει στην Γιουγκοσλαβία που εκείνη την εποχή δεχόταν τις επιθέσεις και το οικονομικό εμπάργκο του NATO και η οδηγία που εξέδωσαν οι ΗΠΑ απαγορεύοντάς του να παίξει φάνηκε λογική εξέλιξη.

Αντίθετα, η κίνηση του Φίσερ να φτύσει (!)ενώπιον φωτογράφων και καμεραμέν την οδηγία με την απαγόρευση, δεν θεωρήθηκε κάτι φυσιολογικό όπως και το ένταλμα σύλληψής του που εξέδωσαν οι αμερικανικές αρχές κατόπιν. Το έπαθλο ορίστηκε στα 5 εκατ. δολάρια από τα οποία ο Φίσερ με την άνετη επικράτησή του έλαβε κατά τα συμφωνηθέντα, τα 3 εκατ. δολ.

Όμως ο άλλοτε παγκόσμιος πρωταθλητής δεν ήταν πια ο ίδιος και τα 64 τετράγωνα το κατέδειξαν χωρίς να λυπηθούν το μύθο του. «Το παίξιμό του ήταν ok, αλλά σαφώς η θέση του δεν είναι ανάμεσα στους κορυφαίους», θα πει με κυνισμό ο Γκάρι Κασπάροφ σχολιάζοντας την απόδοση του παλαίμαχου.

Ο Φίσερ ποτέ δεν ξαναέπαιξε αγωνιστικό σκάκι, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σταμάτησε τους «αγώνες»- αυτή τη φορά για την ελευθερία του.

Έναν από αυτούς τον έχασε το 2004 στο διεθνές αεροδρόμιο της Ναρίτα, όταν συνελήφθη από τις ιαπωνικές αρχές λίγο πριν ταξιδέψει για τις Φιλιππίνες, με την κατηγορία του άκυρου (αμερικανικού) διαβατηρίου που επέμενε να χρησιμοποιεί.

Ζήτησε και έλαβε προσωρινά άσυλο από τις ιαπωνικές αρχές που αντιμετώπιζαν τις πιέσεις των ΗΠΑ για την έκδοσή του. Εκεί φέρεται να παντρεύτηκε την Πρόεδρο της Ιαπωνικής Σκακιστικής Ομοσπονδίας, με την οποία διατηρούσε σχέσεις από το 2000- πιθανότατα όχι ακριβώς από έρωτα…

Ενώ στο μεταξύ ο Φίσερ αποκηρύσσει την αμερικανική υπηκοότητα, η κυβέρνηση της Ιαπωνίας τον ειδοποιεί ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί η παραμονή του στη χώρα και ότι έχουν δρομολογηθεί οι διαδικασίες για έκδοσή του στις ΗΠΑ. Ανάμεσα στις επιστολές που απέστειλε σε διάφορες κυβερνήσεις για χορήγηση πολιτικού ασύλου, ώστε να του επιτραπεί να εγκαταλείψει την Ιαπωνία ως απλός ταξιδιώτης, θετική ανταπόκριση βρήκε αυτή που κατευθύνθηκε στο Ρέυκιαβικ της Ισλανδίας.

Είχαν στο μεταξύ μεσολαβήσει οι εξαιρετικά οξείες του δηλώσεις κατά των ΗΠΑ, της εξωτερικής τους πολιτικής και του ίδιου του αμερικανού προέδρου. Ώρες μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, είχε δηλώσει σε ραδιόφωνο πως «αν η Αμερική δεν αλλάξει την πολιτική της αξίζει να καταστραφεί», είχε επισημάνει πως «κανείς αμερικανός ούτε εβραίος δεν διαμαρτυρήθηκε τόσα χρόνια για τις σφαγές των παλαιστινίων» και είχε ευχηθεί «τον θάνατο του αμερικανού προέδρου».

Το 2005 ο παλιός του αντίπαλος Σπάσκυ ταξιδεύει στην Ισλανδική πρωτεύουσα σκοπεύοντας να τον επαναφέρει στη σκακιέρα χωρίς επιτυχία, ενώ ένα χρόνο μετά διεθνείς παράγοντες του αθλήματος επιχειρούν επίσης ανεπιτυχώς να διοργανώσουν ένα ματς ανάμεσα σε αυτόν και τον Κάρποφ.

 [Σύντομη συνέντευξη του στη δεκαετία του '70]


Τον ίδιο χρόνο εμφανίζεται ξανά «από το πουθενά» και, τηλεφωνώντας σε τηλεοπτικό σταθμό, δίνει μια απίστευτη λύση σε σκακιστικό πρόβλημα που εκείνη την ώρα παρουσιαζόταν από το κανάλι.

Οι ειδήσεις που τον αφορούν έκτοτε είναι όλες άσχημες. Το περασμένο φθινόπωρο ισπανικά μέσα θα μεταδώσουν ότι νοσηλεύεται στο νοσοκομείο του Ρέυκιαβικ με συμπτώματα σοβαρής παράνοιας, ενώ στις 18 Ιανουαρίου γίνεται γνωστός ο θάνατός του που ανεπισήμως αποδίδεται σε νεφρική ανεπάρκεια.

Η συνεισφορά του Μπόμπυ Φίσερ στην σκακιστική θεωρία και κυρίως στα φινάλε, στο τελευταίο δηλαδή μέρος της παρτίδας, δεν είναι μικρή, αν και πάντα θα μείνει στην ιστορία ως η ιδιοφυΐα που κατάφερε να διακόψει την ρωσική παντοκρατορία.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τού αποδόθηκε μια έντονη ψυχική διαταραχή, ίσως με τον τρόπο που ο κόσμος περιμένει να είναι «διαταραγμένα» διάφορα freaks όπως οι επιστήμονες μαθηματικοί και οι μανιώδεις με τους υπολογιστές.

Ο Φίσερ δεν σκόπευε να ζήσει με τυμπανοκρουσίες, και δεν το έκανε. Ηρωποιήθηκε από την πολιτική προπαγάνδα της εποχής και γνώρισε δόξες που πιθανότατα δεν μπορούσε να τις αντέξει η ιδιοσυγκρασία και ο ψυχισμός του. Όχι λοιπόν: Ο Μπόμπυ Φίσερ υπήρξε διάσημος, αλλά πιθανότατα όχι "σπουδαίος".

Γιατί λοιπόν κάθομαι μετά από δώδεκα ώρες δουλειάς και γράφω για έναν «κοινό» αμερικάνο που κάποια στιγμή κάηκε από την ίδια του την επιτυχία; Γιατί απλώς δεν μού είναι απαραίτητο να αναζητήσω κάποιο μεγαλείο σε ένα από τα παιδικά μου είδωλα για να λυπάμαι που δεν ζει.

Σκέφτομαι ότι ίσως να παίζει ήδη μια παρτίδα με τον σαλεμένο τον Στάινιτς, τον κορυφαίο παίκτη του πρό-προηγούμενου αιώνα που επίμονα προκαλούσε σε μια ταράτσα τον θεό να παίξουν μια παρτίδα.

Ίσως πάλι ο ίδιος θεός που δεν έκανε το χατίρι στον Στάινιτς, να πει απλώς «J’ adoube», ο Μπόμπυ να σηκωθεί, και να παίξει 1. ε4!

Όπως πάντα.


Δημήτρης Γλύστρας