Θα πούμε τίποτα για την Αγία Σοφία;
Ενώ ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς ετοιμάζεται να αλλάξει βίαια φυσιογνωμία, η ελληνική κυβέρνηση αφήνει πεδίο σε διαφορους πατριοδοκάπηλους.
γράφει:
Παλαιότερο των 360 ημερών
γράφει:
Παλαιότερο των 360 ημερών
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος «υπερ-Έλληνας» ή εθνικιστής για να θλίβεται με την, όπως όλα δείχνουν, ειλημμένη απόφαση της Τουρκίας να μετατρέψει την Αγία Σοφία σε τζαμί. Η ιστορική φυσιογνωμία του κτιρίου μοιάζει να απειλείται και μία ψηφίδα ελληνισμού θα αλλάξει χρώμα, ίσως και θα εξαφανιστεί όπως την ξέρουμε.
Η πολιτισμική κληρονομιά των λαών μεταφέρει πληροφορίες για τις ρίζες τους και φτιάχνει συλλογικές συνειδήσεις- από την σκοπιά αυτή ούτε πρέπει να υποτιμάται ούτε και μπορεί να γίνεται αντικείμενο καπηλείας από τον κάθε λαϊκιστή που επιθυμεί να ενδυθεί γοητευτικά πολιτικά χαρακτηριστικά.
Η αλλαγή της προσωπικότητας του παγκόσμιου μνημείου της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη θα είναι πιθανότατα μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της γειτονικής χώρας. Όχι γιατί δεν έχει δικαίωμα να το κάνει- αυτή είναι άλλωστε η λογική των πολέμων: Ο νικητής-κατακτητής αποκτά εξουσίες που προηγουμένως ανήκαν στον ηττημένο. Αλλά επειδή για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, η Κυβέρνησή της επιλέγει να μην σέβεται τις παγκόσμιες αρχές διατήρησης των πολιτιστικών παραδόσεων.
Ωστόσο μια άλλη οπτική συνυπάρχει με αυτή την πικρή γεύση: Είναι αυτή της αδυναμίας μας να παρέμβουμε στον ιστορικό χρόνο και αυτή η αίσθηση ενός χρόνου μεγαλύτερο από εμάς και από ό,τι που μπορούμε να νιώσουμε.
Τα μνημεία ζουν τις δικές τους ζωές και πορεύονται στο πέρασμα των αιώνων και των χιλιετιών αγνοώντας όλα τα «κρίματα» που εμείς διαπιστώνουμε στην φθορά τους, όλες τις αλαλαγές που συλλογιζόμαστε ότι καταστρατηγούν την φυσιογνωμία τους, όλες τις ματαιωμένες επιθυμίες- εθνικές ή πολιτισμικές- που η ύπαρξή τους μας προκαλεί. Και αυτό, ακόμη και αν δεν του φαίνεται, είναι μια παρηγοριά.
Το ότι το «πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικιά μας θα είναι» μοιάζει- μέσα στο εθνικιστικό παραλήρημα που υπηρετεί- να είναι σήμερα πιο εύλογος τρόπος για να εξοικειωθεί κάποιος με μια τέτοια στροφή της ιστορίας όπως η μετατροπή της εμβληματικότερης ορθόδοξης εκκλησίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Όχι προφανώς γιατί εκφράζει την ευχή για ανακατάκτηση εδαφών και άρα για μια πολεμική σύρραξη- ουδέν αφελέστερον- αλλά γιατί βλέπει την ύπαρξη της Αγίας Σοφίας και της ελληνικότητάς της σε ένα βάθος χιλιετιών. Σε αυτά τα γυρίσματα της Ιστορίας η Αγία Σοφία είναι πότε βυζαντινή, πότε τουρκική και πότε δεν- ξέρουμε- τι- άλλο.
Στο κάτω- κάτω και αυτή βίαιη αλλαγή της ταυτότητας του μνημείου θα είναι σε λίγο μέρος της μεγάλης ιστορίας του. Και επειδή όλη αυτή η διαδικασία είναι μέρος της ιστορίας, δεν πρέπει να διαμαρτυρόμαστε; Για αυτόν τον λόγο υπάρχουν οι πολιτειακοί και κυβερνητικοί θεσμοί. Για να εκφράζουν τη θέση του ελληνικού λαού στο πλαίσιο της σχετικής διαδικασίας. Μέχρι το απόγευμα της Παρασκευής, δεν έχω ακούσει κάποια αντίδραση της ελληνικής Κυβέρνησης. Ελπίζω πως δεν θα αργήσει. Είναι σημαντικό οι θεσμικές παρεμβάσεις να μην καθυστερούν ώστε να μην εμφανίζονται διάφοροι κομπογιαννίτες που κουρδίζουν την κοινή γνώμη με εθνικιστικές κορώνες.
Η πολιτισμική κληρονομιά των λαών μεταφέρει πληροφορίες για τις ρίζες τους και φτιάχνει συλλογικές συνειδήσεις- από την σκοπιά αυτή ούτε πρέπει να υποτιμάται ούτε και μπορεί να γίνεται αντικείμενο καπηλείας από τον κάθε λαϊκιστή που επιθυμεί να ενδυθεί γοητευτικά πολιτικά χαρακτηριστικά.
Η αλλαγή της προσωπικότητας του παγκόσμιου μνημείου της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη θα είναι πιθανότατα μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της γειτονικής χώρας. Όχι γιατί δεν έχει δικαίωμα να το κάνει- αυτή είναι άλλωστε η λογική των πολέμων: Ο νικητής-κατακτητής αποκτά εξουσίες που προηγουμένως ανήκαν στον ηττημένο. Αλλά επειδή για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, η Κυβέρνησή της επιλέγει να μην σέβεται τις παγκόσμιες αρχές διατήρησης των πολιτιστικών παραδόσεων.
Ωστόσο μια άλλη οπτική συνυπάρχει με αυτή την πικρή γεύση: Είναι αυτή της αδυναμίας μας να παρέμβουμε στον ιστορικό χρόνο και αυτή η αίσθηση ενός χρόνου μεγαλύτερο από εμάς και από ό,τι που μπορούμε να νιώσουμε.
Τα μνημεία ζουν τις δικές τους ζωές και πορεύονται στο πέρασμα των αιώνων και των χιλιετιών αγνοώντας όλα τα «κρίματα» που εμείς διαπιστώνουμε στην φθορά τους, όλες τις αλαλαγές που συλλογιζόμαστε ότι καταστρατηγούν την φυσιογνωμία τους, όλες τις ματαιωμένες επιθυμίες- εθνικές ή πολιτισμικές- που η ύπαρξή τους μας προκαλεί. Και αυτό, ακόμη και αν δεν του φαίνεται, είναι μια παρηγοριά.
Το ότι το «πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικιά μας θα είναι» μοιάζει- μέσα στο εθνικιστικό παραλήρημα που υπηρετεί- να είναι σήμερα πιο εύλογος τρόπος για να εξοικειωθεί κάποιος με μια τέτοια στροφή της ιστορίας όπως η μετατροπή της εμβληματικότερης ορθόδοξης εκκλησίας σε μουσουλμανικό τέμενος. Όχι προφανώς γιατί εκφράζει την ευχή για ανακατάκτηση εδαφών και άρα για μια πολεμική σύρραξη- ουδέν αφελέστερον- αλλά γιατί βλέπει την ύπαρξη της Αγίας Σοφίας και της ελληνικότητάς της σε ένα βάθος χιλιετιών. Σε αυτά τα γυρίσματα της Ιστορίας η Αγία Σοφία είναι πότε βυζαντινή, πότε τουρκική και πότε δεν- ξέρουμε- τι- άλλο.
Στο κάτω- κάτω και αυτή βίαιη αλλαγή της ταυτότητας του μνημείου θα είναι σε λίγο μέρος της μεγάλης ιστορίας του. Και επειδή όλη αυτή η διαδικασία είναι μέρος της ιστορίας, δεν πρέπει να διαμαρτυρόμαστε; Για αυτόν τον λόγο υπάρχουν οι πολιτειακοί και κυβερνητικοί θεσμοί. Για να εκφράζουν τη θέση του ελληνικού λαού στο πλαίσιο της σχετικής διαδικασίας. Μέχρι το απόγευμα της Παρασκευής, δεν έχω ακούσει κάποια αντίδραση της ελληνικής Κυβέρνησης. Ελπίζω πως δεν θα αργήσει. Είναι σημαντικό οι θεσμικές παρεμβάσεις να μην καθυστερούν ώστε να μην εμφανίζονται διάφοροι κομπογιαννίτες που κουρδίζουν την κοινή γνώμη με εθνικιστικές κορώνες.
