10 συχνά γλωσσικά λάθη που πρέπει να αποφύγετε
Δέκα συχνές «παρεξηγήσεις» της ελληνικής γλώσσας και οι σωστές εκδοχές τους, για να αποφεύγετε τα γλωσσικά και εκφραστικά λάθη.
Λέμε «τριάμισι» ή «τρεισήμισι»; Είναι «ότι» ή «ό,τι»; Γιατί είναι λάθος το «αποθανατίζω» και πότε το «που» ή το «πως» παίρνουν τόνο; Δείτε δέκα συχνά διλήμματα της ελληνικής γλώσσας που μας βάζουν παγίδες και μάθετε ποιες είναι οι σωστές και ποιες οι λανθασμένες εκδοχές για να αποφεύγετε τα γλωσσικά και εκφραστικά πταίσματα.
Πού ή που;
Το «που» όπως και το «πως» τονίζονται όταν είναι ερωτηματικά – σε ευθεία ή σε πλάγια ερώτηση, π.χ. «πού είσαι» αλλά και «ξέρω πού είσαι». Δεν τονίζονται όταν είναι αναφορικά, όταν δηλαδή το «που» μπορεί να αντικατασταθεί από αναφορική αντωνυμία (π.χ. «η γυναίκα που έφυγε» μπορεί να λεχθεί και ως «η γυναίκα η οποία έφυγε) και το «πως» με το «ότι» (π.χ. «μου είπε πως θα έρθει» = «μου είπε ότι θα έρθει). Τονίζονται επίσης στις εκφράσεις «πού και πού» και «πώς και πώς».
Τριάμισι ή τρεισήμισι;
Το «τριάμισι» χρησιμοποιείται όταν το όνομα που συνοδεύει είναι ουδέτερο (π.χ. τριάμισι χρόνια) και το «τρεισήμισι» όταν είναι αρσενικό ή θηλυκό (π.χ. τρεισήμισι μέρες)
Πληρεί ή πληροί;
Η σωστή γραφή είναι με «οι», κι αυτό γιατί το ρήμα «πληρώ» δεν έχει ενταχθεί στο σύστημα της νεοελληνικής (όπως π.χ. το δηλόω-δηλώ που έγινε «δηλώνω»). Γι’ αυτό, το πληρόω-πληρώ ακολουθεί την αρχαιοελληνική κλίση και γράφεται «πληροίς», «πληροί» και «πληροίτε».
Ότι ή ό,τι;
Το «ό,τι» σημαίνει «οτιδήποτε» ή «αυτό το οποίο», ενώ το «ότι» είναι ειδικό, δηλαδή μπορεί να αντικατασταθεί με το «πως». Για παράδειγμα, «θα κάνω ό,τι θες», αλλά «μου είπε ότι θα φύγει».
Το «παρόν» ή το «παρών»;
Το «παρόν» είναι λάθος στην περίπτωση της έκφρασης «δίνω το παρόν», καθώς εδώ δεν εννοούμε το χρονικό «παρόν», αλλά την απάντηση κάποιου στην ονομαστική του κλήση, δηλαδή «δίνω το ‘παρών’» όπως όταν στο σχολείο ο δάσκαλος καλεί να παρουσιαστούν οι μαθητές ένας-ένας φωνάζοντας "παρών".
Υπέρ του δέοντος ή υπέρ το δέον;
Η φράση «υπέρ του δέοντος» είναι λανθασμένη, καθώς το «υπέρ+γενική» σημαίνει υπεράσπιση και όχι υπερβολικό βαθμό. Η σωστή σύνταξη σε αυτή την περίπτωση είναι αιτιατική. Λέμε δηλαδή «υπέρ των αδυνάτων» για να δηλώσουμε υπεράσπιση και «υπέρ το δέον» για να δηλώσουμε υπερβολικό βαθμό.
Όλους όσους ή όλους όσοι;
Το σωστό είναι «όλους όσοι», όταν το «όσοι» είναι υποκείμενο του ρήματος που ακολουθεί. Για παράδειγμα, στην πρόταση «χαιρετώ όλους όσοι είναι εδώ» το «όσοι» είναι υποκείμενο του «είναι». Το παραπάνω δεν ισχύει όταν η αντωνυμία δεν είναι υποκείμενο αλλά αντικείμενο, δηλαδή λέμε «χαιρετώ όλους όσους βλέπω» γιατί το «όσους» είναι αντικείμενο και όχι υποκείμενο του «βλέπω».
Στο πλαίσιο ή στα πλαίσια;
Το ορθότερο είναι η έκφραση «στο πλαίσιο» καθώς το πλαίσιο είναι ένα. Πιθανότατα, η χρήση της έκφρασης «στα πλαίσια» προέκυψε κατ’ αναλογία του «στα όρια». Ωστόσο, σε αρκετά νεοελληνικά λεξικά σημειώνεται πως τείνει να καθιερωθεί πλέον ως έκφραση το «στα πλαίσια». Σε κάθε περίπτωση, μπορούν και οι δύο εκφράσεις να αντικατασταθούν με το «εντός των ορίων».
Πριν ή πριν από;
Σύμφωνα με το νεοελληνικό λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, είναι κατάλληλο να χρησιμοποιείται πάντα ο συνδυασμός «πριν από», όταν το πριν λειτουργεί ως πρόθεση, και να αποφεύγονται εκφράσεις όπως «πριν το διάλειμμα», «πριν την απόφαση». Στην περίπτωση του «μετά», δεν είναι αναγκαίο να συνοδεύεται από την πρόθεση «από» όταν ακολουθεί άρθρο (π.χ. λέμε «μετά τη συνάντηση» αλλά «μετά από εσάς»).
Αποθανατίζω ή απαθανατίζω;
Το σωστό είναι «απαθανατίζω» γιατί το ρήμα είναι σύνθετο από τα «από» και «αθάνατος», και σε αυτή την περίπτωση ισχύει ο εξής κανόνας: Η πρόθεση «από» χάνει το τελικό φωνήεν της όταν ακολουθεί β’ συνθετικό που αρχίζει από φωνήεν (όπως γίνεται π.χ. και για τα «απαγορεύω» ή «απεργώ»).
Πού ή που;
Το «που» όπως και το «πως» τονίζονται όταν είναι ερωτηματικά – σε ευθεία ή σε πλάγια ερώτηση, π.χ. «πού είσαι» αλλά και «ξέρω πού είσαι». Δεν τονίζονται όταν είναι αναφορικά, όταν δηλαδή το «που» μπορεί να αντικατασταθεί από αναφορική αντωνυμία (π.χ. «η γυναίκα που έφυγε» μπορεί να λεχθεί και ως «η γυναίκα η οποία έφυγε) και το «πως» με το «ότι» (π.χ. «μου είπε πως θα έρθει» = «μου είπε ότι θα έρθει). Τονίζονται επίσης στις εκφράσεις «πού και πού» και «πώς και πώς».
Τριάμισι ή τρεισήμισι;
Το «τριάμισι» χρησιμοποιείται όταν το όνομα που συνοδεύει είναι ουδέτερο (π.χ. τριάμισι χρόνια) και το «τρεισήμισι» όταν είναι αρσενικό ή θηλυκό (π.χ. τρεισήμισι μέρες)
Πληρεί ή πληροί;
Η σωστή γραφή είναι με «οι», κι αυτό γιατί το ρήμα «πληρώ» δεν έχει ενταχθεί στο σύστημα της νεοελληνικής (όπως π.χ. το δηλόω-δηλώ που έγινε «δηλώνω»). Γι’ αυτό, το πληρόω-πληρώ ακολουθεί την αρχαιοελληνική κλίση και γράφεται «πληροίς», «πληροί» και «πληροίτε».
Ότι ή ό,τι;
Το «ό,τι» σημαίνει «οτιδήποτε» ή «αυτό το οποίο», ενώ το «ότι» είναι ειδικό, δηλαδή μπορεί να αντικατασταθεί με το «πως». Για παράδειγμα, «θα κάνω ό,τι θες», αλλά «μου είπε ότι θα φύγει».
Το «παρόν» ή το «παρών»;
Το «παρόν» είναι λάθος στην περίπτωση της έκφρασης «δίνω το παρόν», καθώς εδώ δεν εννοούμε το χρονικό «παρόν», αλλά την απάντηση κάποιου στην ονομαστική του κλήση, δηλαδή «δίνω το ‘παρών’» όπως όταν στο σχολείο ο δάσκαλος καλεί να παρουσιαστούν οι μαθητές ένας-ένας φωνάζοντας "παρών".
Υπέρ του δέοντος ή υπέρ το δέον;
Η φράση «υπέρ του δέοντος» είναι λανθασμένη, καθώς το «υπέρ+γενική» σημαίνει υπεράσπιση και όχι υπερβολικό βαθμό. Η σωστή σύνταξη σε αυτή την περίπτωση είναι αιτιατική. Λέμε δηλαδή «υπέρ των αδυνάτων» για να δηλώσουμε υπεράσπιση και «υπέρ το δέον» για να δηλώσουμε υπερβολικό βαθμό.
Όλους όσους ή όλους όσοι;
Το σωστό είναι «όλους όσοι», όταν το «όσοι» είναι υποκείμενο του ρήματος που ακολουθεί. Για παράδειγμα, στην πρόταση «χαιρετώ όλους όσοι είναι εδώ» το «όσοι» είναι υποκείμενο του «είναι». Το παραπάνω δεν ισχύει όταν η αντωνυμία δεν είναι υποκείμενο αλλά αντικείμενο, δηλαδή λέμε «χαιρετώ όλους όσους βλέπω» γιατί το «όσους» είναι αντικείμενο και όχι υποκείμενο του «βλέπω».
Στο πλαίσιο ή στα πλαίσια;
Το ορθότερο είναι η έκφραση «στο πλαίσιο» καθώς το πλαίσιο είναι ένα. Πιθανότατα, η χρήση της έκφρασης «στα πλαίσια» προέκυψε κατ’ αναλογία του «στα όρια». Ωστόσο, σε αρκετά νεοελληνικά λεξικά σημειώνεται πως τείνει να καθιερωθεί πλέον ως έκφραση το «στα πλαίσια». Σε κάθε περίπτωση, μπορούν και οι δύο εκφράσεις να αντικατασταθούν με το «εντός των ορίων».
Πριν ή πριν από;
Σύμφωνα με το νεοελληνικό λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, είναι κατάλληλο να χρησιμοποιείται πάντα ο συνδυασμός «πριν από», όταν το πριν λειτουργεί ως πρόθεση, και να αποφεύγονται εκφράσεις όπως «πριν το διάλειμμα», «πριν την απόφαση». Στην περίπτωση του «μετά», δεν είναι αναγκαίο να συνοδεύεται από την πρόθεση «από» όταν ακολουθεί άρθρο (π.χ. λέμε «μετά τη συνάντηση» αλλά «μετά από εσάς»).
Αποθανατίζω ή απαθανατίζω;
Το σωστό είναι «απαθανατίζω» γιατί το ρήμα είναι σύνθετο από τα «από» και «αθάνατος», και σε αυτή την περίπτωση ισχύει ο εξής κανόνας: Η πρόθεση «από» χάνει το τελικό φωνήεν της όταν ακολουθεί β’ συνθετικό που αρχίζει από φωνήεν (όπως γίνεται π.χ. και για τα «απαγορεύω» ή «απεργώ»).
