Θαλάσσιοι εργάτες: Η ζωή ναυτών- πειρατών τον 18ο αι.

Ο κόσμος του 18ου αιώνα είναι ένας κόσμος που έχει εικονοποιηθεί αρκετά από τη βιομηχανία του (αμερικανικού κυρίως) κινηματογράφου. Οι πειρατές και οι ναυτικές περιπέτειες αποτελούσαν πάντα «ζουμερό» θέμα για τη μεγάλη οθόνη και έτσι οι περισσότεροι μάλλον έχουμε δει αρκετές και νιώθουμε οικειότητα με την εποχή.

Πόσα όμως πραγματικά γνωρίζουμε για την τότε καθημερινότητα και τον τρόπο που ζούσαν οι απλοί άνθρωποι, οι χαμηλές κοινωνικές τάξεις; Το «Ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη- Ναυτικοί πειρατές και ο κόσμος της θάλασσας, 1700-1750», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια βοηθά στην κάλυψη αυτού του κενού.

Ο περισσότερος κόσμος θεωρεί ότι τα ιστορικά βιβλία δεν παλιώνουν. Η πραγματικότητα ειναι τελείως διαφορετική: Ελάχιστα ιστορικά βιβλία αντέχουν στον χρόνο. Το έργο του Μάρκους Ρέντικερ (Marcus Rediker), μολονότι γράφεται το 1987, καταφέρνει και σήμερα να είναι φρέσκο. Πρόκειται για ένα βιβλίο σύγχρονης κοινωνικής ιστορίας. Κοινωνικής ιστορίας με την έννοια ότι καταπιάνεται με τις συνθήκες ζωής των βιοπαλαιστών της θάλασσας και όχι με την ιστορία των ηγετών ή των στρατιωτικών αναμετρήσεων της εποχής, και σύγχρονης γιατί περιλαμβάνει κεφάλαια, όπως αυτό με τον υπότιτλο «γλώσσα και πολιτισμός στη θάλασσα». Εκεί αναπτύσσονται οι διαπροσωπικές σχέσεις των εργαζόμενων στο πλοίο, αλλά και θέματα όπως η σωματικότητα των εργαζομένων και η πολιτισμική ταυτότητά τους.

Το βιβλίο του Ρέντικερ ανιχνεύει την κοινωνική σύνθεση των πληρωμάτων και παρατηρεί τις αλλαγές που αυτή βιώνει παράλληλα με την άνθιση του παγκόσμιου εμπορικού καπιταλισμού κατά τον 18ο αιώνα. Έτσι μελετά ποιες ειδικότητες αποτελούσαν τα πληρώματα των καραβιών τον 17ο αιώνα, σε ποιες συνθήκες δούλευαν, με ποια αμοιβή και πόσο εύκολα έβγαζαν τα προς το ζην.

Μέσα από τις σελίδες του  «Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη» ο αναγνώστης θα περιηγηθεί στον παραθαλάσσιο κόσμο του 18ου αιώνα παίρνοντας μια σχεδόν λογοτεχνική γεύση από τα όσα περιγράφονται, καθώς ο συγγραφέας περιγράφει το φόντο όπου έδρασαν τα υποκείμενά του:

«Στις αποβάθρες του Λίβερπουλ στιβάζοντας κιβώτια με δερμάτινα προϊόντα , λινά υφάσματα, γυαλικά, είδη από μέταλλο και επεξεργασμένη ζάχαρη. Οι περισσότεροι από τους άνδρες που κουβαλούσαν τα προϊόντα ζούσαν σε στενόχωρα υπόγεια ανάμεσα στα εργαστήρια και τις αποθήκες κατά μήκος του Μέρζι, στις νότιες παρυφές της πόλης. Αυτή η περιοχή ήταν πλημμυρισμένη από εργάτες που ζούσαν από το εμπόριο της πόλης και από καρχαρίες του εμπορίου, όπως τους ναυτολόγους, που ζούσαν επίσης από τους εργάτες της πόλης».

Είναι ίσως δύσκολο να φανταστούμε το ποσοστό της πραγματικότητας που κρύβεται πίσω από τις κινηματογραφικές απεικονίσεις της πειρατικής ζωής, όπως και φυσικά να ανασυνθέσουμε σκηνές της καθημερινότητας των σκληροτράχηλων ναυτικών που έβρισκαν προτιμότερη την παρανομία και το πλιάτσικο από την στολή του ναύτη του βασιλικού ναυτικού:

«Τον Δεκέμβριο του 1718 ένα ικρίωμα στήθηκε στο Πρόβιντενς, πρωτεύουσα των νησιών Μπαχάμες, στις δυτικές Ινδίες, για μαζικό απαγχονισμό. Οι θηλιές είχαν ετοιμαστεί για τα κεφάλια εννέα πειρατών. Η διαβόητη πειρατική σημαία κρεμόταν από πάνω· το κρανίο με το μοχθηρό χαμόγελο κοίταζε πέρα από το σταυρωτά οστά και προς τα κάτω , τον τόπο της εκτέλεσης. Ο Γουντς Ροτζερς- κυβερνήτη, γενικός στρατιωτικός αρχηγός και δικαστής του αντιναυαρχείου του νησιού καθόταν ανάμεσα σε άλλους κυρίους περιμένοντας το θέαμα. (…) Εκατό στρατιώτες συνόδευαν τους καταδικασμένους στο ικρίωμα. Οι κακοποιοί είχαν καταδικαστεί για «ανταρσία, κακούργημα, Πειρατεία». Ο Ντάνιελ Μακάρτι και ο Φινέας Μπανς ήταν οι ηγέτες μιας εξέγερσης που είχε καθαιρέσει τον πλοίαρχο Ουίλιαμ Γκρήναγουέι στο πλοίο Lancaster. “Φωνάζοντας δυνατά ότι η ζωή του πειρατή είναι η μόνη ζωή για έναν άνδρα όποια και ήταν η ψυχή του” ο Μακάρτι και ο Μπαρνς μπήκαν στον λογαριασμό [έγιναν πειρατές] (…) Τα τελευταία λόγια του Τζέημς Μπένταλ ήταν ότι θα ήθελε να έχει αρχίσει τη ζωή του νωρίτερα διότι πίστευε ότι [η ζωή του πειρατή] ήταν ευχάριστη».            

Η ιστορική περιγραφή μπλέκεται με μικρές ιστορίες και περιστατικά, φέρνοντας τα υλικά της τεκμηρίωσης σε πρώτο πλάνο, αλλά και διευκολύνοντας την πρόσληψη της πληροφορίας. Έτσι, το «Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη» είναι ένα εξαιρετικά ευανάγνωστο βιβλίο, που δεν θα δυσκολέψει τον απλό λάτρη της ιστορίας, χωρίς να στερήσει από τον επαγγελματία ιστορικό τις επιστημονικές αρετές, οι οποίες του εξασφάλισαν διθυραμβικές κριτικές από την επιστημονική κοινότητα.

Δημήτρης Γλύστρας