Η Πείνα: Το ψυχογράφημα της φτώχειας

Ξανατυπώθηκε και ξαναμεταφράστηκε στα ελληνικά ένα κείμενο που διαπερνά τον 20ό αιώνα σαν ανεμοδείκτης και καταγράφει εδώ και 135 χρόνια το κοίταγμα της λογοτεχνίας στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Είχα διαβάσει το μυθιστόρημα τουλάχιστον είκοσι πέντε χρόνια πριν, δεν θυμάμαι σε ποιες εκδόσεις, ούτε από ποιον μεταφραστή. Ομολογώ ότι τότε πρόσεχα μόνο την υπόθεση και το βρήκα φτωχό και ελάχιστα ενδιαφέρον. Τώρα το ξαναδιαβάζω με πιο υποψιασμένη ματιά, που προσπερνά τα γεγονότα και εστιάζει στην ψυχολογία του πρωταγωνιστή.

Η ιστορία αφορά έναν μορφωμένο άνθρωπο της Χριστιανίας (νυν Όσλο), που ωστόσο έμεινε άνεργος και πεινασμένος με μόνο εισόδημα, πενιχρό και βλογιοκομμένο, τις άτακτες συνεργασίες του με εφημερίδες, όπου δημοσίευε κείμενά του σε συνέχειες. Με έναν αφελή ώρες-ώρες ιδεαλισμό φαντάζεται δοκίμια εναντίον του Καντ, ενεχυριάζει το γιλέκο του για μιάμιση κορώνα, μέρος της οποίας δίνει σε έναν γέρο, κάνει σχέδια που δεν πραγματοποιούνται… Ο χαρακτήρας του μοιράζεται ανάμεσα σε μια ψευτοπερηφάνια και σε μια ανιδιοτελή στάση, ανάμεσα στο ουσιώδες και στο ανούσιο, ανάμεσα στην (αυτο)εξαπάτηση και την επιβίωση.

Η αίσθηση της συμπαγούς πλοκής και της ιστορίας με αφηγηματική αλληλουχία, το ξαναγράφω, πρέπει να ξεχαστεί. Αν γίνει εγκαίρως αυτό, ο αναγνώστης θα μπορέσει να ρίξει όλο του το βάρος στην ψυχολογία του ήρωα και να δει πώς η πείνα τον καθορίζει. Το έργο θα μπορούσε να λέγεται “Ο πεινασμένος”, αφού όλα συντείνουν σε μια σκιαγράφηση του προφίλ ενός ανθρώπου που απλώς επιβιώνει, αφού αυτό και μόνο επιδιώκει. Και πάνω σε αυτό το προφίλ παρουσιάζονται σταδιακά μερικά πολύ χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, όπως η προσπάθεια να φανεί αξιοπρεπής μέσα στην κατάντια του, η πίστη στη γραφή ως πόρο εσόδων, η σχεδόν αφελής αξιοπρέπειά του.

Η ψυχολογία του, που ωθεί σε μια κάτω από το χαλί ανάγνωση, κλιμακώνεται με δεξιότητα. Ξεκινά σαν απλό αίσθημα πείνας, περνάει από πολλά κύματα ελπίδας, απελπισίας, φαεινών ιδεών και πρόσκαιρης ικανοποίησης, κατάπτωσης, τρέλας και παράνοιας που οδηγούν τον ήρωα σε παράλογες πράξεις. Με άξονα την πείνα και τις παρενέργειές της (για μείνετε μία μόνο μέρα εντελώς νηστικοί και βλέπουμε τι επιπτώσεις θα έχει στη ζωή σας!), ξεφυτρώνουν παραφυάδες όπως ο έρωτας, η σχέση με το Θεό, η μετατροπή του ανθρώπου σε ζώο, καθώς ο πρωταγωνιστής γλείφει ακόμα και ένα κόκαλο για να καταπραΰνει το στομάχι του. Κι όσο πεινάει, τόσο δεν μπορεί να ολοκληρώσει τα άρθρα που έχει στον νου, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κερδίσει μερικά χρήματα. Φαύλος κύκλος. Το σώμα τρέφει το πνεύμα και το πνεύμα το σώμα. Αλλά η πνευματική εργασία δεν αποδίδει τόσα, ούτε πάντα, σαν τον Πτωχοπρόδρομο που, καίτοι μορφωμένος, ζει με πενιχρά μέσα και ελεεινολογεί τη φτώχια του.

Ο Auster, στο δυναμικό άρθρο του που δημοσιεύεται ως εισαγωγή στην παρούσα έκδοση, επισημαίνει συν τοις άλλοις την απουσία πολιτικής και κοινωνικής διάστασης στον λόγο του Χάμσουν. Για τη φτώχια του ο πρωταγωνιστής δεν κατηγορεί ούτε την κυβέρνηση ούτε την κοινωνία, αλλά στρέφει το βλέμμα μας στον εαυτό του και στην αντιμετώπιση της πείνας μέσα στα όρια της ψυχικής του αντοχής. Έτσι, ένα θέμα που θα αντιμετωπιζόταν είκοσι-τριάντα χρόνια αργότερα από την ταξική-κοινωνική σκοπιά του, τότε ορθώνεται η ψυχολογική πλευρά του κι αυτή είναι που κερδίζει τις εντυπώσεις.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος