Τα μαύρα πρόβατα: Η Σκανδιναβική κοινωνία και τα εγκλήματά της

Όταν διαβάζεις ένα νορβηγικό έργο -μετά την εκατόμβη θυμάτων πέρυσι από τον διαβόητο Μπρέιβικ- αναζητάς καμιά φορά δείγματα της νορβηγικής κοινωνίας που θα σε φωτίσουν για την κορυφή αυτού του παγόβουνου. Η χώρα της Σκανδιναβίας προβάλλεται ως μια πολιτισμένη κοινωνία όπου οι οικονομικοί δείκτες ευημερούν και το κράτος πρόνοιας είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παράλληλα, όμως, η έλευση πολλών μεταναστών τα τελευταία χρόνια (περίπου 500.000 από τα 5.000.000 πληθυσμού) προκάλεσε τριγμούς στην αρραγή εικόνα της χώρας και ώθησε σε ρατσιστικές συμπεριφορές που αλλοιώνουν την καλή εικόνα της χώρας, ενώ το νεοναζιστικό κόμμα καταλαμβάνει υψηλά ποσοστά στη νορβηγική βουλή.

Τα αστυνομικά έργα συχνά αποτελούν τον φάρο που φωτίζει τις ξέρες και τους επικίνδυνους υφάλους κάθε κοινωνίας και ειδικά οι Σκανδιναβοί συγγραφείς επιμένουν πολύ στα βαθύτερα αίτια των κοινωνικών παθογενειών. Ο Στόλεσεν δεν είναι αμέτοχος κοινωνικά αλλά μέσω των έργων του στοχάζεται πολιτικά και διαβάζει με την αστυνομική ματιά του την ιστορία της χώρας του και την κοινωνία μέσα στην οποία μεγαλώνει.

Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Βαργκ Βέουμ (= ο λύκος στο ιερό, ο επικηρυγμένος) είναι μάλλον αντιπαθής φυσιογνωμία για τον μέσο αναγνώστη. Βγαλμένος από τα αμερικάνικα νουάρ μυθιστορήματα είναι προκλητικός, αυθάδης, τολμηρός και θρασύς, μιλάει συνέχεια με ατάκες και δίνει εξυπναδίστικες απαντήσεις, δεν φαίνεται και ιδιαίτερα πετυχημένος, αν εξετάσει κανείς την πελατεία του, δεν έχει συνάψει ισχυρούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους, αφού όποιος τον έχει συναντήσει δεν τον θυμάται με τις καλύτερες αναμνήσεις, είναι χωρισμένος και γι’ αυτό ζει ρέμπελα, μποέμικα, χωρίς υποχρεώσεις και δεσμεύσεις, ενώ οι σχέσεις του με την αστυνομία δεν είναι καθόλου καλές.

Όλα αυτά τον κάνουν ιδανικό μπερδεψούρα που δεν υπολογίζει τίποτα και μπαίνει μέσα σ’ όλα, προκειμένου να κάνει τη δουλειά του. Στο προκείμενο βιβλίο αναζητεί μια χαμένη αδελφή και παράλληλα προσπαθεί να σώσει τον Αφρικανό Άλεξ από την απέλαση. Οι πορείες των δύο ερευνών θα διασταυρωθούν σε ένα κύκλωμα ναρκωτικών από ευυπόληπτους πολίτες. Έτσι, η αστυνομική πλοκή θα διαρθρωθεί στη σταγόνα σταγόνα ανακάλυψη στοιχείων που προωθούν την υπόθεση, στοιχεία που ανευρίσκει ο Βέουμ με συζητήσεις και κίνδυνο της ζωής του, με έρευνες και παρακολουθήσεις, με τη σκληρή τακτική ενός tough guy.

Ο Στόλεσεν σκηνοθετεί την έρευνα, και σαν σκηνοθέτης οδηγεί τον αναγνώστη/θεατή του να ακολουθεί τα βήματα του ήρωά του και να ανακαλύπτει ψήγματα αληθειών που σταδιακά θα συνδυαστούν σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Ο Νορβηγός συγγραφέας δεν μπερδεύει τον αναγνώστη με διασπορά υπονοιών και σωρεία πιθανών ενόχων, αλλά στηρίζει το παιχνίδι του σε μια διαδοχή μικρών κομματιών που κάποια στιγμή θα ολοκληρώσουν με αληθοφάνεια το παζλ του.

Το πιο σημαντικό ωστόσο είναι, όπως προϋπαινίχθηκα, το κοινωνικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο θεμελιώνεται η δελεαστική υπόθεση. Είναι η νορβηγική κοινωνία της δεκαετίας του ’80 που συνοψίζεται στα λόγια του πλούσιου αυτοδημιούργητου Γιόακιμ Βέρνερ (σελ. 150): “Και πώς βγήκαν τα παιδιά μας; Πλάσματα αδύναμα, μαλθακά, που τα κακομάθαμε και τα βάλαμε από μωρά σε προστατευτικό κουκούλι. Με την παραμικρή δυσκολία ψάχνουν αμέσως την πιπίλα τους να παρηγορηθούν”. Και λίγο πιο κάτω θίγει την άλλη πλευρά των κοινωνικών δεδομένων από την άποψη του Νορβηγού πολίτη: “Για σκέψου λίγο σε ποιους ανοίγουμε τα σύνορά μας. Στους νέγρους και σε κάτι κουμάσια από τη Λατινική Αμερική”.
 
Στην ουσία από τη μια παραδέχεται ότι η δυτική κοινωνία μεγάλωσε τα παιδιά της σε έναν γυάλινο πύργο, αποκομμένα από τη ζωή, αποχαυνωμένα στα πλούτη και στις ανέσεις, χωρίς ίχνος κοινωνικής ευαισθησίας και προσωπικής αυτοπεποίθησης. Αυτή είναι η ευδαιμονιστική πολιτισμένη κοινωνία που επαναπαύεται στον υλισμό της καλοπέρασης χωρίς βαθύτερες αξίες και εσωτερικές δυνάμεις που θα θωρακίσουν τον νέο απέναντι στις δυσκολίες της ζωής. Κι από την άλλη, εκφράζει τη ρατσιστική συμπεριφορά ενός ευκατάστατου Ευρωπαίου που αφενός χρησιμοποιεί τους μετανάστες σαν δούλους κι αφετέρου μέμφεται την κοινωνία του, την πολυπολιτισμική κοινωνία, επειδή οι ξένοι αλλοιώνουν την ησυχία και την εσωστρέφεια των μελών της.

Θα διαβάσετε ένα καλογραμμένο αστυνομικό και μέσα σ’ αυτό δεν θα πάψετε να αναπνέετε τον αέρα μιας κοινωνίας που κρύβει στα ύφαλά της ρωγμές και κουφάλες. Μην περιμένετε γλαφυρή γλώσσα ή εγκαιροφλεγείς στοχασμούς, αλλά θα περάσετε καλά με έναν σφιχτά σμιλεμένο Βάργκ Βέουμ και μια σειρά γραναζιών που έχουν λαδωθεί καλά.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Γκούναρ Στόλεσεν, “Τα μαύρα πρόβατα”, μετ. Γ. Στρίγκος, εκδόσεις Πόλις, 2012, σελ. 334,
τιμή: 16,00€