e-Books: Το τέλος του βιβλίου μπορεί να περιμένει

της Ηρώς Κουνάδη

Όταν, στις αρχές του 20ου αιώνα, η νεότατη τότε τέχνη του κινηματογράφου άρχισε να κερδίζει έδαφος και να προσελκύει ολοένα περισσότερους θεατές, κάποιοι μίλησαν για ”το τέλος του βιβλίου”. Οι σχετικές συζητήσεις έγιναν εντονότερες λίγες δεκαετίες αργότερα, με την έλευση της τηλεόρασης, για να κορυφωθούν προς το τέλος του αιώνα με την ηλεκτρονική επανάσταση των υπολογιστών και του internet.

Η εν λόγω φράση – ανησυχία, όμως, δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα ξεκάθαρη ως προς το νόημά της. Γιατί αν ”το τέλος του βιβλίου” έγκειται στην πτώση των πωλήσεων των εκδοτικών οίκων και στην υποβάθμιση του βιβλίου ως υλικής υπόστασης της λογοτεχνίας, τότε ναι, ίσως να μιλάμε για την αρχή του τέλους του.

Αν όμως λέγοντας ”το τέλος του βιβλίου” αναφερόμαστε στη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τη λογοτεχνία σε άλλες μορφές ψυχαγωγίας, όπως ο κινηματογράφος, η τηλεόραση ή οι νέες τεχνολογίες, και την εγκατάλειψη των προσπαθειών συνέχισης και διάδοσής της, τότε οι ανησυχίες που εκφράζονται είναι μάλλον αβάσιμες.

Γιατί μπορεί τα κατά καιρούς λεγόμενα ”νέα μέσα” να άλλαξαν ριζικά την καθημερινή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και να κατήργησαν, εν πολλοίς, τη λογική του ”επιστρέφω σπίτι το απόγευμα, κάθομαι σε μια πολυθρόνα και διαβάζω ένα βιβλίο”, η ενσωμάτωση, όμως, της λογοτεχνίας σε αυτά μάλλον την ωφέλησε, καθιστώντας την περισσότερο προσβάσιμη, παρά την έβλαψε.

Και αν ο κινηματογράφος και η τηλεόραση κατηγορήθηκαν συχνά για παραποίηση και διαστρέβλωση της λογοτεχνίας κατά την προβολή της, το internet, με την ”εφεύρεση” των e-books την κατέστησε, αυτούσια, δωρεάν και προσβάσιμη από όλους.

Μία αναζήτηση του όρου e-book στο Google επιστρέφει 97.900.000 αποτελέσματα. Αφού βρείτε το βιβλίο που σας ενδιαφέρει, το ”κατεβάζετε” ή το διαβάζετε online στην οθόνη του υπολογιστή σας –ή το τυπώνετε, με τη βοήθεια ενός απλού εκτυπωτή, αν το να διαβάσετε περί τις 400 σελίδες στην οθόνη σας φαίνεται κάπως κουραστικό. Και όλα αυτά δωρεάν.

Και τι διαβάζουμε; ”Τα βιβλία κάποιων ταλαιπωρημένων συγγραφέων που, μη βρίσκοντας ενδιαφέρον από κάποιον εκδότη, αποφάσισαν να τα διαθέσουν δωρεάν στο internet” θα σκεφτούν οι πιο κυνικοί. Η αλήθεια, όμως, απέχει έτη φωτός: από τους μύθους του Αισώπου, τα έργα των Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Θουκυδίδη, Σοφοκλή, Ηροδότου, Ευριπίδη, στο πρωτότυπο και σε αγγλική μετάφραση, και τα πρωτότυπα έργα του Σαίξπηρ, μέχρι το Βιβλίο της Ζούγκλας του Κίπλινγκ, την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων και το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, όλα βρίσκονται στη διάθεση όποιου διαθέτει δέκα δευτερόλεπτα για να τα αναζητήσει.

Η ιστορία του φαινομένου των e-books ξεκινά το 1971, όταν ο εμπνευστής τους, Michael Hart συλλαμβάνει και θέτει σε εφαρμογή το μεγαλόπνοο Project Gutenberg, που σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη online ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, με 19.000 τίτλους κλασσικής και σύγχρονης λογοτεχνίας, ποίησης, ιστορίας και δραματουργίας. Από τότε μέχρι σήμερα, εκατοντάδες ανάλογα projects ξεκινούν, κυρίως από μεγάλα Πανεπιστήμια, για να ολοκληρώσουν τη συλλογή.

Από τις πλέον αξιόλογες προσπάθειες, το Perseus Digital Library, του Tufts University, διαθέτει την πληρέστερη ίσως συλλογή αρχαιοελληνικών και λατινικών έργων, σε πρωτότυπη και μεταφρασμένη έκδοση, συνοδευόμενα από σχολιασμό, λεξικά, γραμματικές σημειώσεις και εργαλεία που διευκολύνουν την πλοήγηση και την αναζήτηση συγκεκριμένων σημείων. Από τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Ηρόδοτο στους λόγους του Δημοσθένη και τα έργα των Πλάτωνα και Αριστοτέλη, από τον Ευριπίδη και τον Αισχύλο στο Βιργίλιο, η λίστα είναι ατελείωτη και δεν περιορίζεται στα γνωστότερα έργα των μεγάλων κλασσικών.

Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του Institute for Learning Technologies του Πανεπιστημίου της Columbia, η οποία, πέρα από τα μεγάλα έργα της αρχαιότητας, επεκτείνεται και σε νεότερα, με εμφανή την έμφαση στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία και πολιτική θεωρία –Ρουσσώ, Χομπς, Καντ, Σπινόζα, Λοκ, Μακιαβέλι, Μπένθαμ, Ντεκάρτ και πολλοί άλλοι, σε αγγλική μετάφραση. Περιλαμβάνει, επίσης, σχόλια μεταφραστών, συζητήσεις αναγνωστών και εργαλεία αναζήτησης.

Μικρότερο, αλλά εξίσου αξιόλογο, project είναι το Bibliomania, που περιλαμβάνει 2000 περίπου τίτλους ποίησης, μυθιστορημάτων και διηγημάτων. Στη λίστα των συγγραφέων φιγουράρουν ονόματα όπως αυτά των Ντίκενς, Τολστόι, Τσέχωφ, Ντοστογιέφσκι, Γκογκόλ, Ώστιν, Σουίφτ, Κίπλινγκ, Ουγκό και Ουάιλντ, ενώ εξαιρετική είναι και η ιδέα διάθεσης ”study tools”, όπως λεξικού, thesaurus και οδηγού εισαγωγής στη γλωσσολογία.

Οι θεατρόφιλοι θα ενθουσιαστούν με το Drama Server, την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη κλασσικής και σύγχρονης δραματουργίας. Τα έργα, ταξινομημένα κατά χρονολογική περίοδο –κλασσική, μεσαίωνας, αναγέννηση, δέκατος έβδομος, δέκατος όγδοος, δέκατος ένατος αιώνας, μοντέρνο και σύγχρονο δράμα– ξεκινούν από τον Αισχύλο και φθάνουν στον Τζορτζ Μπέρναρντ Σω.

Πολλά sites ηλεκτρονικών βιβλίων είναι αφιερωμένα σε ένα πρόσωπο ή λογοτεχνικό είδος. Έτσι, βρίσκουμε sites που φιλοξενούν ολόκληρο το έργο του Σαίξπηρ, τους μύθους του Αισώπου ταξινομημένους χρονολογικά, ή τη μυθολογία και τους θρύλους διαφόρων χωρών και περιόδων.

Και βέβαια, για τους υπέρμαχους της ανυπέρβλητης αξίας της υλικής υπόστασης ενός βιβλίου, αμέτρητα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, όπως το δημοφιλέστατο Amazon, πωλούν καθημερινά χιλιάδες καινούρια και μεταχειρισμένα βιβλία, σε τιμές που κάποιες φορές φτάνουν το ένα δέκατο της τιμής του ”συμβατικού” βιβλιοπωλείου.

Το Google διαθέτει, επίσης, σε δοκιμαστική έκδοση, μηχανή αναζήτησης βιβλίων, το Google Book Search, με τη βοήθεια της οποίας μπορείτε να αναζητήσετε και να διαβάσετε ορισμένα βιβλία, που δεν υπόκεινται σε copyright λόγω παλαιότητας, ή να εντοπίσετε την καλύτερη τιμή ανάμεσα σε αρκετά online βιβλιοπωλεία.

Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι δικαιολογίες περί υψηλών τιμών, δυσκολίας εύρεσης συγκεκριμένων βιβλίων ή ελλειμματικών βιβλιοθηκών είναι σήμερα περισσότερο άκαιρες από ποτέ, και για τις δημοκοπήσεις που σε τακτά χρονικά διαστήματα αποκαλύπτουν ότι ”δε διαβάζουμε πια” φταίμε εμείς και όχι η τεχνολογία που ”εισέβαλλε στη ζωή μας για να τα ισοπεδώσει όλα”. Η ”τεχνολογία” κάνει ότι μπορεί. Το θέμα είναι τι κάνουμε εμείς.