Διαβάσαμε το “Το χιόνι των Αγράφων” του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη

Μια σταθερή πένα, ένας συνεπής γραφιάς, μια ήπια αλλά και σαφής συγγραφική φωνή. Έχοντας διαβάσει άλλα του έργα, ξέρω ότι μπορώ να υπολογίζω στη γραφή του.

> Ο Παναγιώτης Σ. Χατζημωυσιάδης γεννήθηκε το 1970 στο Δυτικό Πέλλας. Εργάζεται ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση.
Έχουν εκδοθεί τα εξής βιβλία του: Τρεις μνήμες και δύο ζωές (διηγήματα), Μεταίχμιο, 2005· Καλά μόνο να βρεις (νουβέλα), Κέδρος, 2006· Το παραμύθι του ύπνου (μυθιστόρημα), Μεταίχμιο, 2008· Αστοχία υλικού (μυθιστόρημα), Μεταίχμιο, 2010· Ζώνη πυρός (διηγήματα), Μεταίχμιο, 2014· Η ιδιωτική μου αντωνυμία (μικρά πεζά), Κίχλη, 2018· Έξοδα νοσηλείας (μυθιστόρημα), Ενύπνιο, 2020.

ΕΙΧΑ ΓΡΑΨΕΙ πέρυσι για το “Τζίντιλι” του Χριστόπουλου ότι “Το πρόβλημα με τέτοια έργα είναι η ιδεοκρατία που τα διακρίνει. Με άλλα λόγια στο μυαλό του συγγραφέα υπάρχουν ιδέες και ιδεολογίες, μεγάλα κομμάτια σκέψης και πρίσματα ανάλυσης της πραγματικότητας, αγνές αξίες και μεγάλα οράματα. Αυτά είναι μια γνήσια παρακαταθήκη, ώστε να γράψει κανείς λογοτεχνία. Απομένει όμως ένα βασικό βήμα. Να γίνουν κείμενο. Ο Χριστόπουλος επιλέγει να τα ντύσει με λέξεις, σχήματα, συνδηλώσεις, λειασμένες επιφάνειες και πονεμένες εκφράσεις. Ως λογο-τέχνης επιμένει στη γλώσσα. Πιστεύει πολύ στη δύναμή της και προωθεί τον σύνδεσμο “ιδέες + λέξεις”. αυτή η επιλογή όμως, όταν δεν συνοδεύεται από στιβαρή πλοκή και κορυφώσεις, αποδεικνύεται έωλη. Η ιδεοκρατία μένει ψηλά στο μίγμα, δεν ανακατεύεται με τα άλλα στοιχεία της λογοτεχνικής κατασκευής και φαίνεται τόσο έξεργη, τόσο φορτωμένη…”

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ κατηγορία ιδεοκρατικών συγγραφέων θα ενέτασσα και τον Χατζημωυσιάδη, όπως τον διάβασα στα προηγούμενα βιβλία του. Νομίζω όμως σθεναρά ότι “Το χιόνι των Αγράφων” αλλάζει ριζικά τον τρόπο της γραφής του, αφού οι ιδέες του υποτάσσονται και απορρέουν από την αφήγηση, τους χαρακτήρες, τη δράση. Το μυθιστόρημά του πλέον έχει παραστατική υπόθεση και στρωτή ιστορία, που εκπέμπει ιδέες αλλά δεν τις πετάει κατάμουτρα στον αναγνώστη.

ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ του είναι η πορεία της Ταξιαρχίας Αόπλων Ρούμελης υπό την ηγεσία του Γούσια, που ξεκίνησε από τα Άγραφα, πέρασε από τη Θεσσαλία και κατέληξε στη Μακεδονία, ώστε να ενωθεί με τον Δημοκρατικό Στρατό το 1948. Βρισκόμαστε λοιπόν μέσα στους κόλπους των κομουνιστών, που μάχονται με τη φύση, τον χειμώνα και τον κυβερνητικό στρατό μέσα στις 37 μέρες της πορείας τους. Το βασικό πλαίσιο είναι πλήρως ιστορικό και υπαρκτό:

H πορεία αόπλων της Ρούμελης πραγματοποιήθηκε από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) τον Φεβρουάριο του 1948 με κύριο σκοπό τη μετάβαση στις περιοχές του Γράμμου, που έλεγχε ο ΔΣΕ, 1.300 περίπου νεαρών νεοσύλλεκτων μελών του για να εξοπλιστούν, να εκπαιδευτούν και να στελεχώσουν τις μάχιμες μονάδες του ΔΣΕ. Οι νεοσύλλεκτοι προέρχονταν κυρίως από επιστράτευση που έχει πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβρη του 1947 και τον Γενάρη του 1948. Για την πραγματοποίηση της πορείας, οι άοπλοι μαχητές μαζί με ένοπλα συνοδευτικά τμήματα του ΔΣΕ συγκρότησαν μια ταξιαρχία, που έμεινε γνωστή ως «Ταξιαρχία αόπλων Ρούμελης» και η οποία είχε ως επικεφαλής τον υποστράτηγο του ΔΣΕ Γιώργη Γούσια.

Η φάλαγγα ξεκίνησε στα μέσα Φεβρουαρίου του 1948 και ακολούθησε διαφορετική διαδρομή από αυτή που είχαν ακολουθήσει αντίστοιχες φάλαγγες με μαχητές του ΔΣΕ. Η φάλαγγα ακολούθησε πορεία μέσω του βουνού Όθρυς, του θεσσαλικού κάμπου, της λίμνης Κάρλα, των βουνών Κίσσαβος, Όλυμπος και Πιέρια για να καταλήξει στον Γράμμο μέσω Χασίων στις 25 Μάρτη του 1948. Από το ξεκίνημα της πορείας η φάλαγγα είχε γίνει αντιληπτή από τις κυβερνητικές δυνάμεις που σε όλη τη διάρκεια της πορείας προσπάθησαν να τη διαλύσουν, έχοντας σύμμαχο τις πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες που δυσκόλευαν την πορεία της ταξιαρχίας του ΔΣΕ. Μετά από μεγάλο αριθμό μαχών, χωρίς τρόφιμα και με τεράστιες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό, η φάλαγγα έφτασε στον Γράμμο έχοντας όμως απολέσει (νεκροί, τραυματίες, αιχμάλωτοι και λιποτάκτες) τα τρία τέταρτα των μελών της.

(Κύρια πηγή: Μαργαρίτης Γιώργος, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001-2002, Τόμος 1, σελίδες 482-487)

(https://www.greekhistoryrepository.gr/archive/item/9973)

και https://www.rizospastis.gr/story.do?id=3681855

Ο ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ έχει να χειριστεί το εξής δίλημμα. Να υποστηρίξει την αριστερή πλευρά και να θυματοποιήσει τους Άοπλους, που τελικά ξεκληρίστηκαν μέχρι ένα μικρό ποσοστό να φτάσει στον Γράμμο ή να ακολουθήσει τη σύγχρονη ματιά που δεν χωρίζει σε άσπρο μαύρο τον ΔΣΕ και τον Κυβερνητικό Στρατό; Στην πρώτη περίπτωση κινδυνεύει να φανεί μονόπλευρα κομματικός. Στη δεύτερη να στοιχηθεί με μια politically correct γραμμή, που ισομοιράζει χλωρά και ξερά στην παράταξη των κομουνιστών. Τι τελικά κάνει;

ΓΡΑΦΕΙ ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα όπου σε έξι κεφάλαια παρακολουθεί την πορεία από την οπτική γωνία ισάριθμων συμμετεχόντων. Η διάκριση δεν είναι πλέον οι κακοί δεξιοί (που ακούγονται αμυδρά ως Μάυδες, Χίτες, μοναρχοφασίστες κ.ο.κ.), αλλά ο απλός λαός, που επιστρατεύεται θέλοντας και μη, και η ηγεσία στο πρόσωπο του Γούσια. Ο τελευταίος παρουσιάζεται από διάφορες πλευρές ως η ελίτ ηγεσία που καλοπερνούσε με ιδιαίτερα γεύματα και ανέσεις, ενώ ταυτόχρονα δεν μπορούσε να οργανώσει σωστά την πορεία για να έχει τις ελάχιστες δυνατές απώλειες. Τα μεγαλοστελέχη του ΚΚΕ –μια έμμεση νύξη στην ΕΣΣΔ ή αλλού;- διαχωρίζουν τη θέση τους από τους κατώτερους και πιο ίσοι από τους άλλους (κατά την έκφραση του George Orwell) κοιτάνε ιδιοτελώς το ατομικό τους συμφέρον.

ΠΟΛΛΑ άλλα καταγγέλλονται μέσα από τη δράση. Η αρνητική στάση των κομουνιστών κατά της ομοφυλοφιλίας, η επιστράτευση ακόμα και με το ζόρι νεαρών αγοριών και κοριτσιών, οι εσωτερικές έριδες που οδηγούν αυταρχικά και κατευθυνόμενα στην εξόντωση των αντιφρονούντων ή των απείθαρχων, η αδυναμία στην οργάνωση, η αδιαφορία για τις ανάγκες των απλών επίδοξων στρατιωτών κ.ο.κ. Ένας απλός έφηβος που κατατάχτηκε εθελοντικά αλλά κατηγορήθηκε άδικα, ο επικεφαλής των μαγείρων που δεν μπορεί να βρει τρόφιμα για τόσο κόσμο, ένας αξιωματικός που βάλλεται μέχρι εκτέλεσης από τον Γούσια, πολλοί καταθέτουν την άποψή τους και τις εμπειρίες τους για όλα όσα υπέστησαν, χωρίς να δικαιολογούν την παράταξή τους.

ΦΥΣΙΚΑ δίπλα σε όλα αυτά δεν πλήττεται η ιδεολογία που οραματίζεται μια άλλη Ελλάδα, που θέλει δικαιοσύνη και ειρήνη, που καταδικάζει τους συνεργάτες των Γερμανών ή τους σατράπες πατεράδες που βιάζουν τις κόρες τους. Η αριστερή ιδεολογία δεν παύει να κρατιέται στο εικονοστάσι όσων την ασπάστηκαν. Το πρόβλημα είναι η εφαρμογή της και οι αυθαίρετοι ηγέτες που επιβάλλουν, δικάζουν, ορίζουν το σωστό (το δικό τους) από τους άλλους σε φατριασμούς και αυταρχικές συμπεριφορές.

Πάπισσα Ιωάννα