Διαβάζουμε τον Εικονογραφημένο Άνθρωπο του Ray Bradbury

To “Φαρενάιτ 451” είναι εχέγγυο και για νέες αναγνώσεις έργων του Bradbury. Κι ο “Εικονογραφημένος άνθρωπος” είναι εξίσου γνωστό, ελπίζω εξίσου ερεθιστικό.

Ο Ρέι Μπράντμπερι (1920-2012) υπήρξε ένας εξαιρετικός αφηγητής, ένας "ποιητής του πιθανού" και ένας από τους πιο δημοφιλείς συγγραφείς της σύγχρονης αμερικανικής λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική καριέρα του καλύπτει έξι δεκαετίες, αφήνοντας ένα εντυπωσιακό έργο από μυθιστορήματα, δοκίμια, θεατρικά έργα, σενάρια για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση και πολλές συλλογές διηγημάτων. Στα γνωστότερα έργα του συγκαταλέγονται τα "Φαρενάιτ 451", "Τα χρονικά του Άρη", "The October Country", "The Illustrated Man" ("Ο εικονογραφημένος άνθρωπος"), "Dandelion Wine" ("Κρασί από πικραλίδα"), "Something Wicked this Way Comes" ("Κάτι κολασμένο έρχεται προς τα δω"), κ.ά. Έγραψε θεατρικά έργα και σενάρια, μεταξύ των οποίων το σενάριο για την κινηματογραφική διασκευή του "Μόμπι Ντικ" με σκηνοθέτη τον John Huston. Διασκεύασε εξηνταπέντε ιστορίες του για την τηλεοπτική εκπομπή "The Ray Bradbury Theatre" και κέρδισε βραβείο Emmy για το σενάριο της τηλεοπτικής ταινίας "The Halloween". Το 2000 τιμήθηκε με μετάλλιο από το Εθνικό Ίδρυμα Βιβλίου της Αμερικής για την εξέχουσα συνεισφορά του στην αμερικανική λογοτεχνία. Στα πιο πρόσφατα βιβλία του ανήκουν το μυθιστόρημα "From the Dust Returned" (οι Los Angeles Times το ανακήρυξαν ένα από τα καλύτερα της χρονιάς), τα διηγήματα "Quicker than the Eye" ("Πέθανε ο σκύλος, κατά τ' άλλα όλα καλά", εκδ. "Άγρα", 2010), τα διηγήματα "The Cat' s Pajamas", και το "Bradbury Speaks", συλλογή δοκιμίων για το παρελθόν, το μέλλον και το ενδιάμεσο διάστημα. Πέθανε στο Λος Άντζελες σε ηλικία 91 ετών, στις 5 Ιουνίου 2012.

Κινείται κι αυτό στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας με δόσεις μελλοντολογίας. Στην ουσία πρόκειται για διηγήματα φουτουριστικά (γράφτηκε το 1951), που δένουν κάτω απ’ την ομπρέλα ενός περίεργου ανθρώπου, ο οποίος φέρει πάνω στο δέρμα του πάμπολλα τατουάζ, που διηγούνται ιστορίες και προβλέπουν το μέλλον. Πολλά απ’ αυτά που εικονίζονται είναι απειλητικά, μικρές κασσάνδρες που δεν τις ανέχονται όσοι τις βλέπουν.

Απ' την πρώτη ιστορία, τη “Σαβάνα”, βλέπουμε την εξάρτηση του ανθρώπου από μια βολική τεχνολογία, η οποία όμως όχι μόνο τον εξαρτά και τον εθίζει, όχι μόνο τον κάνει παθητικό, αφού όλα τα κάνει αυτή, αλλά και γίνεται σταδιακά επιθετική σε βάρος του. Το ψηφιακό σπίτι κάνει όλες τις δουλειές μόνο του και μάλιστα το παιδικό δωμάτιο –με κρυστάλλους- απεικονίζει ό,τι θέλει το παιδί, λ.χ. μια σαβάνα με λιοντάρια, κι όταν οι γονείς επιχειρούν να το κλειδώσουν τα παιδιά αντιδρούν και η τεχνολογία εκδικείται. Μια προφητεία για την ψηφιακή εποχή… Και φυσικά δεν λείπει η χρονομηχανή που φέρνει ανθρώπους του 2155 πίσω στο Μεξικό του 1938 (“Η αλεπού και τα κουνέλια”).

Στο “Καλειδοσκόπιο” μια ομάδα αστροναυτών (είμαστε, θυμίζω, στο 1951, όταν δεν έχει ακόμα ο άνθρωπος βγει εκτός της γήινης ατμόσφαιρας) χάνεται στο διάστημα: η υπαρξιακή στιγμή μεταξύ ζωής και θανάτου, όταν ανοίγονται τα στόματα και βγαίνουν τρελά απωθημένα. Στον “Αυτοκινητόδρομο” η είδηση ότι ήρθε το τέλος του κόσμου, λόγω πυρηνικού πολέμου φτάνει σε έναν απομακρυσμένο αυτοκινητόδρομο στο Μεξικό, και η απορία είναι ποιου κόσμου! Και στις “Μαριονέττες Α.Ε.” προβλέπεται η ανάδυση ανθρωποειδών που θα υποκαταστήσουν τον άνθρωπο, αλλά σιγά σιγα θα πάρουν πλήρως το μέρος του, αφού θα αναπτύξουν και αισθήματα. Αντίστοιχα “Η πόλη” θα αναπτύξει μηχανισμούς αφανείς και κρυφούς με τους οποίους θα μετράει όποιον φτάνει, προκειμένου να εκδικηθεί τους γήινους που παλιά εξολόθρευσαν τους κατοίκους.

Στο διάστημα αναφέρεται και ο “Γυρίζει ο τροχός”, όπου μια αποικία ανθρώπων στον Άρη αποτελείται μόνο από μαύρους, οι οποίοι μαθαίνουν για τη γη, τους πυρηνικούς πολέμους και την καταστροφή των λευκών που ζουν εκεί. Περιμένουν λοιπόν να φτάσει ένα διαστημόπλοιο με τον λευκό ταξιδιώτη του, για να πάρουν εκδίκηση για τον χρόνιο ρατσισμό που είχαν υποστεί, ώσπου ο λευκός φτάνει…

Όσο προχωρώ τόσο εκθαμβώνομαι ακόμα περισσότερο από την ποικιλία αλλά και τη σαγηνευτική γραφή του Bradbury. Πέρα από τις μικρές πινελιές, η όλη σύλληψη κάθε διηγήματος, κάθε ιστορίας, είναι μαγική. Σιγά σιγά αναγνωρίζω δύο γραμμές, αν και όλα τα αφηγήματα έχουν μια δική τους φυγόκεντρη διάθεση: απ’ τη μια, ο μελλοντολογικός χαρακτήρας ορισμένων απ’ αυτά αναδεικνύει κοινωνικά, πανανθρώπινα, προβλήματα που οσμίζεται ο συγγραφέας και δυστυχώς απασχολούν την ανθρωπότητα από τότε έως και σήμερα, όπως η καταδυνάστευση της ψηφιακής τεχνολογίας ή ο ρατσισμός. Απ’ την άλλη, παρά το φουτουριστικό πλαίσιο, εγείρονται ιστορίες με υπαρξιακό χαρακτήρα, τέτοιες που να εμβαθύνουν στα μύχια της ψυχής, ψάχνοντας το ανθρώπινο είναι.

Ο “Διαστημάνθρωπος” π.χ. είναι ο πατέρας που λείπει τρεις μήνες σε διαπλανητικά ταξίδια, σε Άρη, Δία ή Κρόνο, και γυρίζε λίγες μέρες στη γη. Είναι διχασμένος καθώς όταν είναι στη γη, σκέφτεται το επόμενο ταξίδι με αδημονία κι, όταν είναι ψηλά στο διάστημα, αναπολεί τη ζωή στη γη. Ο γιος του προσπαθεί να αντιληφθεί την τραγικότητά του, ενώ η μάνα έχει αποφασίσει μέσα της, δέκα χρόνια τώρα, ότι ο άντρας της είναι νεκρός. Ανάλογα ψυχολογικό είναι και “Η ασταμάτητη βροχή”, όπου η παραμονή στην Αφροδίτη συνοδεύεται από ατελειώτη βροχή και υγρασία, που τρελαίνει τους ανθρώπους.

Πρωτόγνωρα ιδιαίτερο είναι το θρησκειολογικό κείμενο με τίτλο “Άνθρωπος”. Ο πύραυλος που φτάνει στον μακρινό πλανήτη δεν προκαλεί καμία προσοχή από τους ντόπιους, γιατί μόλις μια μέρα πριν είχε εμφανιστεί ένας ήρεμος, πράος, γεμάτος αγάπη και καλοσύνη άνθρωπος, που μίλησε στην ψυχή τους και έκανε θαύματα. Η δυσπιστία του κυβερνήτη του διαστημόπλοιου μετατρέπεται σε θέληση να τον αναζητήσει από πλανήτη σε πλανήτη, όσο κι αν ξέρει ότι ίσως κάθε φορά δεν θα τον προλαβαίνει για λίγο. Ο Θεός είναι στη ζωή μας κι εμείς φτάνουμε πάντα στο ραντεβού αργοπορημένοι… Στο ίδιο θρησκειολογικό πλαίσιο κινούνται και “Τα μπαλόνια της φωτιάς”, όπου τίθεται ο προβληματισμός τι γίνεται με τους Αρειανούς (οι οποίοι μοιάζουν με φωτεινές μπάλες) ως προς την ιεραποστολική δράση. Στην ουσία πώς θα εμφανιζόταν ο Χριστός σ’ αυτούς και ποια συνείδηση έχουν ώστε να κάνουν και αμαρτίες; Ο Bradbury, βλέπω, έχει θεολογικές ανησυχίες, πολύ ενδιαφέρουσες, που δείχνουν γνήσιο χριστιανικό υπόβαθρο.

Τα αφηγήματα είναι εμφανώς φανταστικά, αλλά όλα παρουσιάζονται απόλυτα, μα απόλυτα ρεαλιστικά. Βλέπεις ζωντανά το σκηνικό, τους ανθρώπους, τη δράση, σαν να είναι όντως πραγματικά. Το πιθανό, το μελλοντολογικά πιθανό, πλάθεται τόσο παραστατικά, τόσο πλήρως σαν κινηματογραφική ταινία που σε τραβάει μέσα της. Ο συγγραφέας γράφει για ένα δυστοπικό μέλλον, το οποίο ωστόσο βλέπει μπροστά του σαν να είναι παρόν, τόσο ορατό, τόσο ανάγλυφο που βάζει και τον αναγνώστη μέσα σ’ αυτές τις συλλήψεις.

Κοντά στο πνεύμα του “Φαρενάιτ 451” βρίσκονται “Oι εξόριστοι”: στο μακρινό 2120 πολλοί διάσημοι συγγραφείς ζουν αυτο-εξόριστοι σε έναν μακρινό πλανήτη, ειδικά αφού το 2020 είχαν απαγορευτεί τα βιβλία τους. Έτσι, ενώ περιμένουν την άφιξη ενός πυραύλου με ανθρώπους, προσπαθούν να οργανώσουν την άμυνά τους, ειδάλλως θα πρέπει πάλι να φύγουν για αλλού!

Απόλαυσα σχεδόν όλα τα κείμενα. Διηγήματα το καθένα αυτόνομο αλλά όλα μαζί συνθέτουν μια επιβλητική προφητική μπραντμπέρεια τοιχογραφία, που αποδίδει φόβους και εφιάλτες για ένα μέλλον, το οποίο εν μέρει έχει έρθει ή ακόμα και τώρα φοβόμαστε ότι θα προκύψει. Ο Bradbury είδε και απέδωσε λογοτεχνικά μια σειρά από φουτουριστικά σενάρια, τόσο ανάγλυφα, τόσο καθηλωτικά, που ξαφνικά μπήκε στην ψυχή μου και θα ξάψω να βρω πάλι άλλα του έργα.

Πάπισσα Ιωάννα