Διαβάσαμε την Ανθρώπινη Κωμωδία του William Saroyan

Κλασική λογοτεχνία σημαίνει καταξιωμένη, αλλά το ζητούμενο είναι πόσο ανταποκρίνεται σε μια σημερινή ανάγνωση.

> O William Saroyan (1908-1981), παιδί Αρμένιων μεταναστών στην Αμερική, ήταν πολύ δημοφιλής μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ.

Ξεκινώ με ενθουσιασμό γιατί βλέπω μια πολύ έξυπνη ιδέα, γραμμένη απλά, ώστε να πετύχει τον στόχο της. Ο δεκατετράχρονος Homer Macauley ζει στην Ithaca των ΗΠΑ κι εργάζεται ως ταχυδρόμος, για να συνεισφέρει οικονομικά στην οικογένειά του, που ζει χωρίς πατέρα. Αποτελείται από τη μάνα του Katie, τον μεγάλο αδελφό του Marcus, που λείπει στρατιώτης στην Ευρώπη (είμαστε μέσα στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο), τον τετράχρονο αδελφό του Ulysses και την αδελφή τους Bess.

Η παιδική απλότητα θαμπώνει αφενός απ’ τη φτώχια που περιορίζει την οικογένεια, αφετέρου απ’ την απώλεια του πατέρα και φυσικά απ’ την αγωνία για τον Marcus, ο οποίος βρίσκεται συνεχώς σε κίνδυνο μέσα στον πόλεμο. Αυτή η ατομική (και οικογενειακή) μοίρα διασταυρώνεται με τα τηλεγραφήματα που παραδίδει ο μικρός ήρωας στις οικογένειες, τηλεγραφήματα που αναγγέλλουν τον θάνατο κάποιου στρατιώτη. Η ανησυχία για τον αδελφό πέφτει πάνω, συναντά, εντείνεται από το πένθος που έρχεται με λίγες λέξεις να συντρίψει μάνες και συζύγους.

Κι απ’ την άλλη, η Ithaca (Ιθάκη), ο Homer (Όμηρος), ο Ulysses (Οδυσσέας) κ.ο.κ. παραπέμπουν ευθέως στην ομηρική Οδύσσεια. Όχι στην Ιλιάδα. Στην Οδύσσεια, αφενός επειδή αυτό το έπος θεωρείται ως το φιλειρηνικό ομόλογο της φιλοπόλεμης Ιλιάδας κι αφετέρου επειδή ο νόστος, που είναι σημαντικός για κάθε πολεμιστή, δεν έρχεται αν αυτός πεθάνει. Άρα, η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη αντιδιαστέλλεται με τη μη επιστροφή πολλών Αμερικανών στρατιωτών στη δική τους πατρίδα.

Το βιβλίο παρακολουθεί την ήσυχη ζωή του Homer (και του λιλιπούτειου Ulysses) στο σχολείο και στη δουλειά, αλλά μέσα σ’ αυτήν την ησυχία τα τηλεγραφήματα-μηνύματα θανάτου ραγίζουν ανεπανόρθωτα το γυαλί. Ιδιαίτερα ενδεικτική είναι η σκηνή στην οποία φτάνει στο σπίτι της κυρίας Μποφρέρ, για να της παραδώσει το τηλεγράφημα θανάτου του γιου της, φτάνει ενώ αυτή έχει γιορτή. Η ζωή και ο θάνατος παίζουν κρυφτό. Η ζωή μοιάζει να κινείται αυτόνομα, αλλά θολώνει από την αγωνία για όσα συμβαίνουν στην εμπόλεμη Ευρώπη κι έρχονται ως ανακοινωθέντα θανάτου. Αυτή τη ζωή, με την οικογένεια, το επάγγελμα, τους φιλήσυχους δρόμους, το φαγητό, τα μικρά πάθη υπόσχεται ο Marcus στον συστρατιώτη του Tobey George, ο οποίος μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο και δεν έζησε όλα αυτά. Η τραγικότητα του τέλους, όπου ο Tobey κι ο Marcus αλλάζουν ρόλους, δίνει μια ακόμα δραματική ώθηση σε όσα εξιστορούνται εξαρχής.

Είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται εύκολα, αλλά συνάμα προκαλεί δύστηνες σκέψεις και βαριά συναισθήματα.

Πάπισσα Ιωάννα