Διαβάσαμε: «Ο Άρχοντας των Μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

Ας διαβάζουμε σιγά σιγά παγκόσμιας αξίας έργα για να γεμίσουμε τον νου μας με ποιοτικά αναγνώσματα. Για να μάθουμε πώς προάγεται ο διεθνής πολιτισμός, πώς η λογοτεχνία κατακτά τις δικές της κορφές.

> Ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ γεννήθηκε το 1911 στην Κορνουάλη, όπου και πέθανε το 1993. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος, επάγγελμα που θα επέλεγε τελικά και ο γιος. Ο Γκόλντινγκ σπούδασε αγγλική φιλολογία στην Οξφόρδη και αφού έκανε μερικές απόπειρες ως συγγραφέας και ηθοποιός άρχισε να εργάζεται ως δάσκαλος. Παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό και μεταξύ των άλλων επιχειρήσεων όπου έλαβε μέρος ήταν και η βύθιση το 1940 του "Βίσμαρκ", του μεγαλύτερου γερμανικού θωρηκτού, και η απόβαση στη Νορμανδία. Όταν αποστρατεύθηκε, το 1945, συνόψισε τις πολεμικές του εμπειρίες ως εξής: "Ο άνθρωπος, παράγει το κακό όπως η μέλισσα παράγει το μέλι" και ξαναγύρισε στη δουλειά του δασκάλου. Παράλληλα έγραψε βιβλία, αλλά κανένα δεν έφθανε στο τυπογραφείο. Ο Γκόλντινγκ ήταν 44 ετών όταν, το 1954, κυκλοφόρησε "Ο άρχοντας των μυγών" που με την εκπληκτική εμπορική του επιτυχία επέτρεψε στον συγγραφέα του να αφήσει τη δουλειά του δασκάλου κα να αφοσιωθεί αποκλειστικά στο γράψιμο. Ακολούθησαν μεταξύ άλλων "Οι κληρονόμοι" (1955), "Μάρτιν ο φαταούλας" (1956), "Ελεύθερη πτώση" (1960), "Το κωδωνοστάσιο" (1964), "Ορατό σκοτάδι" (1979), "Άνθρωποι και ποντίκια" (1984) και η τριλογία: "Μύησις ταξιδευτού" (1980), με το οποίο κέρδισε το Βραβείο Booker, "Σε απόσταση αναπνοής" (1987), "Φωτιά στα έγκατα". Μετά τον θάνατο του Γκόλντινγκ εκδόθηκε το 1996 "Η διπλή γλώσσα".
Η βράβευση του Γκόλντινγκ με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1983 ήταν έκπληξη επειδή εκείνη τη χρονιά επικρατέστερος βρετανός υποψήφιος εθεωρείτο ο Γκράχαμ Γκριν (1904-1991).

Εμβληματικό έργο το οποίο έδωσε φήμη στον συγγραφέα και συνέβαλε στην κατάκτηση εκ μέρους του του βραβείου Nobel. Μια ομάδα παιδιών πέφτει με το αεροπλάνο σε ένα εξωτικό νησί και αναγκάζεται να ζήσει εκεί χωρίς ενήλικες, μόνη με τις δικές της δυνάμεις. Όσο το διαβάζω, τόσο ξεπηδούν άλλα βιβλία που το γέννησαν:

-“Το νησί των θησαυρών” (1881-2) του Robert Louis Stevenson: Ταυτόχρονα µία ιστορία ενηλικίωσης και µία ατµοσφαιρική περιπέτεια µε αλησµόνητους χαρακτήρες και δράση. Ο Τζιµ Χόουκινς ζει µια ήρεµη ζωή στο πανδοχείο του πατέρα του, µέχρι που εµφανίζεται ένας γερο-θαλασσόλυκος, ο οποίος όµως λίγο αργότερα πεθαίνει. Ο Τζιµ ανακαλύπτει στο σεντούκι του τον χάρτη ενός νησιού όπου έχει κρύψει τον θησαυρό του ο θρυλικός πειρατής καπετάν Φλιντ. Από εκείνη τη µέρα ξεκινάνε οι περιπέτειές του…

-“Χελιδόνια και αμαζόνες” (1929 κ.εξ.) του Arthur Ransome.

-“Κοραλλένιο νησί” (1857) του Robert Michael Ballantyne: Τρεις δεκαπεντάχρονοι φίλοι καταφέρνουν να ζήσουν το όνειρο της ζωής τους: να ταξιδέψουν στα νησιά της θάλασσας των Κοραλλίων. Όμως το καράβι τους βουλιάζει και αυτοί βρίσκονται ναυαγοί σ’ ένα παραδεισένιο νησί, όπου ξαφνικά φτάνουν πειρατές και κανίβαλοι...

-“Ροβινσώνας Κρούσος” (1719) του Daniel Dafoe: Όταν το πλοίο του Ροβινσώνα Κρούσου ναυάγησε, αυτό ήταν ο μοναδικός επιζών. Ξεβράστηκε στην ακτή ενός έρημου νησιού. Εκεί έχτισε ένα καταφύγιο, έμαθε να υπερασπίζεται τον εαυτό του και να κυνηγάει για να έχει τροφή. Μετά από χρόνια μοναξιάς, ο Κρούσος ανακαλύπτει ότι ίσως τελικά να μην είναι μόνος του. Ποιος άλλος βρίσκεται στο νησί; Και θα μπορέσει ποτέ ο Ροβινσώνας Κρούσος να επιστρέψει στην πατρίδα του;

Ενώ το βιβλίο ξεκινά ως ένα μυθιστόρημα περιπέτειας με ήρωες παιδιά, σταδιακά καταλαβαίνουμε ότι το περιβάλλον ενός απομακρυσμένου νησιού, όπου δεν κατοικούν ενήλικες, δίνει ένα καλό πλαίσιο στον Golding για να χτίσει τη δική του αλληγορία περί ήθους, ενστίκτου και πολιτισμού. Παιδιά 6 μέχρι 12 περίπου χρονών, που έχουν μεγαλώσει σε ένα εγγλέζικο περιβάλλον, που έχουν δηλαδή υιοθετήσει τις πρώτες αρχές της κοινωνίας, πώς θα συμπεριφερθούν σε ένα ελεύθερο πεδίο; Θα ακολουθήσουν το ένστικτο της ζούγκλας, δηλαδή της προκοινοτικής ζωής, ή θα συνεχίσουν όσα είχαν μάθει στον πολιτισμό;

Αυτό μού φέρνει στον νου ένα άλλο εμβληματικό έργο της παγκόσμιας γραμματείας:

-“Αιμίλιος, ή Περί Αγωγής” (1762) του Jean-Jacques Rousseau: Σε μόνιμη διαμάχη με τους συγχρόνους του, ο J.-J. Rousseau στον Αιμίλιο, "έργο κλειδί για τον πολιτισμό μας", όπως χαρακτηρίσθηκε από τους μελετητές του, εκθέτει τις απόψεις του περί αγωγής. Η παιδαγωγική του θεμελιώνεται σε δύο μεγάλες αρχές: την απομάκρυνση του παιδιού από την ολέθρια επιρροή της κοινωνίας και την ανάπτυξη της ελευθερίας. Ο πλούτος, το θεωρητικό ενδιαφέρον και ο ζωογόνος ρόλος αυτού του κειμένου σήμερα το καθιστούν απαραίτητο όχι μόνο σε παιδαγωγούς, κοινωνιολόγους, και φιλοσόφους αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.

Η περιγραφή του χώρου και η αρχική ευφορία των παιδιών δίνει την εικόνα ενός παραδείσου χωρίς πολιτισμό και μεγάλους. Ατελειώτη φύση, ανεμελιά, άφθονη τροφή, ελευθερία. Τα πρώτα βήματα της αυτοοργάνωσης περιλαμβάνουν ίσως μια υποθετική κατάσταση για το πώς οι άνθρωποι οργανώθηκαν σταδιακά: α) όρισαν αρχηγό και έκαναν συνελεύσεις, β) άναψαν φωτιά και όρισαν υπεύθυνους για αυτήν, ώστε να τους δει ένα διερχόμενο πλοίο, γ) έφτιαξαν καταφύγια για τις καιρικές συνθήκες, δ) έφτιαξαν ομάδες κυνηγών για να έχουν κρέας, πέρα από φρούτα. Ο παράδεισος των τροφοσυλλεκτών περνά στη φάση του κυνηγιού και της χρήσης της φωτιάς κι έτσι παίρνει σχεδόν αυτόματα χαρακτηριστικά πολιτισμού, αλλά χαλαρά και όχι πειθαρχημένα.

Τα φρύγανα που γίνονται προσάναμμα για τη συναισθηματική πυρκαγιά είναι ο ανταγωνισμός. Εξαρχής οι δυο πρωταγωνιστές βρίσκονται σε μια άλλοτε ελαφριά κι άλλοτε έντονη κόντρα για την εξουσία: ο Ralph, ο αρχηγός, κι ο Jack, ο επικεφαλής των κυνηγών. Στην αρχή διαφωνούν για τις προτεραιότητες: ο πρώτος θεωρεί ότι ο καπνός πρέπει να εκλύεται συνεχώς, ώστε να τους δουν και να τους σώσουν, ο δεύτερος ότι πρέπει να κυνηγήσουν γουρούνια για να έχουν κρέας. Και πάνω σ’ αυτό το προσάναμμα πέφτει ο φόβος, που αχνοκαίει όταν οι μικροί πιστεύουν ότι υπάρχει ένα θηρίο στο νησί. Ανταγωνισμός και φόβος.

Σημείο καμπής είναι το κυνήγι ενός αγριόχοιρου που μετατρέπεται πρόσκαιρα σε απόπειρα σφαγής του Robert, ενός παιδιού. Η έκσταση του κυνηγιού, η λύσσα της νίκης, η μανία των βακχικών ορμών παίρνει χαρακτήρα τελετουργίας, το μαχαίρι πλησιάζει το σώμα του νεαρού ανθρώπου, οι ιαχές βομβίζουν γύρω του, ένα τύμπανο θα ήθελαν να έχουν, για να ολοκληρώσουν τη θανάτωση. Το επεισόδιο αποτελεί το μεταίχμιο στο οποίο περνάνε σταδιακά από την αλληλεγγύη στην αχαλίνωτη επιθετικότητα. Το επόμενο στάδιο είναι μια βακχική παράκρουση, που με βροντές, χορό και φαί, οδηγεί στον φόνο του Simon, επειδή τα παιδιά πίστεψαν μέσα στο ομαδικό παραλήρημά τους ότι είναι το θηρίο.

“Καταλάβαιναν πολύ καλά την απελευθερωτική αγριότητα στην οποία σε οδηγούσε το κρύψιμο πίσω από τη βαφή”

Πώς λοιπόν τα αθώα παιδιά που βρίσκονται σε έναν παραδείσιο τόπο μετουσιώνονται σε άγριες μαινάδες, γεμάτες ένστικτο και βία; Είναι η επιθετικότητα έμφυτη και βρίσκει κάποια στιγμή τρόπο να εκδηλωθεί ή οι συνθήκες μπορεί εύκολα να οδηγήσουν σε μια μαζική εκτός ελέγχου σκοτοδίνη; Ο Golding φτιάχνει μια αλληγορία, για να απεικονίσει συνθήκες της πρωτόγονης ανθρωπότητας και να διερευνήσει πώς εμφανίστηκε η βία στη ζωή της. Η έξοδος από τον παράδεισο του Θεού, ο φόνος του Κάιν, τα βακχικά παραληρήματα, ο ανταγωνισμός και το ένστικτο υπάρχουν μέσα μας ή δημιουργούνται από τις κοινωνικές συνθήκες;

Πάπισσα Ιωάννα