Ξαναδιαβάζοντας τον Όργουελ: 5 εξαιρετικές επανεκδόσεις του

Γράφει ο Σπύρος Σμυρνής

Ο Τζορτζ Όργουελ είναι μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές πένες όλων των εποχών. Δημοσιογράφος και συγγραφέας, κατάφερε με την ανεπιτήδευτη και προφητική γραφή του να μνημονεύεται ακόμη με θαυμασμό 71 χρόνια μετά τον θάνατό του. Ανεπίσημα το 2021, θεωρείται η χρονιά του μιας και πέρυσι απελευθερώθηκαν τα δικαιώματα του, ελλείψει κληρονόμων, με αποτέλεσμα ο ένας μετά τον άλλο οι εκδοτικοί να δίνουν τη δυνατότητα στο κοινό να έρθει σε επαφή με το σπουδαίο του έργο. Ξεχωρίσαμε κάποιες από αυτές τις επανεκδόσεις και τις παρουσιάζουμε με την ελπίδα να το ρίξεις μαζί μας στη μελέτη.

Ανάσες (εκδόσεις Αίολος)

«Ο Τζορτζ Μπόουλινγκ είναι ένας σαρανταπεντάρης ασφαλιστής, παντρεμένος, με παιδιά, δάνειο, ψεύτικη οδοντοστοιχία, κοιλιά και μια τρομερή επιθυμία να ξεφύγει από την ανιαρή καθημερινότητά του και τους φόβους που τον κατατρύχουν και που έχουν να κάνουν με τον επικείμενο πόλεμο και όσα θα επακολουθήσουν: την πείνα, την ανεργία, την καταστολή, την τυραννία. Έτσι, σκέφτεται να δραπετεύσει για λίγο επιστρέφοντας στον τόπο του, έναν παράδεισο με εξοχές, λιμνούλες, ψάρεμα και μνήμες από εφηβικούς έρωτες, για να πάρει τις ανάσες του και ν’ αντιμετωπίσει όλα τα παραπάνω». Αυτά λίγο πολύ είναι γραμμένα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αίολος, με ένα υπέροχο εξώφυλλο.

Στις Ανάσες θα βρεις τη σπορά του λόγου που υπήρχε στο 1984 και τη Φάρμα των Ζώων, με αυτό το αδιόρατο, λεπτό ειρωνικό χιούμορ που καθιέρωσε τον Όργουελ στη συνείδηση των αναγνωστών. Ο συγγραφέας πιάνει τον ρυθμό στον οποίο χτυπά η ασθμαίνουσα από την κοινωνική κρίση καρδιά του σύγχρονου δυτικού κόσμου, αποξενώνοντας τον άνθρωπο και βυθίζοντας τον στο κυνήγι της επιτυχίας και της ευμάρειας. Για ακόμη μια φορά αποδεικνύεται προφητικός μοιράζοντας βαθιές ανάσες ενσυναίσθησης σε όποιον έχει την τύχη να πιάσει στα χέρια του το βιβλίο.

Βιβλία εναντίον Τσιγάρου (εκδόσεις Μεταίχμιο)

«Έχω ήδη πει πολλά προκειμένου να δείξω ότι το διάβασμα είναι μια από τις πιο φτηνές διασκεδάσεις; ίσως η φτηνότερη μετά το να ακούς ραδιόφωνο». Η παραπάνω φράση του Τζορτζ Όργουελ είναι ενδεικτική της λατρείας του για το διάβασμα και του χρόνου που επένδυε ο ίδιος σε αυτή τη συνήθεια.

«Ξεκινώντας από το ερώτημα αν ξοδεύει περισσότερα στο διάβασμα ή στο κάπνισμα, ο Τζορτζ Όργουελ στα απολαυστικά αυτά κείμενα εξετάζει μια σειρά από θέματα: από τους κινδύνους που κρύβουν τα παλαιοβιβλιοπωλεία ως το πώς ζει ο κριτικός βιβλίων, από την ελευθερία του Τύπου ως την πραγματική έννοια του πατριωτισμού». Διαβάζοντας στο οπισθόφυλλο τα παραπάνω αντιλαμβάνεσαι ότι ο συγγραφέας βρίσκει χώρο προκειμένου να αναπτύξει τις σκέψεις του, βουτώντας στο πηγάδι των εμπειριών του. Τον λόγο του ωστόσο βαραίνει η αλήθεια κι η ειλικρίνεια ενός ανθρώπου που γεννήθηκε, για να γράφει.

Όντας ελεύθερος από συγκεκριμένα μυθιστορηματικά μοτίβα, ξεδιπλώνει το λεπτοφυές του χιούμορ, την καυστική θεώρηση των πραγμάτων και μας προσφέρει απλόχερα, ένα απολαυστικό αναγνωστικό θησαυρό.

Η Φάρμα των Ζώων (εκδόσεις Ψυχογιός)

Αυτή η έκδοση της Φάρμας των Ζώων ξεχωρίζει, τόσο για το ευφυέστατο εξώφυλλο, όσο και για την εξαιρετική μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ που επιτείνει τη ζωντάνια και τη νοηματική συνέχεια και συνέπεια του αρχικού κειμένου ως το σήμερα.

«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά ορισμένα ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα». Αυτή η φράση του Τζορτζ Όργουελ από τη Φάρμα των Ζώων έχει περάσει στην Ιστορία και στην κοινή συνείδηση πολλών και διαφορετικών λαών, από διαφορετικές κουλτούρες, μιλώντας στην καρδιά όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων που ξέρουν να εκτιμούν τα αγαθά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Ποιος τη λέει; Τα γουρούνια της φάρμας, τα οποία, μετά την επανάσταση κατά των ανθρώπων-αφεντικών και την ανατροπή των τελευταίων, δεν εγκαθιδρύουν την ισότητα μεταξύ των ζώων, που ήταν ο αρχικός στόχος της επανάστασης, αλλά ένα ολοκληρωτικό καθεστώς υπό την απόλυτη εξουσία του γουρουνιού που ονομάζεται «Ναπολέων».

Πρόκειται για ένα εκ των δύο βιβλίων (το άλλο είναι το 1984) που διεκδικούν το βάθρο του σημαντικότερου και πιο επιδραστικού έργου του Όργουελ. Βαθιά πολιτικό κι αριστοτεχνικά αλληγορικό, αυτό το βιβλίο επιβάλλεται να διδάσκεται στα σχολεία, ως η πιο καίρια παραβολή που υπήρξε ποτέ στον τρόπο που διαμορφώνεται το πολιτικό και κατ΄ επέκταση κοινωνικό σύστημα που βιώνει ο σύγχρονος δυτικός (κι όχι μόνο) κόσμος εδώ και πάμπολλα χρόνια.

Μέσα από το σαρκαστικό χιούμορ ο Όργουελ κλείνει το μάτι στον αναγνώστη και στην εξουσία στρέφοντας τον καθρέφτη της Φάρμας των Ζώων στο πρόσωπο τους. Το είδωλο που θα αποκαλυφθεί στον αναγνώστη μοιάζει τρομακτικά οικείο με πρόσωπα και καταστάσεις που έζησαν οι γενιές που τον έφεραν στον κόσμο, η δική του και πιθανότατα οι  επόμενες. Βαθιά υπόκλιση και τίποτα άλλο μπροστά σε αυτό το αριστούργημα.

1984 (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Το Κόμμα σού έλεγε να αρνιέσαι τη μαρτυρία των ματιών και των αυτιών σου. Ήταν η υπέρτατη, η ουσιωδέστερη εντολή του. Αυτό θα δεις γραμμένο στο βιβλίο που σύστησε τον Μεγάλο Αδερφό δεκάδες χρόνια πριν πάρει τηλεοπτική σάρκα κι οστά και μπει στα σπίτια χάσκοντων τηλεθεατών που καταναλώνουν τις ζωές ανθρώπων που μοιάζουν τόσο πολύ με τις δικές τους. Στο 1984 ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, βρίσκει την προσωποποίηση του στο αόρατο πρόσωπο του Μεγάλου Αδελφού. Όλα, ακόμα και το παρελθόν.  Άλλωστε γρήγορα θα καταλάβεις ότι «όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον, και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν».

Αν κάναμε μια πενταδάχτυλη λίστα με τα σημαντικότερα βιβλία του προηγούμενου αιώνα, θα έπρεπε απλά να κάνουμε γερό ξεσκαρτάρισμα για τα υπόλοιπα τέσσερα. Δεν είναι μόνο η προφητική αξία που δίνει τους περισσότερους πόντους στο συγγραφικό επίτευγμα του Όργουελ. Είναι κυρίως ότι κανένας άλλος πριν από αυτόν και μέχρι στιγμής μετά από εκείνον δεν μπόρεσε να αποδώσει με αντίστοιχο τρόπο τη δομή όλου του ακραίου συντηρητισμού που ζει στο πετσί της η ανθρωπότητα εδώ και μερικές εκατοντάδες χρόνια και του απόλυτου ελέγχου που ασκείται πάνω της από την εξουσία. Σημαντικότερο όλων είναι ίσως το γεγονός ότι αντιλήφθηκε -πολύ πριν τα σπίτια, οι δουλειές, τα αυτοκίνητα και κάθε άνθρωπος στον πλανήτη προμηθευτούν από μια οθόνη (με ευκρίνεια ανάλογη των οικονομικών τους δυνατοτήτων)- ότι θα ζήσουμε έχοντας μια «τηλεοπτική αντίληψη της πραγματικότητας» η οποία απορρέει από έναν πάνσοφο, επιβλέποντα αόρατο οφθαλμό που όλα τα βλέπει κι όλα τα τιμωρεί. Άλλοι απλά τον λένε Θεό κι άλλοι Μεγάλο Αδερφό. Το μόνο που δεν αλλάζει είναι η ορκισμένη πίστη απέναντι του κι ο «λιθοβολισμός» όσων τολμούν να αμφισβητούν τα λεγόμενα του.

Πεθαίνοντας στην Καταλωνία (εκδόσεις Κάκτος)

Ισπανία, 1936. Στην κορύφωση του εμφυλίου πολέμου ο συγγραφέας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του επαναστατικού μετώπου με σκοπό να γράψει άρθρα για αγγλικές εφημερίδες, αλλά εντάσσεται στην πολιτοφυλακή και ζει άμεσα τα γεγονότα και την ατμόσφαιρα μιας μεγάλης στιγμής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Η ορμή της εξέγερσης, η οργάνωση των αντίπαλων στρατοπέδων, ο πόλεμος χαρακωμάτων και οι πολιτικές κινήσεις που καθόρισαν την έκβαση του ισπανικού εμφυλίου καταγράφονται με ζωντάνια και αλήθεια στο βιβλίο αυτό του Τζορτζ Όργουελ. Κοινό φόντο της αφήγησης στο σύνολό της είναι το βίωμα - που ξεπερνά τη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία - της δραματικής προσπάθειας του ανθρώπου να κερδίσει μια νέα ζωή, άξια να τη ζει.

Πρωτόλειο έργο, λίγο πιο άγουρο σε σχέση με όσα ακολούθησαν μα κρύβει τον σπόρο του σπουδαίου δημιουργού μέσα από ένα εξαιρετικό αφηγηματικό τέμπο και την περιγραφική δεινότητα του Όργουελ που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη από την πρώτη κιόλας σελίδα. Και, προφανώς, ένα θαυμάσιο ρεπορτάζ για γεγονότα του Ισπανικού εμφυλίου πολέμου.