Παλμικά πεδία: Σύγχρονη τέχνη στην Αρχαία Αγορά

του Γιάννη Ασδραχά

Υπάρχει ένα σημείο στην Αρχαία αγορά που ποτέ δεν καλύφθηκε από κάποιο κτίσμα κατά τη διάρκεια των αιώνων. Βρίσκεται στην καρδιά του αρχαιολογικού χώρου: πίσω από το ωδείο του Αγρίππα, «βλέπει» την πλάτη από τους Τιτάνες. Μπροστά από τη βυζαντινή εκκλησία των αγίων Θεοδώρων και σχεδόν ανάμεσα από τον ναό του Ηφαίστου και τη στοά του Αττάλου. Στην αρχαιότητα υπήρξε, σύμφωνα με τα πορίσματα της αρχαιολογικής έρευνας, μέρος ενός ανοικτού χώρου συνάθροισης. Στα νεώτερα χρόνια –μέχρι τη δεκαετία του 1930, όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές στην περιοχή– ήταν η εξωτερική αυλή ενός μεγάλου οικήματος.

Σε αυτό το σημείο, όπου το χώμα ανέπνεε πάντα, σήμερα έχει διαμορφωθεί ένα παλμικό πεδίο που η λειτουργία του αναλύεται μέσου της εικαστικής εννοιολογίας. Πρόκειται για ένα μέρος από το έργο της Αιμιλίας Παπαφιλίππου «Παλμικά Πεδία» που πραγματοποιείται στους χώρους της Αρχαίας Αγοράς που παράλληλα σηματοδοτεί και την πρώτη παρουσία του προγράμματος τέχνης στο δημόσιο χώρο «Έργο στην Πόλη» του ΝΕΟΝ.

Η καλλιτέχνης που συνέδεσε από τη δεκαετία του 1980 την μεταμοντέρνα ελληνική κουλτούρα με τον αισθητικό και φιλοσοφικό λόγο της Νέας Υόρκης, την απασχολεί και εδώ η έννοια του «σκακιστικού συνεχούς» που η ίδια έχει αναπτύξει.

Ένα πλαίσιο που χωρίζεται σε 64 τετράγωνα όσα και μίας σκακιέρας βρίσκεται στο κέντρο του χώρου της Αρχαίας Αγοράς. Η επιφάνεια του έργου δίνει διαφορετική αίσθηση σε κάθε θεατή κάτι που επιδιώκει η καλλιτέχνης. Αποτελείται από λευκό μάρμαρο Θάσου, μάρμαρο Καλιφόρνιας με πράσινα «νερά» και χώμα σταθεροποιημένο με κόλα. Με τα υλικά να τέμνονται, ενώνονται, διασταυρώνονται δημιουργείται η αίσθηση δικτύου, κυμάτων, μονοπατιών. Σε διάφορα σημεία της «σκακιέρας» ορθώνονται τεράστιες ατσάλινες βελόνες καρφωμένες σε διάφορα σημεία, oι οποίες είναι ενωμένες μεταξύ του μέσω ενός λευκού βαμβακερού νήματος.

Το έργο είναι προσπελάσιμο. Όμως αυτό βρίσκεται στην ευχέρεια του επισκέπτη. Αν ο ίδιος πιστέψει πως μπορεί να το διασχίσει κανείς δεν θα τον εμποδίσει. Αν πάλι κάποιος άλλος κρίνει πως δεν πρέπει ή δεν μπορεί κανείς δεν θα τον παροτρύνει για το αντίθετο.
Τώρα όσοι το διασχίσουν κάθε βήμα τους αφήνει το αποτύπωμα του στα σημεία που η επιφάνεια είναι χωμάτινη.

«Η σχέση μας με τη φύση και η κατανόηση της παράγει τον πολιτισμό», είπε κατά την παρουσίαση η Αιμιλία Παπαφιλίππου και εξηγεί τη σκέψη της στοn κατάλογο της έκθεσης σημειώνοντας «στην ανάγκη να κατανοήσει τη φύση για να επιβιώσει, ο άνθρωπος επινοεί λύσεις, σύμβολα πολιτισμός ως μεταφύση. Βεβαίως, λοιπόν, η τέχνη δεν είναι παρά εργαλείο έκφρασης αλλά και μεταβολής της αντίληψης μας για τον εαυτό μας και τον κόσμο». Συμπερασματικά καταλήγει πως «υφαίνεται, εξυφαίνεται, λοιπόν, το μέλλον από όλους και τον καθένα μας ξεχωριστά και αυτή αντίληψη γενέθλιο τόπο έχει την Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Σε αυτή την προσέγγιση –ας την ονομάσουμε δικτυακή συνείδηση- ο σεβασμός έχει αξία φυσικού νόμου».

Το να βρεθούν τα 64 τετράγωνα της σειράς «σκακιστικού συνεχούς» στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς ήταν ένα όνειρο της καλλιτέχνιδας. Και ο δρόμος της άνοιξε τον Ιανουάριο στις Βρυξέλες όταν συμμετείχε με ένα έργο της στην έκθεση «Ναυτίλος: Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα». Στην έκθεση, όπου αντικείμενα της αρχαιότητας παρουσιάστηκαν μαζί με έργα σύγχρονων ελλήνων εικαστικών η Αιμιλία Παπαφιλίππου γνώρισε την Νικολέττα Σαραγά υπεύθυνη αρχαιολόγος της Αρχαίας αγοράς. Και σαν να είχε διαβάσει τη σκέψη της η Νικολέττα Σαραγά πρότεινε στην καλλιτέχνιδα να παρουσιάσει τα έργα της στον αρχαιολογικό χώρο.

Βέβαια, αυτή η συνύπαρξη σε ένα πεδίο διαρκούς ανθρώπινης παρουσίας από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ανοίγει νέες διαδρομές. Όπως είπε η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη, το έργο θα δώσει το ερέθισμα σε πολλούς συμπολίτες μας να επισκεφτούν ξανά την Αρχαία Αγορά, που μπορεί η τελευταία φορά που διάβηκαν το κατώφλι της ήταν στα μαθητικά τους χρόνια. Και όπως σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης στα Παλμικά Πεδία η εκφραστική γλώσσα και το έργο ταυτίζονται. «Πρόκειται για ένα έργο εν δράσει για ένα σύνολο δράσεων και συνδέσεων που παράγουν αυτό το νέο επίπεδο χωροχρονικής εμπειρίας εντός της αρχαίας αγοράς».

Την εγκατάσταση συμπληρώνει ένα βίντεο που θα προβάλλεται στον τοίχο της στοάς του Αττάλου που είναι ορατή από την οδό Αδριανού. Πρόκειται για εικόνες από το δάπεδο της στοάς τις στιγμές που πάνω του πέφτουν οι σκιές της κιονοστοιχείας. Σιγά σιγά αυτή η εικόνα μεταβάλλεται σε ένα barcode. Σύμφωνα με την εικαστικό με το βίντεο καλεί τους επισκέπτες να «βιώσουν το έργο και να αποφασίσουν αν θα μπουν ή όχι».

Ο κατάλογος της έκθεσης περιέχει επίσης κείμενα της Νικολλέτας Σαραγά (αρχαιολόγος) του Κώστα Πραπόγλου (αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας κριτικός τέχνης και επιμελητής) και του Γιάννη Βλασσόπουλου (μαθηματικός).

Στο πλαίσιο του προγράμματος του ΝΕΟΝ «Εργο στην Πόλη» που φέρνει την τέχνη στο δημόσιο χώρο κάθε χρόνο θα γίνεται ανάθεση σε έναν καλλιτέχνη για να δημιουργήσει ένα έργο που θα εκτίθεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Παράλληλες εκδηλώσεις το Σαββατοκύριακο 25-26 Οκτωβρίου

Εκπέμποντας "Παλμικά Πεδία" στη στοά Αττάλου/ η βιντεοπροβολή
Περπατώντας παραλληλα με τις γραμμές του τραίνου, στην οδό Αδριανού, τον πεζόδρομο που συνδεει το Θησείο με το Μοναστηράκι, οι πολίτες και οι επισκέπτες της Αθήνας μπορούν να ζήσουν μια σπάνια εμπειρία αντικρύζοντας στη Στοά του Αττάλου το έργο «Παλμικά Πεδία» της Αιμιλίας Παπαφιλίππου, το Σάββατο 25 Οκτωβρίου στις 8 το βράδυ. Πρόκειται για βιντεοπροβολή επί της κιονοστοιχίας και της βόρειας πλευράς της στοάς του Αττάλου, που αποτελεί το ένα από τα δύο σκέλη του έργου της καλλιτέχνιδος που παρουσιάζει ο ΝΕΟΝ στην Αρχαία Αγορά. Μέσω αυτής της βιντεοπροβολής καλείται ο επισκέπτης να συμμετάσχει και να βιώσει μια διαφορετική εμπειρία ενός αρχαίου δημόσιου χώρου ενεργού στο σήμερα.

Υφαίνοντας "Παλμικά Πεδία" στην Αρχαία Αγορά/ η performance
Κλωστή δημιουργικότητας υφαίνει "Παλμικά Πεδία" : η performance της Αιμιλίας Παπαφιλίππου με την σύμπραξη των Ευθύμη Θεοδόση (μουσική) και Μαριέλας Νέστορα (ερμηνεία) που παρουσιάζει ο ΝΕΟΝ στην καρδιά της Αρχαίας Αγοράς την Κυριακή 26 Οκτωβρίου, στις 4 το απόγευμα. Πρόκειται για δράση όπου επανεξετάζονται οι ίδιες οι ανθρώπινες σχέσεις, αναδύεται η έννοια του δικτύου ως συνεκτικότητα, αλλά και η αγωνιώδης προσπάθεια του ανθρώπου να κάνει επιλογές, να δίνει λύσεις και να χαράσσει πορεία καθημερινά, η προσπάθεια του καθενός μας να βρει το δρόμο του… Όπως αναφέρει η ίδια η Παπαφιλίππου, " Υφαίνεται ξυφαίνεται το μέλλον, από όλους μας και από τον καθένα ξεχωριστά, και αυτη η αντίληψη γενέθλιο τόπο έχει την Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Σε αυτή τη προσέγγιση - ας την ονομάσουμε δικτυακή συνείδηση- ο σεβασμός έχει αξία φυσικού νόμου".