Ο Γ. Ψυχοπαίδης γίνεται... Λόρδος Βύρωνας

του Γιάννη Ασδραχά

Υπάρχει ένα κενό χρονικό σημείο που οδηγεί τον καθένα μας από ένα κεφάλαιο της ζωής στο άλλο. Μία προετοιμασία εισαγωγής, που διαρκεί από στιγμές μέχρι και χρόνια, απαραίτητη στο να γίνουν τα ψυχικά εφόδια συμπαγή στη μετάβαση στην επόμενη πράξη του βίου. Αυτή η διαδικασία για μία από τις σπουδαιότερες μορφές του ευρωπαϊκού πνεύματος του Λόρδου Βύρωνα διήρκησε τέσσερις μήνες, την περίοδο που έζησε στο χωρίο Μεταξάτα της Κεφαλονιάς.

Εκεί πήρε την οριστική του απόφαση να μεταβεί στην Επαναστατημένη Ελλάδα. Και αυτό το ταξίδι έμελλε να είναι το τελευταίο του, ο βιολογικός κύκλος του έκλεισε στις 19 Απριλίου του 1824, στο Μεσολόγγι. Αμέσως μετά τη θυσία του οι ιδέες του για την ηθική ανάγκη της συμπαράστασης στον αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων διαχύθηκαν επιτακτικά σε όλη την Ευρώπη.

Στα Μεταξάτα τον Αύγουστο του 2003 και σε ένα δωμάτιο που το χωρίζει μία μεσοτοιχία με την οικία του κόμη Δελαδέτσιμα όπου διέμενε το 1823 ο Λόρδος Βύρωνας, ο εικαστικός Γιάννης Ψυχοπαίδης ξεκινούσε τις διακοπές του.

Όσο περνούσαν οι ημέρες του παραθερισμού ο Γιάννης Ψυχοπαίδης αισθάνθηκε μία διέγερση των καλλιτεχνικών του αισθητήριων. Προερχόταν από τον διπλανό χώρο εκεί που παλλόταν πνευματικά ο λόρδος Βύρωνας.

Ο εικαστικός βγήκε στο μπαλκόνι για να παρατηρήσει ότι το τοπίο δεν «παραβιάστηκε» από τον σύγχρονο πολιτισμό από τότε που αγνάντευε το ίδιο μέρος ο Βύρωνας. Μία εναλλαγή του φυσικού τοπίου με τη θάλασσα και ένας ορίζοντας να αποκαλύπτει την ακτογραμμή της Ζακύνθου. Στιγμιαία μόνο εμφανίζεται ο 21ος αιώνας όταν ένα αεροπλάνο διασχίζει τον ουρανό ή ένα καράβι διαπλέει την θάλασσα.

Με αφορμή αυτές τις σκέψεις ο Γιάννης Ψυχοπαίδης αναζήτησε παράλληλα τα γραπτά τεκμήρια της παραμονής του Βύρωνα στη Κεφαλονιά όπως επιστολές και ποιήματα που φέρουν την ημερομηνία της διαμονής του εκεί. Εντέλει το έργο του μεγάλου φιλελληνιστή και το τοπίο φόρτισαν τον Γιάννη Ψυχοπαίδη και η αποφόρτιση συντελέστηκε μέσω της ζωγραφικής. Με έργα που δεν ταυτίζονται φαινομενικά με τα χαρακτηριστικά της εικαστικής του φόρμας που αντανακλούν τις πολιτικές και κοινωνικές αναζητήσεις.

Αλλά ο εικαστικός στερέωσε το καβαλέτο του απέναντι από τη θέα και ξεκίνησε να σχεδιάζει το περίγραμμα της θέας όπως οι τοπιογράφοι μίας άλλης εποχής. Όταν τελείωνε ο ένας πίνακας ξεκινούσε τον επόμενο με το ίδιο ακριβώς θέμα. Τα έργα που προέκυψαν είναι συνάμα ίδια και διαφορετικά. Και αυτό επαναλήφθηκε δεκάδες φορές τα τελευταία 14 χρόνια που ο εικαστικός βρίσκεται κάθε Αύγουστο στα Μεταξάτα.

Επιλεγμένα έργα από αυτήν την ιδιαίτερη παραγωγή του Γιάννη Ψυχοπαίδη βρίσκονται στον εκθεσιακό χώρο κεντρικού κτηρίου του μουσείου Μπενάκη στην οδό Κουμπάρη ως το υλικό της έκθεσης με τίτλο «Ο Βύρων στην Κεφαλονιά». Ένα εικαστικό γεγονός που έρχεται να θυμίσει δύο επετείους: Τα 190 χρόνια από τον θάνατο του Βύρωνα και τα 150 χρόνια που συμπληρώνονται από την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα.

«Χρόνια πιέζαμε τον Γιάννη Ψυχοπαίδη για μια έκθεση αλλά μας ξέφευγε. Δέσαμε με τον λόρδο Βύρωνα» είπε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της έκθεσης ο διευθυντής του μουσείου Μπενάκη Άγγελος Δεληβορριάς. Προτρέποντας τους επισκέπτες να ανακαλύψουν «που κρύβεται ο λόρδος Βύρωνας στο έργο του Ψυχοπαίδη».

Την έκθεση επιμελείται ο Κωνσταντίνος Παπαχρίστου ο οποίος έκανε έναν παραλληλισμό της δραστηριότητας του Γιάννη Ψυχοπαίδη στα Μεταξάτα με μία ταινία, τον «Καπνό» του Γουέιν Γουάνγκ. Στο σενάριο ο ιδιοκτήτης ενός καπνοπωλείου ρόλο που ερμηνεύει ο Χάρβεϊ Καϊτέλ επί χρόνια φωτογραφίζει καθημερινά και συγκεκριμένη ώρα τον δρόμο που βρίσκεται το κατάστημα του.

Όπως κάθε φωτογραφία δεν γίνεται να είναι ίδια με την επόμενη έτσι και τα έργα του Ψυχοπαίδη όπως είπε ο επιμελητής «διαφοροποιούνται μεταξύ τους. Επειδή καταγράφονται στον καμβά οι μεταπτώσεις του τοπίου αλλά και της διάθεσης του καλλιτέχνη».

Στην έκθεση παρουσιάζονται συνολικά 44 έργα, ένα μικρό μέρος από την εν λόγω «παραγωγή». «Ντύθηκα με τον ρόλο ενός υπαιθριστή ζωγράφου του 19ου αιώνα» είπε για τον τρόπο που δούλεψε το έργο του ο Γιάννης Ψυχοπαίδης ενώ εξήρε τους κεφαλλονίτες επειδή τους διακατέχει μία «αίσθηση ελευθερίας την οποία η μικροαστική αντίληψη της υπόλοιπης Ελλάδας δεν μπορεί να καταγράψει. Για αυτό τον λόγο χαρακτηρίζονται οι επτανήσιοι ως τρελοί και ιδιόρρυθμοι».

Όσο για τον Βύρωνα, τον θεωρεί ως ένα πολύ καλό γείτονα κατά τη διάρκεια της παραμονής του. «Με κρατούσε σε μία διαρκή ανατάραξη. Μοιραζόμουν το βλέμμα του επειδή το τοπίο παραμένει αναλλοίωτο μέσα στα χρόνια». Ενώ παροτρύνει να ξαναδιαβάσουμε τα γραπτά του Βύρωνα εκείνης της περιόδου επειδή «αν σβήσεις την ημερομηνία αναγνωρίζει την Ελλάδα του σήμερα».

Για την εμπειρία του ως τοπιογράφος, είδος που έχει να ασχοληθεί από την εποχή που ήταν σπουδαστής, εξομολογήθηκε πως «ένιωθα ευχαρίστηση και άδολη ελευθερία. Μου έδωσε τη δυνατότητα να ανακαλύψω άλλες διαστάσεις. Όπως το ότι σε ένα τετράγωνο βλέπεις 150 διαφορετικά πράγματα το οποία αλλάζουν διαρκώς επειδή επηρεάζουν οι καιρικές συνθήκες και οι ψυχικές καταστάσεις».

Τρεις ξυλογραφίες σε κόκκινο, μαύρο και μπλε χρωματισμό με πηγή έμπνευσης από την πιο γνωστή προσωπογραφία του λόρδου Βύρωνα δίνουν την πρόγευση της έκθεσης.
Φέρουν διαφορετικό χρωματισμό επειδή όπως είπε ο καλλιτέχνης «κόκκινο και μαύρο που παραπέμπει στην επανάσταση και το μπλε της RAF που υπενθυμίζει τον πολεμιστή Βύρωνα».

Στους τοίχους της αίθουσας βρίσκονται τα ισομεγέθη έργα που προσκαλούν τον επισκέπτη να ανακαλύψει τις διαφορές στα έργο που αποτυπώνουν το ίδιο τοπίο. Στο κέντρο δεσπόζει μία γλυπτή προτομή του Βύρωνα από κερί. «Είναι το μοναδικό γλυπτό που έχω φτιάξει στη ζωή μου» είπε ο καλλιτέχνης και πρόσθεσε ότι «δεν είναι αυστηρό πορτραίτο αλλά προσφέρει την αίσθηση ενός προσώπου που ξέρεις».

Την έκθεση συνοδεύει αναλυτικός κατάλογος με αναπαραγωγές όλων των παραπάνω έργων, καθώς και συνοδευτικά κείμενα του Άγγελου Δεληβορριά και του Γιάννη Ψυχοπαίδη.