Στο Λουτρό των Αέρηδων ζωντανεύει η άγνωστη Ιστορία της Αθήνας

Ο ήχος από ξύλινα τσόκαρα που χτυπάνε πάνω στο μαρμάρινο δάπεδο αντηχεί στην ησυχία του μεσημεριού. Μια ηλιαχτίδα τρυπώνει από τις φεγγίδες στο ταβάνι, αυτές τις μικρές στρογγυλές τρύπες του θόλου, και πέφτει σαν εξωκοσμικός προβολέας επάνω στον μαρμάρινο πάγκο. Οι διαδοχικές αψίδες πάνω από το στενό πέρασμα που οδηγεί εδώ μοιάζουν με την είσοδο της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Οριακά ψάχνεις τον κούνελο που θα ακολουθήσεις ανάμεσα σε τοίχους βαμμένους ροζ και μελί.

Το Λουτρό των Αέρηδων, παραδοσιακότερα γνωστό ως Χαμάμ του Αμπίμπ Εφέντη, είναι το μοναδικό που σώθηκε από τα οθωμανικά χαμάμ της Αθήνας. Τρία ήταν στο σύνολο, και λειτουργούσαν ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Αυτό εδώ, επιβίωσε και συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι το 1965. Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς χτίστηκε, σίγουρα πάντως ήταν τους πρώτους αιώνες της οθωμανικής περιόδου, κάπου μεταξύ 1430 και 1669. Σήμερα είναι μνημείο, το διαχειρίζεται το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, για το κεντρικό κτίριο του οποίου σου τα είπαμε ενθουσιασμένοι πρόσφατα. 

«Τα καφενεία της Ανατολής» λέει ο φίλος του λόρδου Βύρωνα Hobhouse ότι ήταν τα χαμάμ: Πολύ περισσότερα από δημόσια λουτρά, υπήρξαν τόποι συνάντησης, ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης. «Ειδικά για τις γυναίκες, που στα χρόνια αυτά δεν είχαν τη δυνατότητα να κυκλοφορούν ελεύθερα, τα λουτρά ήταν το δικό τους ‘καφενείο’ όπου διασκέδαζαν, γελούσαν και πειράζονταν τρώγοντας, πίνοντας και τραγουδώντας» μας πληροφορεί η ενημερωτική πινακίδα στον χώρο υποδοχής του Λουτρού των Αέρηδων.

Τι θα δεις σήμερα στο Λουτρό

Αν έχεις μια εικόνα από τα χαμάμ της Ανατολής, γρήγορα συνειδητοποιείς ότι αυτό εδώ, αν και μικρό, είναι σαφώς ένα από τα ομορφότερα: Με τις ροζ-ο-μελένιες αποχρώσεις στο εσωτερικό του, τα ζωγραφιστά ταβάνια, τις αψίδες πάνω από τον λαβύρινθο που σχηματίζουν οι διασταυρούμενοι διάδρομοι και τα διαδοχικά δωμάτια του, τα αποδυτήρια με τα πράσινα καφασωτά τους και την τοιχοποιία του 16ου αιώνα (*) ακόμα ορατή κάτω από προστατευτικά τζάμια, το Λουτρό των Αέρηδων είναι ένα απολαυστικό ταξίδι στον χρόνο, σε μια περίοδο της Αθήνας που δεν είναι η πρώτη σου επιλογή όταν ονειρεύεσαι την χρονομηχανή –παρόλο που είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, κι ας σου τα έλεγαν αλλιώς στο σχολείο.

(*) Γιατί λέμε 16ου αιώνα, αφού δεν είμαστε βέβαιοι για το πότε ακριβώς χτίστηκε; Είπαμε να πιάσουμε τον μέσο όρο, δεδομένου ότι ήταν σίγουρα μετά το 1430, και πριν το 1667, όταν ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί έρχεται στην Αθήνα και το βρίσκει σε πλήρη λειτουργία, γράφοντας μάλιστα ότι είναι «ένα από τα τρία ευχάριστα χαμάμια».

Σήμερα στο Λουτρό των Αέρηδων θα δεις την βιωματική και εικονική έκθεση με τίτλο «Στο Λουτρό: Ένα ταξίδι στο σώμα και την ψυχή», που εγκαινιάστηκε το 2013, και περιγράφει μέσα από βιντεοπροβολές στους τοίχους και ηχητικά εφέ σαν τον ήχο του νερού, το βουητό των συζητήσεων και τα βήματα από ξύλινα τσόκαρα πάνω στο μάρμαρο, την Ιστορία και την κουλτούρα των ανατολίτικων χαμάμ.

Δημόσια λουτρά, βέβαια, υπήρχαν στην Αθήνα πολύ πριν από εκείνη την εποχή: Η ιδέα πάει πίσω στο Βυζάντιο, και πιο πίσω, στους Ρωμαίους, και ακόμα πιο πίσω, στην κλασική Αθήνα, για να καταλήξει στα προϊστορικά λουτρά που έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο. «Από το λουτρό της βασίλισσας στο μινωικό ανάκτορο της Κνωσού έως το χαμάμ της Πόλης όπου κάθε Σάββατο η Λωξάντρα πήγαινε με όλη της την οικογένεια, με μποχτσάδες, πεστεμάλια και σουμάδες, τα λουτρά διήνυσαν μεγάλη πορεία. Αυτήν παρακολουθεί, με τεκμήρια και εικόνες, το διαδραστικό χρονολόγιο Η ιστορία των λουτρών ως οικοδομήματων» όπως εξηγούν οι δημιουργοί του μουσείου για τις διαδραστικές οθόνες που θα δεις βγαίνοντας από τον μικρό λαβύρινθο του χαμάμ.

«Παρόμοια διαδρομή, από άλλη οδό, ακολουθεί το διαδραστικό χρονολόγιο Αντικείμενα Καθαριότητας και Καλλωπισμού» διαβάζουμε στο σάιτ του μουσείου. «Ξεκινώντας από τους αρύβαλους και τα αλάβαστρα –τα μπουκαλάκια με τα αρωματικά έλαια– των κλασικών χρόνων και καταλήγοντας στα ασημένια τάσια και τα ξύλινα ολοστόλιστα τσόκαρα των οθωμανικών και των νεώτερων χαμάμ, η φροντίδα του σώματος προβάλλει σαν μια βασική διάσταση της καθημερινότητας ανδρών και γυναικών διαχρονικά. Και το ταξίδι δεν τελειώνει εδώ: Ανατρέχοντας στον διαδραστικό χάρτη, μπορεί κανείς να δει τι έχει απομείνει σήμερα από τα πολυάριθμα λουτρά της οθωμανικής περιόδου που ήταν διάσπαρτα σε όλο τον ελλαδικό χώρο».

Στους επάνω ορόφους, όπου θα σε οδηγήσουν οι στενές ξύλινες σκάλες, φιλοξενούνται τακτικά περιοδικές εκθέσεις όπως η πρόσφατη «Από τη μουσειακή στην εικαστική εμπειρία: Σύγχρονη ελληνική κεραμική» και εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, περφόρμανς, αφήγηση παραμυθιών και θέατρο σκιών.