Το ήξερες ότι έχουμε κατακόμβες στην Αθήνα; Μπορείς και να τις επισκεφθείς!

Η καταπακτή στο εσωτερικό της Αγίας Τριάδας στην οδό Φιλελλήνων, κατά κόσμον Ρώσικης Εκκλησίας, ανοίγει για να αποκαλύψει μια σειρά πέτρινα σκαλοπάτια που οδηγούν στα έγκατα της Γης. Κατεβαίνοντάς τα, περνάς κάτω από διαδοχικές αψίδες, και μόλις τα μάτια συνηθίσουν στο ημίφως αρχίζεις να παρατηρείς απομεινάρια της Ιστορίας ενός βυζαντινού μοναστηριού, ενός ρωμαϊκού λουτρού κι ενός αρχαίου ναού του Απόλλωνα. Ποτέ δεν θα πάψει να μας εκπλήσσει αυτή η πόλη.

Τι συμβαίνει στη Ρώσικη Εκκλησία;

Ο μεγαλύτερος βυζαντινός ναός της Αθήνας γιορτάζει φέτος τα χιλιοστά του γενέθλια (ακριβώς χιλιοστά, από το 1025 υπάρχει) και με αυτή την αφορμή ο πολιτιστικός και εκπαιδευτικός οργανισμός Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων, σε συνεργασία με τον πατέρα Σινέσιο Βικτωράτο, προϊστάμενο του ναού, διοργανώνει τις επισκέψεις στις κατακόμβες. Το εισιτήριο κοστίζει 8€, και η 15λεπτη ξενάγηση πραγματοποιείται από εθελοντές του Συλλόγου –όλα τα έσοδα θα διατεθούν στη μελέτη για την συντήρηση του ναού, που θα πραγματοποιηθεί με την στήριξη της Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Τι θα δεις στις κατακόμβες;

Τρεις εποχές της αθηναϊκής Ιστορίας συνυπάρχουν κάτω από τη Ρώσικη Εκκλησία, όπως μας εξηγούν ο διευθυντής του Συλλόγου Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων, Παναγιώτης Ανυφαντής, και η εθελόντρια Όλγα Κοροπούλη.

Πριν από 2.500 χρόνια, εδώ υπήρχε Ναός του Απόλλωνα, ενώ αργότερα, την εποχή του Αδριανού, ο χώρος φιλοξένησε τα ρωμαϊκά λουτρά –τα 260 κολωνάκια που στήριζαν το δάπεδο, κάτω από το οποίο έκαιγε το υπόκαυστο που τροφοδοτούσε με υδρατμούς την κυρίως αίθουσα των λουτρών, υπάρχουν μέχρι σήμερα.

Τον 3ο αιώνα μ.Χ. η επιδρομή των Ερούλων δεν αφήνει όρθιο τίποτα, και 300 χρόνια αργότερα, οι Βυζαντινοί φτιάχνουν εδώ ένα μικρό εκκλησάκι και μοναστήρι, την Παναγιά Σωτήρα. Τα θραύσματα κιόνων και επιτύμβιων στηλών που βρίσκουν τα χρησιμοποιούν στην κατασκευή του ναού. Κάποια από αυτά είναι ορατά μέχρι σήμερα, σε ένα αποτέλεσμα σωστό παζλ αιώνων και πολιτισμών: Ρωμαϊκά τουβλάκια πλάι σε στηρίγματα από πεντελικό μάρμαρο, πλάι σε ιονικό κιονόκρανο.

Τον 11ο αιώνα, το μοναστήρι μεγαλώνει και γίνεται πια η Αγία Τριάδα όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα –περνά, βέβαια, από πολλά διαδοχικά στάδια, γίνεται μετόχι της Μονής Καισαριανής για ένα διάστημα, μετατρέπεται για λίγο και σε καθολικό μοναστήρι.

Το 1840, με αίτημα του Τσάρου, η εκκλησία παραχωρείται για να καλύψει τις θρησκευτικές ανάγκες της ρωσικής παροικίας (εξ ου και το δημοφιλέστερο από τα ονόματά της) και τότε είναι που ο αρχιμανδρίτης Αντωνίνος, γνωρίζοντας την Ιστορία του μοναστηριού, σκάβει και βρίσκει τις κατακόμβες.

Σήμερα, σε αυτό που ήταν κάποτε η αίθουσα αναμονής των λουτρών (του σπα, σαν να λέμε, της εποχής) με το εντυπωσιακό ψηφιδωτό στο πάτωμα, εκτίθενται επιτύμβιες πλάκες που βρέθηκαν ανέγγιχτες από το παρακείμενο νεκροταφείο, και χρονολογούνται από τη ρωμαϊκή εποχή: Ο αποχαιρετισμός ενός νεκρού από τους συντρόφους του και το άλογό του, ποιος να ήταν, ίσως πολεμιστής, ίσως κτηνοτρόφος, και δίπλα του μια γυναίκα καθισμένη με πιασμένα πίσω τα μαλλιά, όπως απεικονίζονταν οι παντρεμένες εκείνη την εποχή, δεν ξέρουμε κάτι άλλο για εκείνη, πιθανότατα ο άντρας της αφιέρωσε την επιτύμβια στήλη της. Από κάτω τους, μια άλλη πλάκα, λιτή κι απέριττη, γράφει απλά Πολύδωρος Παιανιεύς, αφήνοντάς μας να φτιάξουμε ιστορίες για τον Πολύδωρο από την Παιανία.

Η κυρίως αίθουσα αυτού που ήταν άλλοτε τα ρωμαϊκά λουτρά μετατράπηκε το 1870 στο παρεκκλήσι του Αγίου Στεφάνου, όπου πραγματοποιείται ακόμα μέχρι σήμερα μια φορά τον μήνα ο Εσπερινός, στην ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα που ενισχύει η τοποθεσία του κάτω από την γη. Δίπλα του, μια εσοχή στον τοίχο οδηγεί σε ένα πηγάδι που χρονολογείται από τα βυζαντινά χρόνια –ο κλειστοφοβικά στενός διάδρομος που οδηγεί σε αυτό δεν είναι επισκέψιμος, για λόγους ασφαλείας, το επιτόπιο ρεπορτάζ μας ωστόσο επιβεβαιώνει πως έχει ακόμα κανονικότατα νερό.

Έλα, κάνε τη γνωστή ερώτηση

«Όλοι αυτό ρωτάνε» λέει γελώντας ο Παναγιώτης Ανυφαντής, όταν δεν καταφέρνουμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να ρωτήσουμε αν είναι αλήθεια πως οι κατακόμβες της Ρωσικής Εκκλησίας συνεχίζουν, και συνδέονται υπόγεια με τη Βουλή, καταλήγοντας από εκεί στον Λυκαβηττό, ή ακόμα και στην Πεντέλη. «Δεν ξέρουμε» είναι η απάντηση. «Είναι πάντως μια πολύ διαδεδομένη θεωρία».

Πώς μπορώ να επισκεφθώ τις κατακόμβες;

Ο σύλλογος Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων μας υποδέχεται στο προαύλιο της Ρώσικης Εκκλησίας, από Πέμπτη έως Σάββατο 10.00-14.00 τον Μάρτιο. Τον Απρίλιο, το ωράριο θα διευρυνθεί σε Τρίτη έως Σάββατο 10.00-18.00, και Κυριακή 11.00-14.00. Το εισιτήριο κοστίζει 8€. Περισσότερες λεπτομέρειες και πληροφορίες εδώ.