Θέλεις να δεις την Σαμοθράκη στην Αθήνα;

Θυμάσαι εκείνους τους στίχους της Ιλιάδας, όπου ο Ποσειδώνας κάθεται συνοφρυωμένος σε μια άκρη της Σαμοθράκης και παρακολουθεί τις μάχες στην Τροία, και γίνεται όσο περνά η ώρα όλο και πιο έξαλλος (δεν το ‘χε και δύσκολο) με τον αδερφό του, τον Δία; Με αυτούς ανοίγει η έκθεση που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στο Κολωνάκι, κι έχει τίτλο Εικάζοντας/Εικονίζοντας τη Σαμοθράκη και υπότιτλο Από τον Όμηρο στο HoloLens.

Γιατί αυτά τα λόγια του Ομήρου είναι, όπως σημειώνουν οι επιμελήτριες της έκθεσης, «τα πρώτα που συλλαμβάνουν την ουσία της Σαμοθράκης: ένα ορεινό νησί, βραχώδες, δασώδες και τόσο ψηλό που κυριαρχεί στο τοπίο του Βορείου Αιγαίου. Είναι το προνομιούχο στέκι των θεών, οι πράξεις των οποίων αντηχούν στις πλαγιές του και πέρα στη θάλασσα. Πολλοί άνθρωποι που έχουν επισκεφθεί τη Σαμοθράκη την ξέρουν σαν ένα μέρος υπερφυσικό, σχεδόν μαγικό. Την ίδια γοητεία ασκούσε και στην αρχαιότητα».

Καθώς περιπλανιόμαστε, μια Τετάρτη μεσημέρι, ανάμεσα σε χάρτες, ημερολόγια, φωτογραφίες, σχέδια, γλυπτά και ψηφιακά μοντέλα, η Bonna Wescoat, διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών και συνεπιμελήτρια της έκθεσης, μας μιλά για το πόσο «απίστευτα παρόμοια είναι η αντίδραση των ανθρώπων σε αυτό το νησί, από όποιον τόπο ή αιώνα και αν προέρχονται».

Μέσα από τα μάτια ενός αρχαιοδίφη της Αναγέννησης, που κάθισε και κατέγραψε σε απίθανης ομορφιάς σκίτσα τις αρχαιότητες που είδε στο νησί, ενός χαρτογράφου του 15ου αιώνα που επιχείρησε την απεικόνιση της Σαμοθράκης στον χάρτη, ενός φωτογράφου του 19ου αιώνα που κατέγραψε τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές, και πολλών ακόμα περιηγητών, επιστημόνων και καλλιτεχνών θα δεις να ξεδιπλώνονται οι εικόνες, οι ιστορίες κι εκείνη η μαγνητική ενέργεια της Σαμοθράκης, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

«Μπορεί να είμαστε αρχαιολόγοι, δεν είμαστε όμως κολλημένοι στο παρελθόν» εξηγεί γελώντας η Bonna Wescoat. «Βλέπουμε τον τρόπο με τον οποίο το παρελθόν επηρεάζει το παρόν, και το παρόν επηρεάζει το πώς ερμηνεύουμε το παρελθόν» συνεχίζει, προσθέτοντας ότι αυτή τη χρονική συνέχεια επιδίωξαν να αποτυπώσουν στην έκθεση. Και, αν μας ρωτάς, τα κατάφεραν.

Με τίτλους όπως Η ανακάλυψη ενός αρχαιοδίφη, Η πρόκληση ενός χαρτογράφου, Το πάθος ενός αρχαιολόγου, Ο παράδεισος ενός αρχιτέκτονα, οι θεματικές ενότητες της έκθεσης περιλαμβάνουν χειρόγραφα, σκαριφήματα, χάρτες, ημερολόγια, πραγματείες, φωτογραφίες, σχέδια, γλυπτά, ψηφιακά μοντέλα, ζωγραφικούς πίνακες, βίντεο και εμπειρίες μεικτής πραγματικότητας που καταγράφουν τους διαφορετικούς τρόπους, τις μεθόδους και τα μέσα με τα οποία αποδίδονται με συγκλονιστικό τρόπο οι συναντήσεις με τη Σαμοθράκη. «Τα έργα αυτά» σημειώνουν οι επιμελήτριες, «αντικατοπτρίζουν τους ιστορικούς ορίζοντες, αλλά και τις αξίες, τη γνώση και τη φαντασία των ανθρώπων που τα δημιούργησαν». Κι είναι εντυπωσιακό να βλέπεις πώς διαφέρουν κι εξελίσσονται ανά τους αιώνες, και ταυτόχρονα πόσο ίδιες παραμένουν στον πυρήνα τους.

Τι θα δεις στην έκθεση

Ανάμεσα στα πολλά ενδιαφέροντα εκθέματα της έκθεσης Εικάζοντας/ Εικονίζοντας τη Σαμοθράκη, ξεχωρίζουν τα αναγεννησιακά σχέδια των αρχαιοτήτων της από τον αρχαιοδίφη Κυριάκο Αγκωνίτη, που εκτίθενται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ο χάρτης του Cristoforo Buondelmonti του 15ου αιώνα, οι αρχαιολογικές φωτογραφίες του Wilhelm Burger, τα αρχιτεκτονικά σχέδια του John Kurtich, οι μεταπολεμικές φωτογραφίες του Σπύρου Μελετζή, τα έργα των Ελλήνων καλλιτεχνών των μέσων του 20ου αιώνα, Πάρι Πρέκα και Πολύκλειτου Ρέγκου, και, από τον 21ο αιώνα, ο πίνακας της Μαρίας Φιλοπούλου που απεικονίζει τον καταρράκτη του Φονιά.

Θα δεις επίσης τις πιο πρόσφατες έρευνες των Αμερικανικών Ανασκαφών Σαμοθράκης, που συνεχίζονται εδώ και 90 χρόνια, θα ακολουθήσεις τη διαδρομή των μυστών μέσω ψηφιακών κινούμενων εικόνων, θα δεις σε τρισδιάστατη ψηφιακή αναπαράσταση το έμβολο της Νίκης και θα ανακατασκευάσεις μόνος/η σου τα αετώματα του Ιερού χρησιμοποιώντας τρισδιάστατες εκτυπώσεις των πρωτότυπων γλυπτών, γιατί αν δεν ήταν διαδραστική μια έκθεση για το πώς βλέπει ο καθένας μας τη Σαμοθράκη, ποια θα ήταν;

Η έκθεση κλείνει με τις φωτογραφίες που έστειλαν οι ίδιοι οι Σαμοθρακίτες στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, από τα σπίτια, τα πανηγύρια, τα τοπία, την καθημερινότητα και τις γιορτές του νησιού των δύο τελευταίων αιώνων, και παρουσιάζονται τόσο ως εκθέματα στον τοίχο όσο και ως εικόνες που θα δεις παίρνοντας στο χέρι σου ένα από εκείνα τα Viewmaster που είχαμε μικροί, τα φέρναμε σαν κιάλια στα μάτια, πατούσαμε το κουμπί και άλλαζαν οι εικόνες. Και αν εδώ σκέφτηκες μια αναλογία με το παρελθόν που έρχεται κοντά και τη νοσταλγία της παιδικής μας ηλικίας που αν ήταν νησί θα ήταν σίγουρα η Σαμοθράκη, είσαι πολύ φίλος/η μας.

Και μια ειδική μνεία…

Στον αγγλικό τίτλο της έκθεσης, η λέξη Imag/in/ing εκφράζει το πάντρεμα της εικόνας (image), της φαντασίας (imagination) και του να βρίσκεσαι μέσα (in) σε έναν ξεχωριστό τόπο. Το Imagining/Imaging Samothrace έγινε Εικάζοντας/ Εικονίζοντας τη Σαμοθράκη, σε μια σπανιότατη περίπτωση τίτλου που λειτουργεί το ίδιο άψογα στα ελληνικά, όσο και στα αγγλικά.

Η επιμέλεια της έκθεσης είναι των Bonna D. Wescoat, Ellen M. Archie, και Rebecca A. Salem, και ο σκηνογραφικός σχεδιασμός έγινε από την ομάδα της Μικρής Άρκτου (Ανδρέας Γεωργιάδης, Βιβή Γερολυμάτου).