Θόδωρος, γλύπτης: Μια σπουδαία έκθεση αντί αναδρομικής στο ΕΜΣΤ

Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού- Απαγορεύεται η συμμετοχή. Αυτός είναι ο τίτλος ενός από τα έργα του Θόδωρου. Ο πιο χαρακτηριστικός ίσως. Αυτός που θα διαλέγαμε αν έπρεπε να σου πούμε ένα μόνο πράγμα για τον Θόδωρο. Το έφτιαξε μεσούσης της δικτατορίας, το 1970. Λέει, μεταξύ άλλων: «Τον τελευταίο καιρό, βασανίζομαι να βρω μια λύση σε τούτη την αριθμητική πράξη: Με κριτήρια αποτελεσματικότητας σε σχέση με αγαθές προθέσεις, ΠΟΣΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΝΟΥΝ ΕΝΑ ΤΑΝΚ; Όταν έργα τέχνης και τανκς ανήκουν στα μέσα που δημιουργούν πολιτιστικό περιβάλλον». Ναι, ήταν μπροστά από την εποχή του ο Θόδωρος. Έτη φωτός μπροστά.

Συστηνόταν και υπέγραφε τα έργα του ως «Θόδωρος, γλύπτης», έλεγε πως θα ήθελε πολύ να τον φωνάζουν «μαστρο-Θόδωρο», έγραφε πάντα τα κείμενα που συνόδευαν τα έργα του (μερικές φορές τα κείμενα ήταν τα έργα του), δίνοντας φωνή σε μια μέχρι πρότινος «βουβή» τέχνη, έβλεπε τη γλυπτική στο κάθε τι, από τους δίσκους του πικάπ μέχρι τα ΜΜΕ, έκανε περφόρμανς σε μια εποχή που δεν είχε καν ακουστεί ο όρος στην Ελλάδα. Είναι εκείνος που σχεδίασε το Ρολόι στο Σύνταγμα, μάλλον το πιο εμβληματικό από τα έργα τέχνης του μετρό.

Ο Θόδωρος πέθανε το 2018, αφήνοντας σχεδόν όλα του τα έργα (110 στο σύνολο) μαζί με το εργαστήριό του, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Εκεί που μόλις εγκαινιάστηκε η συναρπαστική έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί αναδρομικής», σε επιμέλεια του Σταμάτη Σχιζάκη και σκηνογραφία του αρχιτέκτονα και σκηνογράφου Γιάννη Αρβανίτη. Θα του άρεσε πολύ του Θόδωρου η έκθεση: Σε νοηματική αντί για χρονολογική σειρά, με έργα πέντε ακόμη καλλιτεχνών ανάμεσα στα δικά του, και σκηνογραφία που δεν ξεμένει ποτέ από ιδέες, στήνει και φωτίζει κάθε μία από τις έντεκα ενότητές της διαφορετικά, έτσι που πίσω από κάθε γωνία να σε περιμένει μια ακόμα έκπληξη. Ακριβώς όπως ήταν το έργο του.

Τι θα δεις στην έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης: Αντί αναδρομικής»

Σύμβολο και επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα έργα του Θόδωρου είναι αυτό που ο ίδιος ονόμασε εύγλωττα Ματράκ Φαλλό, για να συμβολίσει, όπως έλεγε, τις τρεις εξουσίες που επηρεάζουν την τέχνη: Κρατική, πατριαρχική, και καλλιτεχνική. Ματράκ στα γαλλικά είναι το γκλομπ της αστυνομίας, ματρακάς στα ελληνικά (δάνειο, μέσω Τουρκίας, από τα αραβικά) είναι το βαρύ σφυρί του γλύπτη. Τον φαλλό δεν χρειάζεται να τον εξηγήσουμε, η εικόνα μιλάει από μόνη της.

Η Ματράκ Φαλλός εμφανίζεται σε πολλά έργα της έκθεσης, μεταξύ των οποίων οι Παραλλαγές για ένα μνημείο στον γνωστό…, που ο Θόδωρος φτιάχνει το 1970, όταν διαρρέουν τα ονόματα των βασανιστών της Χούντας. Με κάθε παραλλαγή να παραπέμπει και σε διαφορετικό βασανιστήριο, στήνει μια σειρά αντι-μνημείων στη στρατιωτική βία, περίπου το αντίθετο της ηρωικής απεικόνισης του άγνωστου στρατιώτη.

Πολλά από τα έργα του Θόδωρου ήταν διαδραστικά: Για παράδειγμα, στην εγκατάσταση Χειρισμός ΧΙΙΙ, Χειρισμός της μυϊκής δύναμης/ ενέργειας του θεατή/αγοραστή της τέχνης, καλούσε τον αγοραστή να χτυπήσει ένα αστυνομικό κράνος με μια Ματράκ-Φαλλό, ολοκληρώνοντας έτσι το έργο με μια κίνηση καταστροφής –ή μήπως ανυπακοής; Σε ένα άλλο έργο, την Χειρωνακτική ενέργεια προβολής της τέχνης του 1979, θα χρειαστεί να γυρίσεις έναν μηχανισμό, κάπως σαν να κάνεις πετάλι με τα χέρια, για να παράξεις μόνος/η σου τον ηλεκτρισμό που θα ανάψει την οθόνη για να δεις το έργο.

Άλλα πάλι έργα μπορείς, πέρα από το να τα δεις, να τα ακούσεις κιόλας: Ας πούμε, το Χειρισμός Ι, για έναν θεατή μόνο έχει τη μορφή δίσκου βινυλίου και ηχητικό περιεχόμενο την ίδια τη γλυπτική αιτιολόγησή του: «Μια φωνή που μπορείς να αγγίξεις». Στις δε αίθουσες-ενότητες της έκθεσης που λέγονται Ίχνη Αφής και Τηλε-Χειρισμός, θα δεις αποσπάσματα από συνεντεύξεις, εκπομπές, συμμετοχές στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο και μαγνητοσκοπημένες περφόρμανς ενός καλλιτέχνη που υποστήριζε σθεναρά ότι η γλυπτική, όπως κάθε τέχνη είναι επικοινωνία, και χωρίς τα ΜΜΕ δεν μπορεί να υπάρξει.

Από αυτό το τελευταίο ορμώμενος, ο Νίκος Αρβανίτης, ένας από τους καλλιτέχνες που πλαισιώνουν με έργα τους την έκθεση, φτιάχνει ένα ιδιότυπο δέντρο: Από τα κλαδιά του κρέμονται ραδιόφωνα, τα οποία παίζουν αποσπάσματα από την εκπομπή Η άλλη σκέψη, που έκανε ο Θόδωρος στο Τρίτο Πρόγραμμα το 1988. Το έργο έχει τίτλο de gustibus non disputandum est και φιλοξενείται στην τελευταία ενότητα της έκθεσης, τον Κήπο.

Ο Κήπος, που λες: Διαμορφωμένος όντως σαν κήπος, με πράσινο τάπητα στο δάπεδο και μεγάλα παράθυρα να τον λούζουν στο φως, αποτίνει τον δικό του φόρο τιμής στην άλλη σθεναρή άποψη του Θόδωρου (ναι, είχε πολλές) πως όλα του τα γλυπτά ήταν γλυπτά για τον δημόσιο χώρο –σκέψου το σε παρακαλούμε αυτό την επόμενη φορά που θα κατεβαίνεις βιαστικά τις κυλιόμενες του μετρό στο Σύνταγμα, κάτω από το συναρπαστικό Ρολόι του. Ο Κήπος φιλοξενεί γλυπτά από τις παλαιότερες σειρές του (Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού, Πύλες, Πήγασοι), σχέδια από τα σπουδαστικά του χρόνια, και τη μακέτα για το Ωρολόγιο του Μετρό, όπως είναι ο επίσημος τίτλος του διασημότερου έργου του.

Συντελεστές έκθεσης
Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Κατερίνα Γρέγου
Διοικητική-Οικονομική Διεύθυνση: Αθηνά Ιωάννου

Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης

Εκθεσιακός Σχεδιασμός & Καλλιτεχνική Παραγωγή: Γιάννης Αρβανίτης
Υποδιευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών: Ηρώ Νικολακέα
Σχεδιασμός-Παραγωγή Σήμανσης: Ελένη Σπυριδάκη
Συντήρηση: Φωτεινή Αλεξοπούλου (ΕΜΣΤ) & Αμαλία Σιάτου, Αθηνά Κουμπάρουλη,
Παναγιώτης Παπαβασιλείου, Αντώνης Σαμπάνης, Βασίλης Υφαντής (revive-art.works)
Βοηθός Εκθεσιακού Σχεδιασμού: Έφη Λαζακίδου
Φωτισμός: Κώστας Σβόλης, Γρηγόρης Σαμπάνης
Μεταφορά και Ανάρτηση έργων: Ορφέας Βεϊνόγλου Α. Ε.
Οπτικοακουστική Εγκατάσταση: Μάκης Φάρος, Αντώνης Γκατζουγιάννης
Τεχνική Υποστήριξη: Βαγγέλης Φιλίππας, Αιμίλιος Πετρίκης
Ασφάλιση Έργων: Karavias Underwriting Agency
Κατασκευές: LAZARIDIS SCENIC STUDIO
Πολιτικός Μηχανικός: Χρήστος Σαντοριναίος
Εκτυπώσεις: NEXT A.E.
Μεταφράσεις: Βασίλης Δουβίτσας
Επιμέλεια κειμένων: Άννυ Μάλαμα
Σύμβουλος Επικοινωνίας: Μαρία Τσολάκη
Συνεργάτες Επικοινωνίας (ΕΜΣΤ): Ιωακείμ Θεοδωρίδης, Ηλιάνα Σιάργκα (Γραφιστικές Εφαρμογές)
Social Media: Σέργιος Ζαλμάς
Βοηθοί έκθεσης: Ερατώ Στυλιανουδάκη, Χάρις Χαμαϊδή