Το ιδιαίτερο έθιμο των Αναστενάρηδων και οι ρίζες του
Χορός πάνω στη φωτιά, μέθεξη και βαθιά πίστη. Το έθιμο των Αναστενάρηδων είναι ένα από τα πλέον εντυπωσιακά.
Πώς είναι να βαδίζεις πάνω σε πυρακτωμένα κάρβουνα; Ένα έθιμο που βαστά από (πολύ) παλιά στον ελλαδικό χώρο, κεντρίζει το ενδιαφέρον μελετητών και κοινών θνητών.
Τι είναι τα Αναστενάρια;
Όπως διαβάζουμε εδώ, ο όρος αναφέρεται στο λατρευτικό έθιμο που τηρείται σε ορισμένα χωριά της Μακεδονίας, κυρίως την ημέρα της εορτής των ισαποστόλων, αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Σε αυτήν την ιδιαίτερη τελετουργία, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται για να χορέψουν πάνω σε αναμμένα κάρβουνα, ενώ κρατούν εικόνες των αγίων που τιμώνται και φωνάζουν με ενθουσιασμό.
Οι άνθρωποι, οι οποίοι συμμετέχουν στο έθιμο, ονομάζονται «Αναστενάρηδες». Οι άνθρωποι αυτοί ανήκουν σε ένα σύνολο, το οποίο διαθέτει έναν επικεφαλή, ενώ ο όρος «αναστενάρης» ισχύει για τους άνδρες συμμετέχοντες. Αναλυτικότερα, οι γυναίκες, οι οποίες συμμετέχουν στο έθιμο, αποκαλούνται «αναστενάρισσες». Μάλιστα ο επικεφαλής των ανθρώπων, οι οποίοι συμμετέχουν στο έθιμο, είναι γνωστός με την ονομασία «αρχιαναστενάρης».
Ο χορός τους συμβολίζει την έντονη εκστατική κατάσταση που βιώνουν οι συμμετέχοντες, μια κατάσταση που αποδίδει στο βαθύ τους συναίσθημα λύπης και ταυτόχρονα την επιθυμία για ανανέωση μέσω της συλλογικής έκφρασης.
Το έθιμο βέβαια δεν περιορίζεται μόνο στην τιμή των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, αλλά εμπλουτίζεται και με άλλους αγίους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο Άγιος Αντώνιος, ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Παντελεήμων.
Από πού προέρχεται;
Αρκετές πηγές αναφέρουν ότι το έθιμο προέρχεται από την Ανατολική Θράκη, μια περιοχή που ιστορικά ήταν πεδίο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών και θρησκευτικών παραδόσεων. Συγκεκριμένα, οι πρώτες αναφορές για το έθιμο, αφορούν τα χωριά Κωστί και Μπροντίβο, χωριά ελληνόφωνων ορθοδόξων πληθυσμών, στην νοτιοανατολική πλευρά της Ανατολικής Ρωμυλίας. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923, οι κάτοικοι της περιοχής μετέφεραν το έθιμο αυτό σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας, όπως την Αγία Ελένη Σερρών, τον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, τη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας.
Οι ρίζες του εθίμου των Αναστενάρηδων βέβαια, εντοπίζονται σε αρχαίες θρησκευτικές πρακτικές, ιδιαίτερα στα διονυσιακά και ορφικά μυστήρια. Αυτά τα μυστήρια ήταν γνωστά για την εκστατική και οργιαστική τους φύση, όπου οι συμμετέχοντες έφταναν σε κατάσταση θρησκευτικής έκστασης μέσω της μουσική και του χορού.
Το έθιμο έχει και χριστιανική πρόσοψη, καθώς συνδέεται με τη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όπως αναφέραμε πιο πάνω, αλλά διατηρεί προχριστιανικά στοιχεία. Οι συμμετέχοντες, οι αναστενάρηδες, πιστεύουν ότι είναι κατειλημμένοι από το πνεύμα του Αγίου Κωνσταντίνου κατά τη διάρκεια της τελετουργίας.
Αυτή η σύνθεση χριστιανικών και προχριστιανικών στοιχείων δείχνει την ικανότητα του εθίμου να ενσωματώνει και να προσαρμόζεται σε διαφορετικές θρησκευτικές και πολιτιστικές παραδόσεις.
Δες εδώ ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τους Αναστενάρηδες.
