Κούλουμα: Τι σημαίνει η λέξη και γιατί τα γιορτάζουμε;

Ξέρεις τι σημαίνει η λέξη "Κούλουμα"; Αν όχι, μην ανησυχείς, δεν είσαι ο μόνος! Κάθε Καθαρά Δευτέρα, ετοιμάζεις το τραπέζι με λαγάνες, χαλβάδες και ταραμάδες, πετάς χαρταετό (ή τουλάχιστον προσπαθείς) και γιορτάζεις το τέλος της Αποκριάς. Αλλά έχεις αναρωτηθεί ποτέ από πού προέρχεται αυτή η λέξη και γιατί τη χρησιμοποιούμε;

Λοιπόν, υπάρχουν αρκετές θεωρίες για την ετυμολογία της λέξης "Κούλουμα". Μια από τις επικρατέστερες είναι ότι προέρχεται από τη λατινική λέξη "cumulus", που σημαίνει "σωρός", "αφθονία" ή "τελείωμα". Και κάπως έτσι, η λέξη μετατράπηκε σε "κούμουλα" και στη συνέχεια σε "κούλουμα", δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι εκείνη την ημέρα το τραπέζι γεμίζει με αφθονία νηστίσιμων εδεσμάτων, ενώ παράλληλα σηματοδοτείται το τέλος της Αποκριάς και η αρχή της Σαρακοστής.

Υπάρχει, όμως, και μια δεύτερη ενδιαφέρουσα θεωρία. Σύμφωνα με αυτήν, η λέξη "Κούλουμα" προέρχεται από τη λατινική λέξη "columna", που σημαίνει "κολώνα". Και κάπου εδώ έρχονται οι Αθηναίοι της προπολεμικής εποχής και οι Ρουμελιώτες γαλατάδες, που κάθε Καθαρά Δευτέρα γιόρταζαν στην Αθήνα στήνοντας χορούς γύρω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός – ή όπως τους έλεγαν με τη χαρακτηριστική ντοπιολαλιά τους, τις "κουλώνες". Έτσι, κάποιοι υποστηρίζουν ότι από εκεί προήλθε η λέξη "κούλουμα".

Ο ιστοριογράφος Α. Καμπούρογλου αναφέρει ότι ο όρος έχει καθαρά αθηναϊκή προέλευση και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός, τις οποίες οι Αθηναίοι στη νεότερη ιστορία αποκαλούσαν columna, κόλουμνα, κούλουμνα, κούλουμα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι από εκεί ξεκίνησε η εορτή, η οποία εκτιμάται ότι εμφανίστηκε κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Επιπλέον, σημειώνει ότι στην αρχή της εποχής του Όθωνα, ο λόφος όπου βρίσκεται το Θησείο ονομαζόταν «τριάντα δυο κολώνες».

Όποια κι αν είναι η αλήθεια, το σίγουρο είναι ότι τα Κούλουμα έχουν βαθιές ρίζες στην ελληνική παράδοση. Και όταν λέμε βαθιές, το εννοούμε! Η γιορτή αυτή κρατάει από πολύ παλιά, πριν καν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Κωνσταντινούπολη, για παράδειγμα, οι Έλληνες γιόρταζαν τα Κούλουμα στους επτά λόφους της Πόλης, και ειδικότερα στην περιοχή των Ταταούλων, όπου υπήρχε έντονο ελληνικό στοιχείο. Στην Αθήνα, από την άλλη, η τιμητική τοποθεσία για τα Κούλουμα ήταν ο λόφος του Φιλοπάππου. Εκεί συγκεντρώνονταν οι Αθηναίοι για να φάνε, να πιούν και να χορέψουν μέχρι τη δύση του ήλιου.

Θα κάνουμε μια στάση εδώ αφού όπως μάλλον ήδη γνωρίζεις ένα ιδιαίτερο στοιχείο των Κούλουμων είναι το φαγητό. Δεν υπάρχει Καθαρά Δευτέρα χωρίς λαγάνα, χωρίς ταραμά, χωρίς ελιές, χωρίς φασολάδα και, φυσικά, χωρίς χαλβά. Αυτά τα νηστίσιμα εδέσματα δεν είναι τυχαία. Συμβολίζουν την αγνότητα και την προετοιμασία για τη νηστεία που ακολουθεί ειδικά για τους πιστούς. Και αν έχεις βρεθεί σε κάποιο μεγάλο γιορταστικό τραπέζι, ξέρεις ότι η "νηστεία" της Καθαράς Δευτέρας είναι κάθε άλλο παρά στέρηση.

Όμως, τα Κούλουμα δεν είναι μόνο φαγητό και χορός. Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια μέρα που σηματοδοτεί την κάθαρση, την ανανέωση και την είσοδο στη νηστεία της Σαρακοστής. Για τους θρησκευόμενους είναι η πρώτη μέρα ενός ταξιδιού 40 ημερών που οδηγεί στη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Και αυτή η μετάβαση δεν γίνεται χωρίς γλέντι. Ανέκαθεν, η Καθαρά Δευτέρα είχε έντονα εορταστικό χαρακτήρα, με πολύ τραγούδι, χορό και φυσικά καυστική σάτιρα. Αν έχεις βρεθεί ποτέ σε κάποια από τις τοπικές γιορτές της ημέρας, όπως στο Γαλαξίδι όπου το αλεύρωμα δίνει και παίρνει ή στη Θήβα, με τον περίφημο Βλάχικο Γάμο, ή στην Άμφισσα με το Στοιχειό της Χάρμαινας τότε ξέρεις καλά τι εννοούμε.