Υπήρχε όντως ελαιώνας στον Ελαιώνα; Και άλλα πράγματα που δεν ήξερες

Τι ξέρεις για τον Ελαιώνα; Άφησέ μας να μαντέψουμε: Τον σταθμό του μετρό, το παζάρι των ρακοσυλλεκτών, και το αιώνιο ντιμπέιτ για το αν θα πάνε ή δεν θα πάνε εκεί τα ΚΤΕΛ Αττικής από τον Κηφισό. Κι όμως, η πιο βιομηχανική γειτονιά του Δήμου Αθηναίων ήταν κάποτε ένας κανονικότατος ελαιώνας, με ούτε λίγο ούτε πολύ 150.000 ελιές, και μάλιστα από τα αρχαία χρόνια. Για να έχεις μια εικόνα, πέντε ολόκληροι σημερινοί δήμοι περιλαμβάνονται στα όρια εκείνου του ελαιώνα: Ο Δήμος Αθηναίων, και οι Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Ταύρου, Αιγάλεω και Περιστερίου.

Ο μύθος λέει πως από το γνωστό κλαδί της ελιάς που φύτεψε η Αθηνά στην Ακρόπολη φύτρωσαν οι δώδεκα ελιές της Ακαδημίας, και από αυτές ο Πεισίστρατος δημιούργησε το «ιερό δάσος», τον Ελαιώνα των Αθηνών. Φωτιές, πόλεμοι, πολιορκίες και λοιπές συμφορές βρήκαν τον Ελαιώνα στο πέρασμα των αιώνων, με πρώτη από αυτές τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Σύλλα –το όνομα του οποίου δύσκολα έχεις δει έξω από τη φράση «καταστροφή του Σύλλα»– ο οποίος έκοψε το 86 π.Χ. πολλές από τις ελιές για να κατασκευάσει τις κατάπτυστες πολιορκητικές του μηχανές.

Λόγγο τον έλεγαν τον Ελαιώνα στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν είχε ήδη αρχίσει να εξελίσσεται σε βιομηχανική ζώνη, με ελαιοτριβεία, σαπουνοποιεία, και βιοτεχνίες που έφτιαχναν τα σακιά για τη μεταφορά των ελιών. Πολλά ήταν, ωστόσο, εκείνη την εποχή και τα σπίτια του Ελαιώνα. Κάποια μάλιστα εξ αυτών είχαν τα δικά τους εκκλησάκια, μέσα στα ιδιόκτητα κτήματα, για τον εκκλησιασμό των οικογενειών και την προστασία των κοριτσιών τους. Τριάντα από αυτά τα εκκλησάκια επιβιώνουν μέχρι σήμερα.

Οι καταστροφές συνεχίστηκαν και στα επαναστατικά και μετεπεναστατικά χρόνια, με βαρύτερα πλήγματα τις πλημμύρες του 1832 και την σφοδρή κακοκαιρία τον χειμώνα του 1849-1850, που κατέστρεψε ελαιόδεντρα και σκότωσε πολλά από τα ζώα που ζούσαν εδώ.

Παρόλα αυτά, οι ξένοι περιηγητές του 19ου αιώνα γοητεύονταν από τον Ελαιώνα, ο οποίος αποτελούσε εξοχή ιδανική για έφιππους περιπάτους, σαν αυτούς για τους οποίους ήταν γνωστή η βασίλισσα Αμαλία –προς μεγάλη απογοήτευση των γηραιών υπασπιστών της, που ίδρωναν να την ακολουθούν και να την ψάχνουν όταν εκείνη εξαφανιζόταν στις αχανείς εκτάσεις με το άλογό της. Πλινθοποιεία, κεραμοποιεία και ασβεστοκάμινοι ξεφύτρωσαν εκείνη την εποχή πλάι στα ελαιοτριβεία της περιοχής.

Λίγα χρόνια αργότερα, επειδή οι καταστροφές σε αυτή την πόλη ποτέ δεν σταματούν, το 1854 χτύπησε την Αθήνα μια επιδημία χολέρας, και πολλοί νοσούντες Αθηναίοι απομονώθηκαν στον Ελαιώνα. Οι βασιλιάδες επισκέπτονταν, μαζί με τον γιατρό Λιντερμάγερ, καθημερινά τους ασθενείς, για να φέρουν προμήθειες και φάρμακα.

Πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στον Ελαιώνα το 1922, εποχή κατά την οποία τα ελαιόδεντρα είχαν ήδη αρχίσει να δίνουν την θέση τους σε αμπέλια και περιβόλια οπωρικών και λαχανικών, που έπρεπε να εξυπηρετήσουν τις αυξανόμενες ανάγκες του επίσης αυξανόμενου πληθυσμού της Αθήνας. Οι καλλιέργειες, ωστόσο, θυσιάστηκαν προκειμένου να χτιστούν τα πλίνθινα σπίτια που θα στέγαζαν τους πρόσφυγες.

Μετά και την οικοπεδοποίηση που ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελιές του Ελαιώνα λιγόστεψαν κι άλλο, ώσπου έφτασαν σήμερα να έχουν απομείνει ελάχιστες, πίσω από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.

(*) Με πληροφορίες από το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία (Εκδόσεις Εστία)