Πάμε μια βόλτα στην Αθήνα του Τσίλλερ

Στα 55 χρόνια που έμεινε στην Αθήνα, από το 1868 ως τον θάνατό του το 1923, ο αγαπημένος αρχιτέκτονας του μέσου Αθηναίου πρόλαβε να δει να αλλάζουν, ούτε λίγο ούτε πολύ, 79 κυβερνήσεις. Άλλα πράγματα που πρόλαβε να κάνει: Να ερωτευτεί αυτή την πόλη, να διδάξει στο Πολυτεχνείο της, να χρεωκοπήσει και να πεθάνει πάμφτωχος, έχοντας σχεδιάσει και επιβλέψει την κατασκευή 600 υπέροχων κτιρίων, από τα οποία σήμερα μας μένουν περίπου 50.

«Τι απέγιναν τα υπόλοιπα;» θα ρωτούσε κάποιος νεοφερμένος στην Αθήνα, «αντιπαροχές» είναι η σύντομη απάντηση. Η πιο σύνθετη απάντηση λέει πως, αν θέλεις να έχεις πρωτεύουσα τίγκα στα νεοκλασικά, χρειάζεσαι είτε λεφτά είτε κράτος πρόθυμο να σου τα διαθέσει –υπό την προϋπόθεση πάντα πως τα έχει. Κι αυτό γιατί ο χιλιοτραγουδισμένος όρος «διατηρητέο» σημαίνει πως, για παράδειγμα, μια κολώνα από πεντελικό μάρμαρο στην είσοδο ενός κτιρίου, αν υποστεί οποιαδήποτε φθορά δεν φτιάχνεται με κανένα άλλο υλικό. Ξέρεις πόσο κάνει, αγαπητέ αναγνώστη, το πεντελικό μάρμαρο; Τόσα που κανένας Αθηναίος της δεκαετίας του ’60 δεν ήταν σε θέση να πληρώσει. Κλείνει η παρένθεση.

Το Ιλίου Μέλαθρον, που σχεδίασε ο Τσίλλερ για κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν

Ο Ερνστ Τσίλλερ, που λες: Γερμανός αρχιτέκτονας, γεννημένος το 1837 στη Σαξονία. Γιος εργολάβου με δέκα παιδιά, απέκτησε καλή γνώση των υλικών και αγάπησε την οικοδομή, οπότε πήγε να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Δρέσδη, και ξεκίνησε την καριέρα του ως βοηθός σε ένα γραφείο στη Βιέννη. Το γραφείο ανήκε σε έναν άλλο παλιό σου γνώριμο, τον Θεόφιλο Χάνσεν, αρχιτέκτονα μεταξύ άλλων της Αθηναϊκής Τριλογίας (Πανεπιστήμιο, Εθνική Βιβλιοθήκη, Ακαδημία).

Έξυπνος και μπίζνεσμαν, ο Χάνσεν αντιλήφθηκε νωρίς πως προκοπή στην Αθήνα αποκλείεται να δει, οπότε γύρισε στη Βιέννη και έστελνε από εκεί σχέδια και επιστολές στον φέρελπι πλην κατά τι ρομαντικό βοηθό που είχε αφήσει στο πόδι του, να επιβλέπει τα έργα στην οδό που αργότερα θα λέγαμε Πανεπιστημίου. Ο βοηθός, που κάπου εκεί ξεκίνησαν να τον φωνάζουν Ερνέστο, εγκαταστάθηκε τελικά, μετά από ένα σύντομο μπρος-πίσω, το 1868 στην Αθήνα. Και δεν ξανάφυγε ποτέ.

Αυτά και άλλα ωραία και ενδιαφέροντα διηγείται με κέφι και μεταδοτικό ενθουσιασμό ο ξεναγός μας, Αντώνης Καμπάς, ένα σαββατιάτικο απόγευμα, μόλις έχουμε ανηφορίσει τα σκαλιά της Εθνικής Βιβλιοθήκης, απ’ όπου ξεκινά η μαγική ξενάγηση της Action Plus «Η Αθήνα του Τσίλλερ». 

Το Μέγαρο Ψύχα, που στεγάζει σήμερα την Πρεσβεία της Ιταλίας

Σε δύο περίπου ώρες περιπάτου κατά μήκος της Πανεπιστημίου, και εν συνεχεία της Βασιλίσσης Σοφίας, με τα βολικότατα ακουστικά στα αυτιά που μας επιτρέπουν να ακούμε τον ξεναγό μας πάνω από τη βουή του δρόμου, μαθαίνουμε αδιανόητες λεπτομέρειες για το κάθε κτίριο ξεχωριστά, αλλά και για τον ίδιο τον Τσίλλερ, τη ζωή του στην Αθήνα, την έδρα της Αρχιτεκτονικής που έχασε μετά από 11 χρόνια στο Πολυτεχνείο, όταν αρνήθηκε να υπογράψει μια οικονομική ρεμούλα στο Ζάππειο, και το πώς έφτασε, σε μια πόλη την οποία αγάπησε τόσο πολύ, να μην έχει σήμερα ούτε τάφο. Αρκετά σπόιλερ κάναμε όμως, τα υπόλοιπα θα σε αφήσουμε να πας να τα ακούσεις λάιβ.

Η ξενάγηση θα επαναληφθεί από τον επόμενο μήνα, αν όμως βιάζεσαι, την Κυριακή 22 Δεκεμβρίου υπάρχει μια αντίστοιχη στο Ιλίου Μέλαθρον, ένα από τα αριστουργήματα του Τσίλλερ, ο οποίος το σχεδίασε για έπαυλη του φίλου και συμπατριώτη του, Ερρίκου Σλήμαν. Το κόστος συμμετοχής είναι 15€ το άτομο, κρατήσεις και λεπτομέρειες εδώ. 

3 από τα super SOS κτίρια του Τσίλλερ για να πας στις επόμενες ξεναγήσεις διαβασμένος/η…

Ιλίου Μέλαθρον: Το λέμε και Έπαυλη Σλήμαν, το λέμε και Νομισματικό Μουσείο, έχεις πιεί πιθανότατα και καφέ κάποιο καλοκαίρι στον εξαίσιο κήπο του. Είναι ένα από τα ωραιότερα κτίρια του μικρού μας πλανήτη, και η απόδειξη του τι συμβαίνει όταν αφήνεις τον αρχιτέκτονα ήσυχο να μεγαλουργήσει. Η ιστορία λέει πως ο Σλήμαν ανέθεσε το σπίτι του στον Τσίλλερ λέγοντάς του «διάλεξε εσύ όποιο ρυθμό θέλεις, το μόνο που θέλω εγώ είναι μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα να πηγαίνει στο επάνω πάτωμα. Και μια ταράτσα».

Μέγαρο Συγγρού: Το υπέροχο κτίριο που στεγάζει σήμερα το Υπουργείο Εξωτερικών, ακριβώς απέναντι από τη Βουλή, σχεδιάστηκε ως κατοικία για τον εθνικό μας τραπεζίτη και ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό το 1876, και εξοπλίστηκε με τα καλύτερα κρύσταλλα, μάρμαρα, τζάκια και έπιπλα που ήρθαν από τας Ευρώπας, δίνοντας τροφή για κουτσομπολιά στους Αθηναίους, που αγαπούσαν από τότε τα κουτσομπολιά.

Μέγαρο Σταθάτου: Το σημερινό Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης χτίστηκε το 1895 για να στεγάσει το σπίτι και την έδρα των επιχειρήσεων του Όθωνα Σταθάτου, ο οποίος ήταν έμπορος άνθρακα και εφοπλιστής από την Ιθάκη. Γλίτωσε από την κατεδάφιση της αντιπαροχής κυριολεκτικά τελευταία στιγμή, με παρέμβαση της Μελίνας Μερκούρη, η οποία ήταν τότε Υπουργός Πολιτισμού, χάρη στην οποία το κτίριο αγοράστηκε το 1982 από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, που το παραχώρησε το 1991 στο Ίδρυμα Γουλανδρή για να στεγάσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

…Και ένα μουσείο to rule them all

Το Μουσείο Λοβέρδου, στο 6 της οδού Μαυρομιχάλη, στεγάζει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές μεταβυζαντινής θρησκευτικής τέχνης στην Ελλάδα, κι αυτό καμία σχέση δεν θα είχε με τον Τσίλλερ, αν δεν στεγαζόταν στο υπέροχα αναστηλωμένο κτίριο που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας της καρδιάς μας για σπίτι και γραφείο του.

Ο Τσίλλερ έζησε εδώ 27 χρόνια, προτού τα οικονομικά του προβλήματα (για τα οποία έφταιγε σε μεγάλο βαθμό ο Ανδρέας Συγγρός και οι μετοχές της Λαυρεωτικής, δεν αντέξαμε, το κάναμε τελικά το σπόιλερ) τον αναγκάσουν να το πουλήσει το 1912 στον τραπεζίτη Διονύσιο Λοβέρδο, ο οποίος έκανε μια σειρά από ανακατασκευές, το κτίριο όμως παραμένει στην ψυχή του ό,τι κοντινότερο σε «σπίτι του Τσίλλερ» έχουμε αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα. Το μουσείο είναι επισκέψιμο καθημερινά εκτός Τρίτης 8.30-15.30, με ελεύθερη είσοδο. Ξεναγήσεις στους υπέροχους χώρους του πραγματοποιεί κατά καιρούς η Action Plus.