Οι Κυκλαδίτισσες δε μοιάζουν με καμία έκθεση που έχεις δει ως τώρα

Σε τέσσερα ολόκληρα μέτρα απλώνεται η απίθανη, χρωματιστή τοιχογραφία του 1600 π.Χ. από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης. «Γυναίκες στο Άδυτο» λέγεται, και απεικονίζει μεταξύ άλλων έναν κρόκο που βγαίνει από την πληγή μιας γυναίκας και χρησιμοποιείται σαν γιατρικό. Απέναντί της, έχει στηθεί μια εικόνα του 14ου αιώνα από τη Νάξο: Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια. «Δύο γυναίκες, ανάμεσα στις οποίες μεσολαβούν σχεδόν 30 αιώνες, κάνουν τις ίδιες κινήσεις, προσπαθώντας να γιατρέψουν πληγές μέσω της πίστης» μας εξηγεί η αρχαιολόγος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Μαριέττα Κυπριωτάκη, κατά τη διάρκεια της ξενάγησης.

Δεν είναι μια ακόμα αρχαιολογική έκθεση οι Κυκλαδίτισσες. Όχι επειδή δεν έχει σπουδαία αρχαιολογικά εκθέματα: Η κολοσσική Κόρη της Θήρας, ας πούμε, με τα δυόμιση μέτρα του ύψους της, που εκτίθεται για πρώτη φορά, χρονολογείται από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. και καταλαμβάνει δικαίως μία ολόκληρη αίθουσα σχεδόν μόνη της, θα σε αφήσει κεραυνοβολημένη/ο με το που θα μπεις στο μουσείο.

Και παρόλα αυτά, με τον πήχη τόσο ψηλά –κυριολεκτικά και μεταφορικά– από τόσο νωρίς, η έκθεση καταφέρνει να γίνει πολλά περισσότερα από το σύνολο των 180 περίπου εκθεμάτων της. Γιατί δεν περιορίζεται απλώς στο να σου τα δείξει. Αφηγείται, μέσα από αυτά, μια ιστορία που δεν έχει ξαναειπωθεί ποτέ. Την ιστορία –αν δεν το μάντεψες από το όνομα– των γυναικών των Κυκλάδων, πιάνοντάς την από τη νεολιθική περίοδο και διατρέχοντας περίπου πέντε χιλιάδες χρόνια, για να φτάσει ως τον 19ο αιώνα, να βρει το νήμα που τις συνδέει μεταξύ τους και να το φέρει μπροστά στα μάτια σου, κάνοντάς σε άλλοτε να χαμογελάσεις και άλλοτε να εξοργιστείς. Αν τώρα σκέφτεσαι ότι δε γίνεται να εξοργιστείς σε μία αρχαιολογική έκθεση, ξαναδιάβασε τον τίτλο μας. Και ετοιμάσου.

Ένα προικοσύμφωνο του 17ου αιώνα μ.Χ. και ένα του 3ου αιώνα π.Χ., και τα δύο από τη Μύκονο. Δίπλα τους, το πρώτο θεατρικό έργο που γράφτηκε μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους (το 1826, αν αναρωτιέσαι): Ο Νικήρατος της Ευανθίας Καΐρη από την Άνδρο. Στο πλάι του, η επιστολή μιας Μυκονιάτισσας, της Μαντώς Μαυρογένους, που έχει δώσει όλη της την περιουσία στον αγώνα για την απελευθέρωση και ζητά από τον Όθωνα σύνταξη, σαν αυτή που παίρνουν οι άνδρες συναγωνιστές της. Φυσικά, της την αρνούνται.

Ένα ψήφισμα του 300 π.Χ. απαγορεύει την κυκλοφορία των γυναικών στους δρόμους της Καρθαίας, στην Κέα, και ορίζει τα σχετικά πρόστιμα για παντρεμένες και ανύπαντρες. «Πώς να κρατήσεις, όμως, στο σπίτι τις γυναίκες των φτωχών;» αναρωτιέται ο Αριστοτέλης στον τοίχο από πάνω του, υπενθυμίζοντας πως και αυτό, όπως και σχεδόν όλα όσα νομίζουμε πως ξέρουμε για την αρχαία Ελλάδα, αφορούσε μια κοινωνική ελίτ από την οποία πόρρω απείχε ο κανονικός κόσμος, που έπρεπε να βγει για να δουλέψει.

Πριν μπεις στην επόμενη αίθουσα, υπάρχει προειδοποίηση: Στην ενότητα που λέγεται Βία, η Νεικώ της Σικίνου δεν είναι έργο τέχνης. Είναι ο σκελετός μιας γυναίκας που έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ., όπως βρέθηκε θαμμένη: Με το σαγόνι της σπασμένο, και πολλαπλά κατάγματα στο κεφάλι. Είχε πιθανότατα κάποια ψυχική ασθένεια, την θεώρησαν δαιμονισμένη, μας εξηγεί η αρχαιολόγος του μουσείου. Την έθαψαν, μαζί με τα κοσμήματά της, σε κρύπτη, για να εμποδίσουν το δαιμόνιο να βγει από τον τάφο της. Δεν ξέρουμε αν ήταν ακόμα ζωντανή όταν βασανίστηκε. Ξέρουμε, όμως, ότι ήταν περίπου 40 χρονών.

Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα. Τα κυκλαδικά ειδώλια, τα γνωστά, κοσμαγάπητα αγαλματίδια του 2500 π.Χ. με τα σταυρωμένα χέρια, είναι όλα τους γυναίκες: Αναπαριστούν τη Μεγάλη Μητέρα Θεά, μας εξηγεί η αρχαιολόγος, έχουν είτε φουσκωμένες κοιλιές είτε ραγάδες από γέννα. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά, το δεύτερο μεγαλύτερο που έχει βρεθεί ποτέ, με το 1,40 του ύψους του, στολίζει την δεύτερη ενότητα της έκθεσης, την Προέλευση του Κόσμου. Σχεδιασμένη έτσι ώστε να αναπαριστά τις Κυκλάδες που αγκαλιάζουν το ιερό νησί της Δήλου, μια από τις πιο ιδιαίτερες αίθουσες της έκθεσης έχει μια προθήκη για κάθε νησί, και στη μέση τη γαλαζωπή εξέδρα που φιλοξενεί τα ευρήματα από την ίδια τη Δήλο –μεταξύ των οποίων, την εκπληκτικής ομορφιάς Ελαφηβόλο Άρτεμη του 2ου αιώνα π.Χ., που βγαίνει για πρώτη φορά από το νησί.

Ισορροπώντας μεταξύ δύο φύλων λέγεται η πρώτη, μικρή σε έκταση αλλά μεγάλη σε νοήματα, ενότητα της έκθεσης, που περιλαμβάνει εκθέματα σαν τον Ερμαφρόδιτο του 2ου αιώνα π.Χ. και τον Διόνυσο να φορά τα ρούχα της Άρτεμης, της ίδιας περιόδου. Δέκα ακόμη ενότητες (Θεές των Νήσων, Θηλυκά Αποτρόπαια, Στα Ιερά, Θεές της θάλασσας, Ταυτότητες γυναικών, Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος, Ερωτισμός, Βία, Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια και Πρόσωπα) ολοκληρώνουν την ιστορία μέσα από τα μάτια των γυναικών των Κυκλάδων. Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες γίνονται πρωταγωνίστριες μιας ιστορίας που δεν τις αφορά απλά. Τους ανήκει.

Info:
Η πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έγινε ποτέ θα βρίσκεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ως τις 4 Μαΐου 2025. Μετά θα ταξιδέψει αυτούσια στις Κυκλάδες, για να εγκαινιάσει το ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας.

Επιμελητές της είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια, συνθέτουν το μωσαϊκό της έκθεσης.

Το εισιτήριο (που περιλαμβάνει και την είσοδο στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου) κοστίζει 18€. Αξίζει με το παραπάνω να δώσεις τα έξτρα 4€ για να συμμετάσχεις στην ξενάγηση (κρατήσεις απαραίτητες, εδώ) που πραγματοποιείται κάθε Πέμπτη, Σάββατο και Κυριακή από τους αρχαιολόγους του μουσείου.