Λίνα Ζάχαρη, τι θα πει οπερΩτικό μονόδραμα;

Στα 25 της μόλις χρόνια, η Λίνα Ζάχαρη μετρά ήδη δύο βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, και αναρίθμητες συνεργασίες μεταξύ άλλων με την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας, τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, το Λυρικό Θέατρο Κρήτης, το φωνητικό σύνολο Chórεs, και το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.

Τώρα, τη βρίσκουμε να υπογράφει τη μουσική και το λιμπρέτου του οπερΩτικού μονοδράματος Σαρλότ, που παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ για δύο μοναδικές παραστάσεις στις 13 και 15 Ιουνίου, σε σκηνοθεσία Ρηνιώς Κυριαζή. Με αφορμή τον ανεκπλήρωτο έρωτα του Βέρθερου και της Σαρλότ, όπως προκύπτει από τα Πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774) του Γκαίτε, καθώς και τα Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου (1983) του Ρολάν Μπαρτ, το έργο Σαρλότ φέρνει επί σκηνής έναν ακροβατικό, «οπερΩτικό» μονόλογο για την επιθυμία που δεν τολμά να εκφραστεί, τους δαίμονες που δεν φθείρονται και το τραύμα της απώλειας.

Μιλήσαμε με την συνθέτρια για την ιδέα πίσω από το πρωτότυπο έργο, την δημιουργική διαδικασία, αλλά και το πώς θα γίνει να βλέπουμε περισσότερο –και περισσότεροι– όπερα.

Ένα οπερΩτικό μονόδραμα για τον ανεκπλήρωτο έρωτα, αυτή την φορά από την πλευρά της Σαρλότ, και μάλιστα μετά την αυτοκτονία του Βέρθερου. Πώς προέκυψε αυτή η ενδιαφέρουσα ιδέα;
Από το ίδιο το μυθιστόρημα του Γκαίτε και την επιλογή να είναι επιστολικό. Η ιστορία φτάνει σε εμάς μόνο από την αφήγηση του Βέρθερου όπως αυτή διατυπώνεται στις επιστολές προς τον ξάδερφό του. Βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα αυτή την απενοχοποιητική νομιμοποίηση της υποκειμενικότητας και αν το καλοσκεφτούμε, η πρόσβασή μας στην αλήθεια, σε όποιον βαθμό αυτό είναι ούτως ή άλλως εφικτό, τις περισσότερες φορές περιορίζεται σε μονόπλευρες υποκειμενικές αφηγήσεις.

Γιατί «οπερΩτικό μονόδραμα»;
Μονόδραμα είναι το έργο (και το είδος) του μουσικού θεάτρου - της όπερας (ή σπανιότερα και του θεάτρου πρόζας) στο οποίο παίζει μόνο ένας ηθοποιός - τραγουδιστής.

Ο χαρακτηρισμός «οπερΩτικό», για τον οποίο ευγνωμονώ την Ιωάννα Φόρτη, προέκυψε όταν αναζητούσαμε, εν είδει υπότιτλου, κάτι που θα συνένωνε την όπερα και τον έρωτα, ταυτοποιώντας ευθύς εξαρχής με ακρίβεια το έργο ως προς το είδος και το περιεχόμενό του, και παράλληλα θα έκλεινε με χιούμορ το μάτι στον ακροατή ή τον αναγνώστη.

«Με αφορμή την ιστορία του Βέρθερου, το έργο πραγματεύεται τον έρωτα στην οντολογική του διάσταση που αποδεσμευμένος από την επιθυμία ή/και την απόλαυση καθιστά τη μη σχέση δυο ανθρώπων τον αναγκαίο χώρο αυτοπραγμάτωσης του ίδιου του έρωτα» αναφέρετε στο σημείωμά σας. Είναι τελικά οι ανεκπλήρωτοι έρωτες η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης στην ιστορία της τέχνης;
Δεν ξέρω αν είναι η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης. Δεν ξέρω καν αν καταλαβαίνω ακριβώς τι σημαίνει έμπνευση. Υπάρχει μια δαιμονοποίηση γύρω από τη δημιουργική διαδικασία. Το σίγουρο είναι πως ο έρωτας όλο και περισσότερο χάνει έδαφος φαντάζοντας ανίσχυρος μπροστά στις έτοιμες και γρήγορες λύσεις που προσφέρει η εποχή μας.

Ποια είναι η δημιουργική διαδικασία για ένα έργο σαν την Σαρλότ; Γράφετε, ας πούμε, πρώτα τη μουσική και μετά το λιμπρέτο, ή είναι ρευστά τα όρια ανάμεσά τους;
Μια μικρή διευκρίνιση: το λιμπρέτο της παράστασης δεν είναι κείμενο δικό μου. Το έχω φτιάξει μεν εγώ, αλλά αξιοποιώντας θραύσματα από τα Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου του Ρολάν Μπαρτ, τα οποία προσάρμοζα δραματουργικά και κειμενικά, ώστε να εξυπηρετούν το δικό μου επιχείρημα. Εντέλει, ωστόσο, στην ολότητά του πρόκειται για ένα εντελώς νέο κείμενο δομημένο σε δεκατέσσερις (14) ενότητες.

Σχετικά τώρα με τη διαδικασία της δημιουργίας σ’ εμένα προηγείται πάντα η δραματουργία και η μεγάλη γραμμή. Είτε φτιάχνω ένα έργο μουσικού θεάτρου όπως η Σαρλότ, είτε γράφω μουσική για το θέατρο, είτε ένα έργο «απόλυτης» μουσικής προηγείται πάντα η δραματουργία. Στην πραγματικότητα αντιλαμβάνομαι την ίδια τη μουσική ως δραματουργία. Ως δραματουργική χειρονομία για την ακρίβεια. Ως τέτοια την κατανοώ και αναλόγως μεταχειρίζομαι τα υλικά όποια κι αν είναι αυτά.

«Σε ένα σκοτεινό δωμάτιο που η Σαρλότ οριοθετεί και παγιδεύει τον εαυτό της, το συνειδητό και το ασυνείδητο, η αλήθεια και η φαντασίωση συγχέονται σε ένα ρευστό μουσικό περιβάλλον» διαβάζουμε στο δελτίο τύπου. Πώς αποτυπώνεται μουσικά η σύγχυση της απόγνωσης;
Όπως λέει με πολύ χιούμορ η Ιωάννα Φόρτη «με κάτι νότες στον θεό και κάτι άλλες στα τάρταρα».

Είστε ιδρυτικό μέλος της ομάδας μουσικού θεάτρου Arte Libera, στοχεύοντας στην παραγωγή και προώθηση πρωτότυπων μουσικοθεατρικών δράσεων σύγχρονης αισθητικής, μακριά από δογματισμούς και οικονομίστικες πρακτικές. Μιλήστε μας για αυτό το εγχείρημα.
Ζούμε σε μια εποχή που, κακά τα ψέματα, η όπερα πεθαίνει. Αν, δηλαδή, δεν είναι ήδη νεκρή. Η όπερα και το μουσικό θέατρο γενικότερα. Και πώς αλλιώς όταν έχει περάσει στο συλλογικό ασυνείδητο ως θέαμα στο οποίο έχει πρόσβαση μόνο μια κλειστή ελίτ ειδικών. Πλούσιων κιόλας ειδικών. Πράγμα για το οποίο εν πολλοίς φέρουμε την ευθύνη οι επαγγελματίες αυτού του χώρου που καμουφλάρουμε συμπλέγματα και ανεπάρκειες κάτω από ένα πέπλο δήθεν υψηλού και σπουδαίου. Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί να πρέπει κάποιος να ξέρει (τι, άραγε;!) για να δει ή να ακούσει όπερα. Δεν θα ακούσεις ποτέ κανέναν να το λέει αυτό για τα ρεμπέτικα ή τη ροκ. Πριν μερικά χρόνια επρόκειτο κιόλας να διοργανωθούν από έναν οργανισμό σεμινάρια για να εκπαιδεύσουν το κοινό πώς να ακούει «κλασική» μουσική. Αγγίζει τα όρια της γελοιότητας. Έχω δει παραστάσεις μουσικού θεάτρου και στη χώρα μας και στο εξωτερικό που σκεφτόμουν πως αν κάποιος έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το είδος, δικαίως θα το απορρίψει. Η όπερα δεν θα επιβιώσει αν συνεχίσει να αντιμετωπίζεται ως είδος πολυτελείας με αστραφτερές τουαλέτες, παπιγιόν και βελούδινα καθίσματα. Είναι μεγάλη πρόκληση να κάνεις μουσικό θέατρο στο εδώ και το τώρα. Μας καλεί να το επανεφεύρουμε ως δρώμενο που συνδιαλέγεται ενεργά με την εποχή μας και τους ανθρώπους της.

Η μέχρι στιγμής πορεία σας είναι εντυπωσιακή, και όχι μόνο για το νεαρό της ηλικίας σας. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Για την ώρα γράφω τη μουσική για την παράσταση Πενθεσίλεια σε κείμενο και σκηνοθεσία του Τσέζαρις Γκραουζίνις. Μετά τα σχέδια έχουν αδιαπραγμάτευτα μουσικό θέατρο.

Συντελεστές
Μουσική, λιμπρέτο: Λίνα Ζάχαρη
Μουσική διεύθυνση: Μυρσίνη Χατζηκωνσταντή
Σκηνοθεσία: Ρηνιώ Κυριαζή
Σκηνικό, κοστούμια: Νεκταρία Ηλιάκη, Ναταλία Μαντά
Σχεδιασμός φωτισμών: Στέβη Κουτσοθανάση
Μουσική προετοιμασία: Μαριάννα Νικολακοπούλου

Σαρλότ: Ιωάννα Φόρτη

Μουσικοί: Κρινιώ Τρούλου (όμποε), Γιάννης Κρητικός (κλαρινέτο), Μαριάννα Νικολακοπούλου (πιάνο, τσελέστα), Διονύσης Βερβιτσιώτης, Βανέσσα Αθανασίου (βιολί), Αντίλοχος Τρανός (βιόλα), Αστέριος Πούφτης (βιολοντσέλο), Νίκος Τσουκαλάς (κοντραμπάσο)