«Κερδισμένος είναι αυτός που αγαπάει, όχι αυτός που αγαπιέται»

[Ένα ποίημα] είναι ένα «σήμερα». Ένα σήμερα, που ελπίζει ότι θα είναι κι' ένα «αύριο», με αναγνωρισμένες τις αγαθές παρεμβάσεις του, ώστε να μην είναι όλα μονόδρομος... Συμβολίζει επίσης, έναν ακόμα άνθρωπο μέσα στους τόσους, με μια πιο ευδιάκριτη ιδιαιτερότητα απ' αυτές που διαθέτει ο κάθε άνθρωπος που προορίζεται να κοινοποιείται και να περνάει τη δοκιμασία του μετεωρισμού της, πάνω από το αν έχει νόημα ή όχι η ύπαρξή της. Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηρίζει έναν άνθρωπο που μάχεται να δώσει στα πράγματα διαστάσεις που δεν έχουν, ή και να ξεκαθαρίσει τη θολή μορφή τους, εφαρμόζοντας μια άλλη, επίσης θολή μέθοδο, όπως είναι αυτή του ποιητικού λόγου, ίσως πιο παρήγορη ως βραδύτερα θνητή.

Ποιητική ζωή δεν υπάρχει. Κι' αυτό ακριβώς είναι μια από τις αμέτρητες ελλείψεις που προσπαθεί να θεραπεύσει, να συγκαλύψει η ποίηση.

Δεν μου αρέσει να μεγαλοποιώ τις ευαισθησίες του ποιητή. Δεν είναι κατάκτησή του, τις βρήκε θρονιασμένες στην ψυχοσύνθεσή του και τις εκμεταλλεύεται όπως εκμεταλλευόμαστε την οξυδέρκεια, την παρατηρητικότητα, αν υπάρχουν. Και βέβαια δεν ξέρουμε και δεν συνυπολογίζουμε πόσο ευαίσθητος είναι ο κάθε άνθρωπος, αλλά που έχει το ατύχημα ή το ευτύχημα να μην έχει βρει η ευαισθησία του τον προσανατολισμό της.

Αν μου έδιναν να διαλέξω μεταξύ μιας ευτυχίας και του να γράψω ένα καλό ποίημα, μοιραία θα διάλεγα το δεύτερο, μια και δε γνωρίζω τι σημαίνει ευτυχία κι' αν υπάρχει. Ίσως, λοιπόν, πράγματι να παρηγορεί η ποίηση για την έλλειψη ευτυχίας. Υποπτεύομαι πως η ευτυχία είναι κάτι που δεν θα το θυσίαζε κανείς για να γράψει ποιήματα. Διότι ευτυχής και ποιητής κατ' εμέ δεν υπάρχει.

Τις λέξεις δεν τις διαλέγω, μάλλον με διαλέγουν. Κι εγώ είμαι αυστηρή. Οι λέξεις είναι το όπλο μου για κάθε ποίημα. Νομίζω ότι προϋπόθεση είναι να εξασφαλίσω τις καλές λέξεις, τις κατάλληλες. Ναι, παιδεύομαι αρκετά. Παίρνει χρόνο. Παιδεύομαι γιατί έχω μια ανασφάλεια. Πάντοτε οφείλει να αμφιβάλλει κανείς γι΄αυτό που κάνει.

Ο χρόνος είναι εχθρός. Πραγματικά είναι τόσο άδικο πράγμα. Να σου κανονίζει τον βίο σου μια έννοια άπιαστη. Κι όμως αυτό είναι. Αν είναι κανείς τρελά αισιόδοξος, και πει «δεν βαριέσαι», και πει «έχει ο θεός», εγώ δεν το λέω. Δεν έχει ο θεός... Χρόνο δεν έχει ο θεός.

Οταν θυμάμαι το θέμα που είχε προκύψει με μένα και τον ρατσισμό, πολύ ταράζομαι. Ηταν το πιο άδικο πράγμα που έγινε ποτέ σε άνθρωπο. Και πιστεύω ότι με κυνηγάνε οι ατυχίες επειδή είμαι γυναίκα. Δεν είναι εύκολο, όσοι αιώνες κι αν περάσουν οι άνδρες να δεχτούν ότι οι γυναίκες είναι ίσες με αυτούς ή και καλύτερες. Γιατί συμβαίνει να υπάρχουν καλύτερες ποιήτριες από ποιητές, από κάποιους άνδρες ποιητές. Το νοιώθω ως ασυγχώρητο.

Δεν ξέρω αν γίναμε όλοι πιο βάρβαροι με την κρίση. Γίναμε; Οι πλούσιοι είναι βάρβαροι απέναντί μας; Ναι, ο πλούτος είναι μια βαρβαρότητα. Γιατί είναι άνισο πράγμα. Δεν είναι το σύνηθες. Το σύνηθες είναι μια μέτρια καλή ήσυχη ζωή. Τροφή, στέγη και ολίγη ψυχαγωγία.

Όσο για τον έρωτα, είναι το πιο ευάλωτο αίσθημα που υπάρχει στον κόσμο. Είναι μεγάλη ιστορία ο έρωτας. Είναι αυτό που δικαιώνει την ύπαρξη της ζωής. Το μόνο αντίδοτο στον θάνατο, Αλλά εξαιτίας του έρωτα, ο θάνατος είναι ανυπόφορος. Σκέφτεσαι ότι θα το στερηθείς και αυτό. Ο έρωτας είναι μια έννοια πολύ πλατιά. Δεν είναι ανάγκη να έχεις ανταποπόκριση από κάποιον. Ο έρωτας μπορεί να είναι προς ένα δειλινό, προς μια ώρα, προς έναν άνθρωπο που δεν σε ξέρει.

Ο έρωτας είναι «του ενός βασανισμού...» Ετσι είναι αλλά είναι και κέρδος αυτουνού που αγαπάει. Αυτός που αγαπιέται μπορεί να μην τον ενδιαφέρει να αγαπιέται. Αλλά αυτός που αγαπάει έχει μεγάλη ανάταση, έστω και χωρίς ανταπόκριση μεγάλη.

Ο πόθος μας μας υπόσχεται. Ο πόθος μας παριστάνει τη φωνή της ζωής. Η ίδια είναι αμέτοχη και ηθική. Και καθόλου ψεύτρα. Δεν υπόσχεται η ζωή. Εμείς φανταζόμαστε. Η ζωή απλώς υπάρχει και σε αφήνει να τη δεις όπως θέλεις. Γι’ αυτό και άλλοι άνθρωποι είναι πάρα πολύ ευτυχισμένοι όπως είναι διαμορφωμένος ο κόσμος κι άλλοι είναι απογοητευμένοι και δυστυχείς. Το θέμα είναι να αναλύσει κανείς και να αξιολογήσει αυτό που δεν μπορεί να μη συμβαίνει αλλιώς. Γι’ αυτό γράφουμε ποιήματα με την ψευδαίσθηση ότι θα αλλάξουμε αυτό που συμβαίνει ή θα το πούμε κάπως αλλιώς.

Διαδίδεται ότι μετά απ’ αυτή τη ζωή υπάρχει μια άλλη. Εγώ ούτε το πιστεύω αυτό, αλλά ούτε και με παρηγορεί. Γι’ αυτό λέω «δεν ξέρεις». Ξεκινάς να πας στην άλλη ζωή ή έρχεσαι από την άλλη κι αυτή είναι η καινούργια; Το πεπρωμένο είναι άγνωστο, αλλά και βέβαιο ταυτόχρονα. Κι αυτό το πιστεύω χωρίς να έχω καμία απόδειξη και κανένα επιχείρημα. Με εντυπωσιάζει όμως ότι όλα εφαρμόζονται σαν να είναι προμελετημένα. Και εφαρμόζονται με τόση ακρίβεια, που δεν μπορώ να το πω τυχαίο. Δεν μπορώ να πω «έτυχε». Το «έτυχε», βέβαια, το θεωρώ υπεύθυνο για πολλές δημιουργίες, του δίνω πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι στο προγραμματισμένο. Αλλά στην περίπτωσή μας, όπου υπάρχει ζωή υπάρχει και θάνατος. Αυτό δεν θα το αλλάξει ποτέ κανείς.

[Η πρώτη λέξη ενός ποίηματος] είναι «Εσύ». «Εσύ», ο συνομιλητής μου ή αυτός που ονειρεύομαι και θέλω να συγκινήσω ή να πονέσω. Διότι πάντα ο στόχος είναι ο Αλλος. Το εγώ σου δεν μπορεί να είναι απλαισίωτο, όσο κι αν εσένα εξυπηρετεί. Είναι δυνατόν να θέλεις να είσαι μόνος; Αλλωστε, ο ίδιος ο ποιητής δεν νομίζω να είναι σε θέση να αναλύσει τα ποιήματά του, γιατί γίνεται μοιραία επιεικής προς αυτά. Αν και εγώ ευχαρίστως τα αποκεφαλίζω. Ο αναγνώστης, όμως, δεν θα ήθελα να μου τα αποκεφαλίσει. Τέλος πάντων. Μία είναι η θεότης εδώ: η αβεβαιότητα. Όχι μόνο στα ποιήματα. Παντού. Αυτή είναι και η κινητήρια δύναμη. Αυτή είναι η θεά. Μπορεί να είναι βασανιστική θεά, αλλά, από την άλλη, δίνει τόση γοητεία σ’ αυτό που δεν σου προσφέρει μετά σιγουριάς, που τελικά την αγαπάς. Είναι σοφή. Σε προφυλάσσει από την πλήξη. Γιατί είναι μια πλήξη να ξέρεις τι θα συμβεί. Δεν πρέπει να ξέρεις.

Αποσπάσματα από συνεντεύξεις της στη Lifo, το Bovary.gr και την Καθημερινή