Εκπαιδεύοντας παιδιά στη μετεπαναστατική Αθήνα- η περίπτωση των Χιλλ

Σε μια χώρα που πάσχει από έλλειμμα αρχειακής κουλτούρας και διαθέσιμων αρχείων για περισσότερο από έναν αιώνα λειτουργίας της ως κράτους, οποιαδήποτε μακρόχρονη καταγραφή, ιδιωτική ή δημόσια, δεν μπορεί παρά να είναι πολύτιμη. Τα ημερολόγια δεκαετιών των δύο ιδρυτών του παλαιότερου αθηναϊκού σχολείου, δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση.

Η Φάννυ και ο Τζων Χιλλ έφτασαν στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 1830 ως μέλη ιεραποστολής με σκοπό να διευρύνουν το ακροατήριο του δόγματός τους στη νεοπαγή χώρα που έμοιαζε με προκεχωρημένο χριστιανικό φυλάκιο στη μουσουλμανική Ανατολή. Όλη η περιπέτειά τους καταγεγραμμένη από τους ίδιους δημοσιεύτηκε πρόσφατα σε μια φροντισμένη έκδοση από τις εκδόσεις Ευρασία με τον τίτλο «Εκπαιδεύοντας παιδιά στη μεταπεναστατική Αθήνα».

Η σημερινή διεύθυνση της σχολής συνεργάστηκε με τον ιστορικό Βαγγέλη Καραμανωλάκη, ο οποίος ανέλαβε την επιμέλεια του ημερολογιακού αρχείου προκειμένου να μπορέσει να εκδοθεί μια τέτοια συλλογή με κανόνες ιστορικής μελέτης και να ενταχθούν οι καταγραφές του ζεύγους Χιλλ σε ένα σύστημα προσέγγισης. 

Ο Β. Καραμανωλάκης υπογράφει την εισαγωγή του βιβλίου και παραδίδει και ένα εισαγωγικό ευσύνοπτο δοκίμιο όπου εντάσσει τα ημερολόγια των Χιλλ στο ιστορικό πλαίσιο και στο πολιτισμικό συγκείμενο του πρώιμου ελληνικού κράτους, κάνοντάς τα έτσι ποικιλοτρόπως αποκαλυπτικά. 

Τι βλέπουμε από τα ημερολόγια των Χιλλ; Σε πραγματολογικό επίπεδο δεν μπορεί να αγνοηθεί η σημασία που είχαν οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι στην συγκρότηση της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας ελληνικής εκπαίδευσης στα πρώτα της βήματα. Με την επιλογή ενός λίγο ως πολύ εισαγόμενου προγράμματος σπουδών και τον διεθνή αέρα ανατροφής και παιδείας που εγκαθίδρυσε το ζεύγος Χιλλ, παρά τον θρησκευτικά του κίνητρα, το εγχώριο εκπαιδευτικό σύστημα απέκτησε ένα ακόμη θεμέλιο.

Αρχικά η εκπαιδευτική συμβολή των Χιλλ στην ελληνική εκπαίδευση πρέπει να συνδεθεί με τη δημιουργία ενός σύγχρονου σχολείου στην πρωτεύουσα, το οποίο ανέλαβε τη δωρεάν εκπαίδευση παιδιών που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα μπορούσαν να φοιτήσουν σε κάποιο σχετικό ίδρυμα. Οι Χιλλ ίδρυσαν το πρώτο νηπιαγωγείο καθώς και το «ανώτερο παρθεναγωγείο», ενώ εκπαίδευσαν και μια σειρά δασκάλους και εκπαιδευτικούς που ακολούθησαν στη συνέχεια την δική τους επαγγελματική πορεία.    

Η ματιά που είχαν για την Οθωμανική αυτοκρατορία και την Ελλάδα οι ξένοι της εποχής τοποθετούσε την περιοχή στο επίπεδο μιας φτωχής αποικίας ημιαπολίτιστων. Οι ιεραποστολές που επιχειρούσαν στα εδάφη αυτά είχαν παραμάσχαλα, εκτός από την ατζέντα του προσηλυτισμού και εκείνη της μεταφοράς των δυτικών φώτων ιδίως όσον αφορά την διαπαιδαγώγηση. Οι προθέσεις και ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησαν οι Χιλλ στην Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η διαπαιδαγώγηση των κοριτσιών παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην περίπτωση των Χιλλ, καθώς ο έμφυλος διαχωρισμός θεωρούνταν αυτονόητος και η θέση των γυναικών προκαθορισμένη. Έτσι, η εκπαιδευτική διαδικασία που απευθυνόταν στα κορίτσια συνοδευόταν από την προσπάθεια των Χιλλ να εφοδιάσουν τα μέλη της σχολής με εκείνες τις «γυναικείες» αρετές που θεωρούνταν εκ των ων ουκ άνευ για την ενήλικη ζωή τους στον ελληνικό 19ο αιώνα. Σημειώνει σχετικά ο B. Καραμανωλάκης: «Υπακούοντας κατά κύριο λόγο σε έμμεσες, συμβολικές στρατηγικές κοινωνικής ανόδου η εκπαίδευση αυτή εξέφρασε και συνδιαμόρφωσε παράλληλα τις αντιλήψεις γύρω από την εκμάθηση της “θηλυκότητας” στα κορίτσια. Η εκπαίδευση των κοριτσιών για την οποία οι γονείς τους κατέβαλαν δίδακτρα ήταν άμεσα συνδεδεμένη με μια σειρά καθήκοντα που θα αναλάμβαναν στον προσωπικό και κοινωνικό τους βίο, όπως απέρρεαν από τα “φυσικά” χαρακτηριστικά του φύλου τους».   

Ο τρόπος με τον οποίο το άνοιγμα της σχολής Χιλλ έγινε δεκτός την δεκαετία του 1830 από τα ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα είναι εξάλλου αποκαλυπτικός για τον τρόπο που πρωτοσυγκροτήθηκε η κοινωνική και πολιτισμική συνείδηση αυτών των τάξεων, οι οποίες δεν έπαψαν να έχουν το βλέμμα στραμμένο στο εξωτερικό. Ο Β. Καραμανωλάκης για το ζευγάρι των ιεραποστόλων: «Γόνοι μεσοαστικών στρωμάτων οι ίδιοι, κάτοικοι μιας συγκροτημένης κοσμικής και θρησκευτικής παιδείας, μετέφεραν πολιτισμικά πρότυπα, κανόνες συμπεριφοράς, ιδανικά, αξίες που λειτούργησαν ως στοιχεία κοινωνικής διαφοροποίησης για τους εκπαιδευόμενους και κυρίως τις εκπαιδευόμενές τους. Κυρίως όμως, εκκινώντας από την θρησκευτική τους πίστη κατέθεσαν την δική τους εκπαιδευτική πρόταση, η οποία συντέλεσε στην διαμόρφωση ενός συμπαγούς συστήματος γνώσεων, δεξιοτήτων και αξιών διαμορφώνοντας ταυτόχρονα ένα σύμπαν επιθυμητών προτύπων».

Τέλος, έντονη παρουσία στα ημερολόγια του ζεύγους και στον τόμο έχει η Αθήνα και το πώς η ελληνική ιστορία γραφόταν στο σώμα και τη συνείδηση της νεαρής πρωτεύουσας, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με διεθνή γεγονότα του 19ου αιώνα που αναδύονται στην πορεία των καταγραφών: Η υποδοχή του Όθωνα με τους αναμμένους πυρσούς στην Ακρόπολη, η δίκη του Κολοκοτρώνη, η ένωση με τα Επτάνησα, ο πόλεμος Βορείων-Νοτίων στις ΗΠΑ ή ο Γαλλο-πρωσικός πόλεμος του 1870 απασχολούν τους συγγραφείς των ημερολογίων μαζί με την απαιτητική καθημερινότητα του εκπαιδευτή, του επιχειρηματία, του ιεραπόστολου και του δημόσιου προσώπου.

Δ. Γλ.