Χρονότοπος: Ένα έργο- σταθμός του Μ. Μπαχτίν μεταφράστηκε στα ελληνικά

Ένα βιβλίο αναφοράς για την μεθοδολογία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά και της σκέψης γενικότερα κυκλοφορεί πλέον μεταφρασμένο στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. «Οι μορφές του Χρόνου και του Χρονότοπου στο μυθιστόρημα- δοκιμές για μια ιστορική ποιητική» του Μιχαήλ Μπαχτίν ανατέμνουν και πλαισιώνουν ιστορικά βασικά κομμάτια δημιουργίας ενός λογοτεχνικού έργου, αλλά και του τρόπο πρόσληψης και ανάγνωσής του.     

Ο μεγάλος ρώσος διανοητής και θεωρητικός της λογοτεχνίας, Μιχαήλ Μπαχτίν γράφει στα τέλη της δεκαετίας του 1930 με μοντέρνα και ρωμαλέα ματιά για το πως είναι φτιαγμένες οι αφηγήσεις και το πώς αυτή η μεθοδολογία μπορεί να ιστορικοποιηθεί- να παρατηρηθεί δηλαδή ως εξελισσόμενη στην πορεία του χρόνου.      

Δεν πρόκειται για μια Ιστορία της λογοτεχνικής μεθοδολογίας, αν και ένα από τα ευρύτερα πλαίσια στα οποία θα μπορούσε να αναχθεί το έργο παραπέμπει σε κάτι τέτοιο. Ο «Χρονότοπος» σαν έννοια είναι το όχημα που χρησιμοποιεί εδώ ο Μπαχτίν για να δει όχι τα υλικά της μυθιστορηματικής δημιουργίας αλλά (και) το πως επιλέγονται αυτά τα υλικά από τον δημιουργό. Η ίδια η έννοια του χρονότοπου, της σύνδεσης δηλαδή και της συστηματικής θεώρησης του τόπου και του χρόνου, που σήμερα μπορεί να μοιάζει σχεδόν αυτονόητη όταν μιλάμε για την ιδιοσυγκρασία του δυτικού ανθρώπου και τελικά για τα γραπτά του, αποτέλεσε απόλυτη πρωτοπορία την εποχή της συγγραφής του έργου από τον Μπαχτίν. 

Παρά την πρωτοποριακή εισαγωγή της έννοιας από τον Μπαχτίν όμως, το έργο του δεν έμεινε σε αυτό και για αυτό απέκτησε διαχρονική αξία που κάνει την μετάφρασή του στα ελληνικά σημαντικό εκδοτικό γεγονός για την εγχώρια βιβλιογραφία των κοινωνικών επιστημών.

Ο Μπαχτίν χρησιμοποιεί τον Χρονότοπο σαν όχημα παρατήρησης και επεξεργασίας.

Ανιχνεύει τον σύνδεσμο χρόνου-τόπου στην αρχαιοελληνική και την αρχαία αφήγηση και βιογραφία, στο ιπποτικό μυθιστόρημα (όπου, μεταξύ άλλων, προσφέρεται μια διεισδυτική ματιά στον χρονότυπο της Θείας Κωμωδίας), στις μυθιστορηματικές μορφές του τρελού και του γελωτοποιού, στο έργο του Ραμπελαί. Μέσα από τις ανά εποχή μεταβολές της χρήσης του ιδιοσυγκρασιακού «χρονότυπου» φωτίζονται σημεία στην ιστορία της ευρωπαϊκής μυθιστορηματικής τέχνης.

Η περιδιάβαση του Μπαχτίν σε δρόμους της ευρωπαϊκής λογοτεχνικής παράδοσης δεν είναι ένα ανάγνωσμα για όλους. Αν και δεν πρόκειται για μια «πανεπιστημιακή» και εκ των άνω διδακτική προσέγγιση, το ανατομείο που στήνει ο Μπαχτίν, απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να κατανοήσει περισσότερο το πως είναι φτιαγμένη η λογοτεχνία και πώς αυτό αντιστοιχεί στον τρόπο με τον οποίο αυτή βιώνεται από τον ίδιο.

Ο Χρονότοπος στο Μυθιστόρημα είναι ένα απαιτητικό ανάγνωσμα. Όχι μόνο γιατί η σκέψη του Μπαχτίν άνοιξε δρόμους στην παγκόσμια διανόηση, και σίγουρα όχι γιατί πρόκειται για στριφνό ή διδακτικό κείμενο- απεναντίας το ύφος είναι περιγραφικό και το κείμενο ρέει, κάτι στο οποίο συμβάλει και η μετάφραση. Αλλά γιατί δεν είναι εύκολο να βάζεις στο ανατομικό κρεββάτι ό,τι σε ενεργοποιεί συναισθηματικά.