Τα ωραιότερα νεοκλασικά της Αθήνας και οι ιστορίες τους
Πέντε υπέροχα νεοκλασικά της Αθήνας που προσπερνάς καθημερινά, κρύβουν ιστορίες που δεν φαντάζεσαι. Εδώ είμαστε, να σου τις διηγηθούμε.
της Ηρώς Κουνάδη
Λέγαμε πριν χρόνια πως οι περισσότεροι ξέρουμε πιο πολλά για την Αθήνα του Περικλή απ’ όσα για την Αθήνα του Όθωνα. Απόδειξη γι’ αυτό είναι τα νεοκλασικά της πόλης, που προσπερνάμε καθημερινά, ρίχνοντας μια ματιά θαυμασμού ή και όχι, αλλά σίγουρα αγνοώντας σχεδόν τα πάντα για την ιστορία τους. Καιρός να αλλάξει αυτό, δε νομίζεις; Κάνουμε την αρχή, με τις ιστορίες μερικών από τα ομορφότερα νεοκλασικά της Αθήνας.
Το Μέγαρο Κυριακούλη Μαυρομιχάλη
Βρίσκεται στη γωνία Αμαλίας και Ξενοφώντος, στεγάζει σήμερα τα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν (της Τριλογίας στην Πανεπιστημίου) το 1870. Ανήκε αρχικά στον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, εγγονό του ομώνυμου ήρωα της Επανάστασης και πρωθυπουργό της Ελλάδας το 1909-10, έγινε όμως θρύλος ως κατοικία του Ρώσου πρέσβη Σαβούρωφ από το 1876 ως το 1879.
Στο κτίριο, που στέγαζε τότε και την Ρώσικη Πρεσβεία, ο Σαβούρωφ οργάνωνε χοροεσπερίδες που ξεπερνούσαν σε πολυτέλεια κάθε άλλη στην πόλη. Λογικό, αν σκεφτείς πως τα κουτσομπολιά της εποχής ήθελαν την διαβίωσή του να κοστίζει όσο αυτή όλων των άλλων πρέσβεων στην Αθήνα μαζί. Ωστόσο, ο χλιδάτος πρέσβης χάρισε μεγάλο μέρος από τα υπάρχοντά του, στα οποία περιλαμβάνονταν τέσσερις άμαξες και πολλά άλογα και σκυλιά, στους Αθηναίους όταν έφυγε για να αναλάβει τη ρώσικη πρεσβεία στο Βερολίνο.
Το Νομισματικό Μουσείο
Επισήμως λέγεται Ιλίου Μέλαθρον, επειδή σχεδιάστηκε από τον Ερνστ Τσίλλερ ως κατοικία για τον φίλο και συμπατριώτη του Ερρίκο Σλήμαν, που τότε είχε πρωτοανακαλύψει την Τροία (αλλιώς γνωστή και ως Ίλιον, είδες που όλα συνδέονται;) Ο Σλήμαν που λες το 1875 ερωτεύτηκε μια Ελληνίδα, την Σοφία, και αποφάσισε να μείνει εδώ. Οι οδηγίες του προς τον αρχιτέκτονα ήταν αυτές: «Έζησα όλη μου τη ζωή σε μικρό σπίτι, θέλω να περάσω τα χρόνια που μου απομένουν σε ένα μεγάλο. Διάλεξε εσύ όποιο ρυθμό θέλεις, το μόνο που θέλω εγώ είναι μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα να πηγαίνει στο επάνω πάτωμα. Και μια ταράτσα». Το αποτέλεσμα είναι η απόδειξη του τι παίρνεις όταν αφήνεις τον επαγγελματία ήσυχο να κάνει τη δουλειά του.
Το 1926, τριάντα έξι χρόνια μετά τον θάνατο του Σλήμαν, το ελληνικό δημόσιο αγόρασε το κτίριο και στέγασε εκεί το συμβούλιο της Επικρατείας (1929-1934), τον Άρειο Πάγο (ως το 1981) και το Εφετείο (1981-1983). Το 1985 το κτίριο μετατράπηκε στο Νομισματικό Μουσείο, και περιλαμβάνει μέχρι σήμερα και την συλλογή νομισμάτων του ίδιου του Σλήμαν.
Το Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού
Δε σου λέει κάτι το όνομα; Μήπως αν το πούμε Υπουργείο Εξωτερικών; Τώρα κάτι γίνεται; Ένα από τα δύο ωραιότερα κτίρια της Βασιλίσσης Σοφίας (το άλλο είναι το Μέγαρο Σταθάτου, κατά την ταπεινή μας άποψη πάντα) σχεδιάστηκε κι αυτό από τον Τσίλλερ, το 1876, και αποτελεί κατά πολλούς το αριστούργημά του. Σχεδιάστηκε, όπως εύκολα μαντεύεις από το όνομα, ως κατοικία για τον εθνικό ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό, και εξοπλίστηκε με τα καλύτερα κρύσταλλα, μάρμαρα, τζάκια και έπιπλα που ήρθαν από τας Ευρώπας, δίνοντας τροφή για κουτσομπολιά στους Αθηναίους του 19ου αιώνα, που αγαπούσαν ως γνωστόν ιδιαίτερα τα κουτσομπολιά. Στο υπόγειο του μεγάρου, όπου ο Ανδρέας Συγγρός έζησε ως τον θάνατό του το 1899, υπήρχε ένα από τα πρώτα σφαιριστήρια της Αθήνας.
Το 1921, όταν πέθανε και η σύζυγός του, Ιφιγένεια Μαυροκορδάτου-Συγγρού, το μέγαρο κληροδοτήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο «ίνα χρησιμεύη διαρκώς ως κατάστημα του Υπουργείου Εξωτερικών». To κτίριο κηρύχθηκε προστατευόμενο έργο τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1976.
Το Μέγαρο Σταθάτου
Κι άλλο άγνωστο όνομα; Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, για να συνεννοούμαστε. Το σχεδίασε (το μάντεψες) ο Τσίλλερ το 1895, για να στεγάσει το σπίτι και την έδρα των επιχειρήσεων του Όθωνα Σταθάτου, ο οποίος ήταν έμπορος άνθρακα και εφοπλιστής από την Ιθάκη. Το μέγαρο συναποτελούν δύο κτίρια, που επικοινωνούν μεταξύ τους, και στα οποία στεγάζονταν το γραφείο του Σταθάτου, τα υπνοδωμάτια, οι ξενώνες και οι χώροι υποδοχής (στο κυρίως κτίριο) και οι στάβλοι, το αμαξοστάσιο και τα δωμάτια του προσωπικού (στο κτίριο της Ηροδότου).
Οι απόγονοι του Σταθάτου παραχώρησαν το μέγαρο στο ελληνικό δημόσιο, που στέγασε εκεί διαδοχικά την βουλγαρική πρεσβεία, τη λέσχη αξιωματικών της Βρετανίας (η οποία το επίταξε το 1945), την καναδική πρεσβεία ως το 1970 και την πρεσβεία της Λιβύης. Το 1982 αγοράστηκε από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, από την οποία το 1991 παραχωρήθηκε στο Ίδρυμα Γουλανδρή για να στεγάσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Το Μέγαρο Ιλισίων
Βρίσκεται κι αυτό στην Βασιλίσσης Σοφίας, στεγάζει από το 1930 το Βυζαντινό Μουσείο, και αποτελεί μια από τις ιδιαίτερες περιπτώσεις νεοκλασικών στην Αθήνα, καθότι συνδυάζει, μαζί με κλασικά, στοιχεία του ρομαντισμού. Σχεδιάστηκε από τον Σταμάτη Κλεάνθη, έναν από τους δύο αρχιτέκτονες που υπέγραψαν το πρώτο σχέδιο πόλης της Αθήνας (ο άλλος ήταν ο Σάουμπερτ) για σπίτι της Σοφίας Ντε Μπαρμουά Λεμπρέν, κι αν το όνομα αυτό δεν σου λέει κάτι είναι γιατί την ξέρεις ως Δούκισσα της Πλακεντίας.
Η Δούκισσα ήταν κομμάτι εκκεντρική, και τα κουτσομπολιά που είπαμε πως έδιναν και έπαιρναν στην Αθήνα του Όθωνα, την έχρισαν ένα σωρό πράγματα, μεταξύ των οποίων παράνομο ζευγάρι με έναν κάποιο λήσταρχο της εποχής (ναι, τον Νταβέλη), και διοργανώτρια μυστηριωδών συμποσίων με παράξενους καλεσμένους, τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι –έλεγαν οι κακές γλώσσες– σατανιστικές τελετές. Η Δούκισσα έζησε σε αυτό το σπίτι τα τελευταία έξι χρόνια της ζωής της, ως το 1854. Μετά τον θάνατό της, το κτίριο στέγασε την Σχολή Ευελπίδων και διάφορες άλλες στρατιωτικές υπηρεσίες, μέχρι το 1930 που έγινε η έδρα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
(*) Με πληροφορίες από το Αρχείο Νεότερων Μνημείων και το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία.
Λέγαμε πριν χρόνια πως οι περισσότεροι ξέρουμε πιο πολλά για την Αθήνα του Περικλή απ’ όσα για την Αθήνα του Όθωνα. Απόδειξη γι’ αυτό είναι τα νεοκλασικά της πόλης, που προσπερνάμε καθημερινά, ρίχνοντας μια ματιά θαυμασμού ή και όχι, αλλά σίγουρα αγνοώντας σχεδόν τα πάντα για την ιστορία τους. Καιρός να αλλάξει αυτό, δε νομίζεις; Κάνουμε την αρχή, με τις ιστορίες μερικών από τα ομορφότερα νεοκλασικά της Αθήνας.
Το Μέγαρο Κυριακούλη Μαυρομιχάλη
Βρίσκεται στη γωνία Αμαλίας και Ξενοφώντος, στεγάζει σήμερα τα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, σχεδιάστηκε από τον Θεόφιλο Χάνσεν (της Τριλογίας στην Πανεπιστημίου) το 1870. Ανήκε αρχικά στον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, εγγονό του ομώνυμου ήρωα της Επανάστασης και πρωθυπουργό της Ελλάδας το 1909-10, έγινε όμως θρύλος ως κατοικία του Ρώσου πρέσβη Σαβούρωφ από το 1876 ως το 1879.
Στο κτίριο, που στέγαζε τότε και την Ρώσικη Πρεσβεία, ο Σαβούρωφ οργάνωνε χοροεσπερίδες που ξεπερνούσαν σε πολυτέλεια κάθε άλλη στην πόλη. Λογικό, αν σκεφτείς πως τα κουτσομπολιά της εποχής ήθελαν την διαβίωσή του να κοστίζει όσο αυτή όλων των άλλων πρέσβεων στην Αθήνα μαζί. Ωστόσο, ο χλιδάτος πρέσβης χάρισε μεγάλο μέρος από τα υπάρχοντά του, στα οποία περιλαμβάνονταν τέσσερις άμαξες και πολλά άλογα και σκυλιά, στους Αθηναίους όταν έφυγε για να αναλάβει τη ρώσικη πρεσβεία στο Βερολίνο.
Το Νομισματικό Μουσείο
Επισήμως λέγεται Ιλίου Μέλαθρον, επειδή σχεδιάστηκε από τον Ερνστ Τσίλλερ ως κατοικία για τον φίλο και συμπατριώτη του Ερρίκο Σλήμαν, που τότε είχε πρωτοανακαλύψει την Τροία (αλλιώς γνωστή και ως Ίλιον, είδες που όλα συνδέονται;) Ο Σλήμαν που λες το 1875 ερωτεύτηκε μια Ελληνίδα, την Σοφία, και αποφάσισε να μείνει εδώ. Οι οδηγίες του προς τον αρχιτέκτονα ήταν αυτές: «Έζησα όλη μου τη ζωή σε μικρό σπίτι, θέλω να περάσω τα χρόνια που μου απομένουν σε ένα μεγάλο. Διάλεξε εσύ όποιο ρυθμό θέλεις, το μόνο που θέλω εγώ είναι μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα να πηγαίνει στο επάνω πάτωμα. Και μια ταράτσα». Το αποτέλεσμα είναι η απόδειξη του τι παίρνεις όταν αφήνεις τον επαγγελματία ήσυχο να κάνει τη δουλειά του.
Το 1926, τριάντα έξι χρόνια μετά τον θάνατο του Σλήμαν, το ελληνικό δημόσιο αγόρασε το κτίριο και στέγασε εκεί το συμβούλιο της Επικρατείας (1929-1934), τον Άρειο Πάγο (ως το 1981) και το Εφετείο (1981-1983). Το 1985 το κτίριο μετατράπηκε στο Νομισματικό Μουσείο, και περιλαμβάνει μέχρι σήμερα και την συλλογή νομισμάτων του ίδιου του Σλήμαν.
Το Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού
Δε σου λέει κάτι το όνομα; Μήπως αν το πούμε Υπουργείο Εξωτερικών; Τώρα κάτι γίνεται; Ένα από τα δύο ωραιότερα κτίρια της Βασιλίσσης Σοφίας (το άλλο είναι το Μέγαρο Σταθάτου, κατά την ταπεινή μας άποψη πάντα) σχεδιάστηκε κι αυτό από τον Τσίλλερ, το 1876, και αποτελεί κατά πολλούς το αριστούργημά του. Σχεδιάστηκε, όπως εύκολα μαντεύεις από το όνομα, ως κατοικία για τον εθνικό ευεργέτη Ανδρέα Συγγρό, και εξοπλίστηκε με τα καλύτερα κρύσταλλα, μάρμαρα, τζάκια και έπιπλα που ήρθαν από τας Ευρώπας, δίνοντας τροφή για κουτσομπολιά στους Αθηναίους του 19ου αιώνα, που αγαπούσαν ως γνωστόν ιδιαίτερα τα κουτσομπολιά. Στο υπόγειο του μεγάρου, όπου ο Ανδρέας Συγγρός έζησε ως τον θάνατό του το 1899, υπήρχε ένα από τα πρώτα σφαιριστήρια της Αθήνας.
Το 1921, όταν πέθανε και η σύζυγός του, Ιφιγένεια Μαυροκορδάτου-Συγγρού, το μέγαρο κληροδοτήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο «ίνα χρησιμεύη διαρκώς ως κατάστημα του Υπουργείου Εξωτερικών». To κτίριο κηρύχθηκε προστατευόμενο έργο τέχνης από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1976.
Το Μέγαρο Σταθάτου
Κι άλλο άγνωστο όνομα; Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, για να συνεννοούμαστε. Το σχεδίασε (το μάντεψες) ο Τσίλλερ το 1895, για να στεγάσει το σπίτι και την έδρα των επιχειρήσεων του Όθωνα Σταθάτου, ο οποίος ήταν έμπορος άνθρακα και εφοπλιστής από την Ιθάκη. Το μέγαρο συναποτελούν δύο κτίρια, που επικοινωνούν μεταξύ τους, και στα οποία στεγάζονταν το γραφείο του Σταθάτου, τα υπνοδωμάτια, οι ξενώνες και οι χώροι υποδοχής (στο κυρίως κτίριο) και οι στάβλοι, το αμαξοστάσιο και τα δωμάτια του προσωπικού (στο κτίριο της Ηροδότου).
Οι απόγονοι του Σταθάτου παραχώρησαν το μέγαρο στο ελληνικό δημόσιο, που στέγασε εκεί διαδοχικά την βουλγαρική πρεσβεία, τη λέσχη αξιωματικών της Βρετανίας (η οποία το επίταξε το 1945), την καναδική πρεσβεία ως το 1970 και την πρεσβεία της Λιβύης. Το 1982 αγοράστηκε από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, από την οποία το 1991 παραχωρήθηκε στο Ίδρυμα Γουλανδρή για να στεγάσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Το Μέγαρο Ιλισίων
Βρίσκεται κι αυτό στην Βασιλίσσης Σοφίας, στεγάζει από το 1930 το Βυζαντινό Μουσείο, και αποτελεί μια από τις ιδιαίτερες περιπτώσεις νεοκλασικών στην Αθήνα, καθότι συνδυάζει, μαζί με κλασικά, στοιχεία του ρομαντισμού. Σχεδιάστηκε από τον Σταμάτη Κλεάνθη, έναν από τους δύο αρχιτέκτονες που υπέγραψαν το πρώτο σχέδιο πόλης της Αθήνας (ο άλλος ήταν ο Σάουμπερτ) για σπίτι της Σοφίας Ντε Μπαρμουά Λεμπρέν, κι αν το όνομα αυτό δεν σου λέει κάτι είναι γιατί την ξέρεις ως Δούκισσα της Πλακεντίας.
Η Δούκισσα ήταν κομμάτι εκκεντρική, και τα κουτσομπολιά που είπαμε πως έδιναν και έπαιρναν στην Αθήνα του Όθωνα, την έχρισαν ένα σωρό πράγματα, μεταξύ των οποίων παράνομο ζευγάρι με έναν κάποιο λήσταρχο της εποχής (ναι, τον Νταβέλη), και διοργανώτρια μυστηριωδών συμποσίων με παράξενους καλεσμένους, τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι –έλεγαν οι κακές γλώσσες– σατανιστικές τελετές. Η Δούκισσα έζησε σε αυτό το σπίτι τα τελευταία έξι χρόνια της ζωής της, ως το 1854. Μετά τον θάνατό της, το κτίριο στέγασε την Σχολή Ευελπίδων και διάφορες άλλες στρατιωτικές υπηρεσίες, μέχρι το 1930 που έγινε η έδρα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.
(*) Με πληροφορίες από το Αρχείο Νεότερων Μνημείων και το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία.
