του Νικόλα Γεωργιακώδη
Σε πρόσφατο άρθρο του, ο Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης, Καθηγητής Παθολογίας και Επιδημιολογίας και Πληθυσμιακής Υγείας του Πανεπιστημίου Stanford, βλέπει με διαφορετικό πρίσμα την πανδημία.
Ο «ερευνητής των ερευνών», ο άνθρωπος που ελέγχει την ορθότητα των δεκάδων ερευνών που κατακλύζουν την καθημερινότητά μας, αναφέρεται στο γεγονός ότι πολλές χώρες έχουν πάρει σκληρά μέτρα (βλ. απαγόρευση κυκλοφορίας/καραντίνα), χωρίς ουσιαστικά να έχουν αξιόπιστα στοιχεία για την πανδημία.
«Είναι σαν ένας ελέφαντας να δέχεται επίθεση από μια γάτα. Στην απόγνωση του προσπαθώντας να αποφύγει τη γάτα, ο ελέφαντας πηδάει από ένα βράχο και πεθαίνει» αναφέρει σχετικά, και προσθέτει: «Εάν αποφασίσουμε να πηδήσουμε από το βράχο, χρειαζόμαστε κάποια στοιχεία για να ξέρουμε αν είναι λογική μια τέτοια ενέργεια, και ποιες είναι οι πιθανότητες να προσγειωθούμε κάπου ασφαλείς».
Από την – επίσης σε κατάσταση καραντίνας – Καλιφόρνια, ο διακεκριμένος έλληνας καθηγητής απάντησε λεπτομερώς στις ερωτήσεις μας για την νέα πανδημία.
Γιατί πιστεύετε πως τα αυστηρά μέτρα που λαμβάνονται αυτή τη στιγμή στις χώρες του κόσμου μπορεί να οδηγήσουν σε "φιάσκο";
Τα αυστηρά μέτρα που παίρνονται σε αυτή τη φάση είναι απαραίτητα επειδή φαίνεται ότι ο έλεγχος της επιδημίας έχει ξεφύγει (πολλά κρούσματα είναι ορφανά) και έχουμε αβεβαιότητα για το πόσο εκτεταμένη είναι η συχνότητα της λοίμωξης με SARS-CoV-2 στον πληθυσμό. Στην Ελλάδα, σήμερα (22 Μαρτίου) μπορεί να έχουμε από 2.000 χιλιάδες μέχρι 100.000 άτομα ή και περισσότερα που έχουν μολυνθεί. Χωρίς αυστηρά μέτρα ο αριθμός αυτός διπλασιάζεται περίπου κάθε τρεις μέρες. Με αυστηρά μέτρα μειώνεται η έντονη αύξηση, αν και συνεχίζεται μια μικρότερη αύξηση ενδο-οικογενειακά σε ανθρώπους που έχουν μπει σε καραντίνα στον ίδιο χώρο. Αν ο αριθμός των κρουσμάτων που έχουμε χάσει είναι πολύ μεγάλος (και στην Ελλάδα και διεθνώς), τότε η θνητότητα (η πιθανότητα να πεθάνει κάποιος από τον ιό σε περίπτωση που μολυνθεί) είναι πολύ μικρότερη από αυτή που υπολογίζεται σήμερα - δεν αποκλείεται μάλιστα να είναι της ίδιας περίπου τάξης με της εποχικής γρίπης.
Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να έχουμε βάλει λουκέτο και στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο σχεδόν με τραγικές συνέπειες που θα οδηγήσουν πιθανόν να χαθούν πολλαπλάσιες ζωές λόγω της οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης, ενώ η ενδεικνυόμενη λύση θα ήταν κυρίως αφοσίωση στα μέτρα υγιεινής και η ειδική προστασία από έκθεση στον ιό των ηλικιωμένων και των άλλων ευπαθών ομάδων που είναι σε υψηλό κίνδυνο. Αν ο αριθμός των αδιάγνωστων κρουσμάτων παραμένει μικρός, τότε πάλι η λύση δεν είναι απλώς τυφλή καραντίνα, αλλά επιθετική ανίχνευση όλων των κρουσμάτων και των επαφών τους, ώστε να διακόψουμε τις αλυσίδες διάδοσης. Χωρίς να έχουμε κάποια δεδομένα από την πραγματική συχνότητα της λοίμωξης στον γενικό πληθυσμό, δεν ξέρουμε καν αν η καραντίνα απέδωσε, για πόσο πρέπει να την κρατήσουμε, και αν το πρόβλημα θα επανέλθει αν άρουμε την καραντίνα. Πάμε στα τυφλά.
Ιδανικά, τι ερευνητικά δεδομένα θα πρέπει να υπάρξουν για να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα ενάντια στην εξάπλωση του ιού;
Χρειαζόμαστε δεδομένα από έλεγχο ενός τυχαίου, αντιπροσωπευτικού δείγματος του πληθυσμού τώρα άμεσα και μετά επανέλεγχο σε τακτά χρονικά διαστήματα. Τα δεδομένα που συλλέγουμε τώρα είναι κυρίως από ασθενείς με συμπτώματα, ειδικά σοβαρά συμπτώματα. Οι περισσότεροι που μολύνονται όμως έχουν καθόλου ή ελαφρά συμπτώματα. Με ένα τυχαίο δείγμα ακόμα και μόνο 1000 ατόμων, μπορούμε να ξέρουμε αδρά αν έχει μολυνθεί το 0,1%, το 1% ή το 10% του πληθυσμού ήδη. Αν το ποσοστό των ατόμων που έχει μολυνθεί είναι υψηλό, π.χ. 10-20% ή και παραπάνω, αυτό μπορούμε να το μάθουμε αρκετά καλά ακόμα και με ένα τυχαίο δείγμα 100 ατόμων.
Ποια είναι τα μέχρι στιγμής δεδομένα από έρευνες σχετικά με τον ιό;
Τα καλύτερα δεδομένα που έχουμε μέχρι τώρα από ένα δείγμα του γενικότερου πληθυσμού είναι από την Ισλανδία, όπου ελέγχουν πολίτες μέσω της επιδημιολογικής πλατφόρμας DECODE και η συλλογή πλησιάζει σχεδόν να ισοδυναμεί με τυχαίο δείγμα. Μέχρι σήμερα εξάγεται ότι έχει μολυνθεί το 0.9% του Ισλανδικού πληθυσμού, δηλαδή περίπου 3300 άτομα. Ταυτόχρονα έχει πεθάνει ένας ασθενής και άλλος ένας έχει σοβαρά συμπτώματα. Δηλαδή θνητότητα 1/3300=0,03% ή έστω 2/3300=0,06% – κάτι που είναι μικρότερο από της εποχικής γρίπης (θνητότητα περίπου 0,10%). Βέβαια είναι πιθανό να εκδηλώσουν σοβαρά συμπτώματα και άλλοι που έχουν ήδη μολυνθεί και ίσως κάποιοι να πεθάνουν, άρα η θνητότητα να αυξηθεί. Πάντως πρέπει να είναι πολύ χαμηλότερη από το 3,4% της αρχικής αδρής εκτίμησης από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ή και από το 0,9% που χρησιμοποιήθηκε από την ομάδα του Imperial College για να καθοδηγήσει τη στροφή της βρετανικής πολιτικής σε αυτό το θέμα.
Με τα ισλανδικά δεδομένα συμφωνούν επίσης και τα δεδομένα από το κρουαζιερόπλοιο Diamond Princess (αδρή θνητότητα 1% σε μια κοόρτη κυρίως ηλικιωμένων, δηλαδή 0,1-0,2% αν γίνει προτύπωση με τον γενικό πληθυσμό) και από την πόλη Vo στην Ιταλία όπου ελέγχθηκαν όλοι οι πολίτες, βρέθηκαν θετικοί το 3% και πέθανε μόνο ένας 78χρονος με σοβαρό υποκείμενο πρόβλημα υγείας. Αυτό που είναι επίσης πολύ ενδιαφέρον είναι να δούμε πόσοι από τους θανάτους όπου έχουμε την παρουσία του SARS-CoV-2 ο ιός ευθύνεται για το θάνατο, ή απλώς είναι «παρών» και ανιχνεύεται την ώρα του θανάτου. Τα δεδομένα που έχουμε μέχρι τώρα δείχνουν ότι οι περισσότεροι ασθενείς πεθαίνουν έχοντας ταυτόχρονα μια ή πολλές άλλες αιτίες για να πεθάνουν, λόγω πολύ επιβαρυμένης υγείας και ο ιός μπορεί να μην είναι η κύρια αιτία.
Δεδομένου ότι δεν έχουμε αρκετά επιδημιολογικά στοιχεία στα χέρια μας για τον ιό μέχρι στιγμής, θεωρείτε ότι η καραντίνα είναι λάθος κίνηση;
Η καραντίνα είναι η σωστή κίνηση σε αυτή τη φάση. Για να αποδώσει πρέπει να έχουμε όλοι συντεταγμένη στάση σαν κοινωνία, σύμφωνα με τις οδηγίες των επιστημόνων που ηγούνται της προσπάθειας ελέγχου της επιδημίας. Για την καραντίνα ισχύει ότι όσο πιο νωρίς και όσο πιο αυστηρή, τόσο πιο καλά. Όταν την εφαρμόσεις αυστηρά νωρίς, μπορείς να πετύχεις άριστα αποτελέσματα με καραντίνα σε λίγα συγκεκριμένα άτομα μόνο (τα κρούσματα και τις επαφές τους), όπως πέτυχε εξαιρετικά αποτελέσματα η Ταϊβάν. Η καραντίνα ολόκληρου του πληθυσμού είναι λύση απελπισίας, αλλά και πάλι είναι σωστή εάν δεν έχεις δεδομένα και πας στα τυφλά. Απλώς είναι μέθοδος μεσαιωνικής ιατρικής, είναι κάτι σαν να κάνεις εγχείρηση χωρίς αναισθησία, και μάλιστα όχι μόνο σε έναν ασθενή, αλλά σε ολόκληρο τον πληθυσμό.
Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αμέσως μόλις πάρεις την απόφαση για καραντίνα, χρειάζεσαι ταχύτατα τα δεδομένα που ανέφερα παραπάνω για να δεις πού βρίσκεσαι και πού πας, ποια μέτρα πρέπει να κρατήσεις και ποια πρέπει να αλλάξεις, και για να αποφασίσεις πόσο θα κρατήσεις την καραντίνα. Η αυστηρή καραντίνα διακόπτει την εκτεταμένη μετάδοση του ιού στην ανοιχτή κοινότητα, αλλά αυξάνει τη μετάδοση στα άτομα που μένουν περισσότερο μαζί σε κλειστούς χώρους. Οπότε αν κάνεις καραντίνα σε φάση της επιδημίας που έχεις ικανό ποσοστό του πληθυσμού ήδη μολυσμένο, φέρνεις τους μολυσμένους να ζούνε δίπλα δίπλα πρωί μεσημέρι και βράδυ με τους ευάλωτους ηλικιωμένους και ευπαθείς συγγενείς τους σε στενό, ασφυκτικό χώρο μικρών διαμερισμάτων. Είναι πιθανό ότι αυτό συνέβη σε ένα βαθμό και στην Ιταλία που είναι μια χώρα που, όπως και η Ελλάδα, έχει μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων και μεγάλο ποσοστό ευάλωτων ατόμων με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και στεφανιαία νόσο, λόγω υψηλών ποσοστών καπνίσματος. Έχει σημασία στην καραντίνα το πότε ακριβώς θα δράσεις, αλλά χωρις δεδομένα δεν ξέρεις πότε πρέπει να δράσεις για να έχεις το καλύτερο αποτέλεσμα. Το κόστος για να έχεις αμερόληπτη διαγνωστική επιδημιολογική εικόνα είναι ελάχιστο.
Εναλλακτικά τι θα μπορούσε να γίνει; Να περιμένουμε να βγουν περισσότερα δεδομένα και μετά να δράσουμε ως χώρες;
Όχι, η δράση πρέπει να είναι άμεση και αποφασιστική. Αλλά και η συλλογή των δεδομένων πρέπει να είναι εξίσου άμεση και αποφασιστική, για να καθοδηγήσει γρήγορα τα επόμενα βήματα. Το να διατηρείς έναν ολόκληρο πληθυσμό σε καραντίνα επί μακρόν έχει καταστροφικές συνέπειες και στην οικονομία και στην υγεία, και οι συνέπειες διογκώνονται όσο περισσότερο χρειάζεται να παρατείνεις την καραντίνα. Αυξάνει τον κίνδυνο χρεοκοπιών, οδηγεί σε ανεργία και φτωχοποίηση, διαταράσσει την εκπαίδευση, και μπορεί να προκαλέσει διατάραξη της ψυχικής υγείας και πιθανή αύξηση των αυτοκτονιών και της βίας στο οικιακό περιβάλλον. Η οικονομική συρρίκνωση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των θανάτων από απλές, συχνές αιτίες (πχ. στεφανιαία νόσο), όπως είδαμε και στην πρόσφατη οικονομική κρίση στην Ελλάδα.
Για μια ηρωική, αλλά βαριά τραυματισμένη χώρα όπως η Ελλάδα, διακυβεύεται η κατάρρευση της χώρας συνολικά και μαζί της οι ζωές εκατομμυρίων Ελλήνων, νέων και ηλικιωμένων μαζί. Μιλάμε για μεγέθη απωλειών πιθανόν πολύ μεγαλύτερα από το πλέον απαισιόδοξο σενάριο του τι μπορεί να προκαλέσει ο ίδιος ο SARS-CoV-2 από μόνος του. Πρέπει να κάνουμε έξυπνες κινήσεις – που να στηρίζονται σε δεδομένα – για να σώσουμε και ζωές και τη χώρα. Έχουμε εξαιρετικούς επιστήμονες που ηγούνται της προσπάθειας στην Ελλάδα και θέλω να τους έχω εμπιστοσύνη ότι, παρά την τεράστια πίεση που δέχονται σε αυτές τις δύσκολες καταστάσεις, θα κάνουν αυτές τις έξυπνες κινήσεις.
Κατά τη γνώμη σας, ποιο είναι το χειρότερο και ποιο το καλύτερο σενάριο για αυτήν την παγκόσμια κρίση;
Είναι νωρίς να πούμε τι θα συμβεί, αλλά το αισιόδοξο σενάριο είναι ότι ο νέος κορονοϊός έχει εποχικότητα και μαζί με τα μέτρα που λαμβάνονται, η επιδημία σβήνει σε μερικές εβδομάδες ή δυο μήνες περίπου, με συνολικά χαμένα προσωπο-έτη (life-years) κατά πολύ λιγότερα από της απλής γρίπης. Θέλω να αισιοδοξώ ότι αυτό θα συμβεί. Το χειρότερο σενάριο, με τους υπολογισμούς του Imperial College μιλάει για 81% του παγκόσμιου πληθυσμού να μολύνεται και 0,9% από αυτούς να πεθαίνει. Θεωρώ ότι οι παραδοχές αυτής της ανάλυσης του Imperial College είναι ακραίες και λανθασμένες.
Ανησυχώ πάντως περισσότερο για τις πιθανές άστοχες επιλογές (που δεν στηρίζονται σε δεδομένα) – στην προσπάθεια να περιορίσουμε την επιδημία μπορεί από πανικό και υπερβάλλοντα ζήλο να καταστρέψουμε πολύ περισσότερα από ότι μπορεί να καταστρέψει ο ιός από μόνος του. Ελπίζω να δείξουμε ψυχραιμία και ομοψυχία σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία για να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις.
