Αλεξάνδρεια: Μια πόλη εξόχως… ελληνική

του Γιώργου Φλώκα

Δεν είναι μόνο η τεράστια ελληνική επιγραφή στην είσοδο της πόλης που γράφει "Αλεξάνδρεια" στα Ελληνικά, η παρουσία του Κωνσταντίνου Καβάφη και της Πηνελόπης Δέλτα και τα δυο τεράστια αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένα στην κεντρικότερη πλατεία της πόλης και το άλλο έξω από τη νέα βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Το ελληνικό στοιχείο στην πόλη ξεφεύγει από την απαρίθμηση των αρχαίων μνημείων και διευρύνεται σε μια αίσθηση που σε ακολουθεί παντού.

Άλλωστε, ήταν ο γιος του Ήλιου, ο Ισκαντάρ ελ Ακμπάρ, ο «δικός μας» Μέγας Αλέξανδρος αυτός ο οποίος ίδρυσε την πόλη. Σύμφωνα με την παράδοση, χάραξε τα όρια με αλεύρι και ζήτησε από τους μηχανικούς του να κτίσουν μία πόλη. "…Εδώ θα κτίσουμε μία μεγάλη πόλη, εδώ τα μνημεία, εδώ τους δρόμους, εδώ τους ναούς. Κι εκεί θα καίει μέρα-νύχτα μια φωτιά που θα οδηγεί τα καράβια από την Ελλάδα στην Αίγυπτο". Για να διακρίνεται από τις υπόλοιπες 31 πόλεις που δημιούργησε και ονομάτισε ο Έλληνας στρατηλάτης, έγινε γνωστή ως Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και σήμερα ονομάζεται Iskanderia.

Λίγο έξω από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας βρισκόταν το νησί Φόρος, το οποίο καταποντίστηκε το 1303, και το νησί Αντίρροδον, το οποίο έχει ονομαστεί έτσι προς τιμή της Ρόδου, με την οποία η Αλεξάνδρεια διατηρούσε στενότατες επαφές έως τη ρωμαϊκή περίοδο.

Οι πέντε συνοικίες της, που χαρακτηρίζονταν από τα πέντε πρώτα γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου, τα ανάκτορα, η βιβλιοθήκη, ο φάρος, το μαυσωλείο του Αλεξάνδρου και οι τάφοι των Πτολεμαίων έχουν χαθεί. Στην πρόσοψη του μουσείου της πόλης, το οποίο έχει ονομαστεί Ελληνορωμαϊκό, υπάρχει η επιγραφή "Μουσείον" στα ελληνικά.

Ένα από τα κορυφαία κτίρια της πόλης, είναι η σύγχρονη εκδοχή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Βρίσκεται κοντά στην τοποθεσία της αρχαίας βιβλιοθήκης ενώ το μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Σύμφωνα με το επίσημο site της, καταλαμβάνει συνολική έκταση 40.000 τ.μ., έχει 13 ορόφους και στεγάζει οκτώ εκατομμύρια τόμους. Η αρχαία βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, αστείρευτη πηγή γνώσης, είχε δημιουργηθεί από τον Δημήτριο τον Φαληρέα, μαθητή του Αριστοτέλη, ενώ η καταστροφή της αποδίδεται από κάποιους ιστορικούς στον Ιούλιο Καίσαρα και από άλλους, στον χαλίφη Ομάρ, καθώς όπως λένε, έδωσε τους 500.000 παπύρους της βιβλιοθήκης για τη θέρμανση των λουτρών, θεωρώντας ως μόνη πηγή γνώσης το Κοράνι.

Ωστόσο, η στενή επαφή της Ελλάδας με την αιγυπτιακή πόλη δεν περιορίζεται στην αρχαιότητα. Πολλοί Έλληνες έχουν καταγωγή από Αλεξάνδρεια, καθώς στη δεκαετία του 1950 υπέστησαν ξεριζωμό, μετά την «επανάσταση» του Νάσερ, όταν μαζί με τον βασιλιά, έδιωξε και τους ξένους.

Εκεί μεγαλούργησαν μεταξύ άλλων, ο Μιχαήλ Τοσίτσας, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, ο Στέφανος Ζιζίνιας, ο Γεώργιος Αβέρωφ αλλά και ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο Καβάφης γεννήθηκε το 1863 στην Αλεξάνδρεια. Το σπίτι του, στην οδό Λέψιους, βρισκόταν ανάμεσα στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Ελληνικό Νοσοκομείο, και τους οίκους ανοχής της πόλης, που ο ποιητής χαρακτήριζε σαν "ο Ναός της Ψυχής", "ο Ναός του Σώματος" και "ο Ναός της Σαρκός». Η Αλεξάνδρεια φιλοξένησε και ενέπνευσε επίσης τον πατέρα του φουτουρισμού, τον Φιλίππο Μαρινέτι, τον Λώρενς Ντάρρελ και τον Ε.Μ.Φόρστερ.
 
Σημειώνεται πως στη σύγχρονη εποχή, αν και μουσουλμανικό κράτος, η στενή επαφή της Αιγύπτου με τη Δύση οδήγησε σε κάποιες σταδιακές μεταρρυθμίσεις, όπως το δικαίωμα ψήφου και διαζυγίου στις γυναίκες. Ωστόσο, κάποιες σκληρές για το γυναικείο φύλο επιταγές του Κορανίου ισχύουν ακόμη στην πράξη, καθώς οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να μπαίνουν στη θάλασσα χωρίς ρούχο ενώ για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό χρειάζονται την γραπτή έγκριση του συζύγου τους.

O σύγχρονος επισκέπτης, εκτός από τα μνημεία, συναντά παντού το ελληνικό στοιχείο. Η βόλτα στο κέντρο της πόλης είναι αποκαλυπτική, καθώς σε κάθε στενό συναντά κανείς ελληνικές πινακίδες. Στο δρόμο προς τη Βιβλιοθήκη βρίσκεται η Τουρκική συνοικία, την οποία επισκέπτονται οι τουρίστες για το παζάρι της. Εκεί μπορεί να βρει κανείς χαλιά, αντίκες, μουσικά όργανα, μπαχαρικά και διάφορα είδη λαϊκής τέχνης.

Ένα από τα καλύτερα μέρη για περίπατο είναι το φρούριο Κάιτ Μπέη στην παραλία, ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία της αραβικής περιόδου, χτισμένο στην τοποθεσία που βρισκόταν κάποτε ο Φάρος της Αλεξάνδρειας. Στα αξιοθέατα της πόλης συμπεριλαμβάνονται ακόμη οι κατακόμβες Κομ Ελ Σόγκαφα και το ρωμαϊκό θέατρο Κομ Ελ Ντίκα, το οποίο είναι κτισμένο πάνω σε ερείπια παλαιότερου ναού αφιερωμένου στον Πάνα.

Η συνοικία που, εάν δεν επιλέξετε για διαμονή, δεν θα πρέπει να αμελήσετε να επισκεφθείτε έστω για καφέ, είναι η Κορνίς, η τεράστια προκυμαία της πόλης. Τα ξενοδοχεία της φημίζονται ως τα καλύτερα της πόλης, αλλά το κυριότερο, προσφέρουν εντυπωσιακή θέα στη Μεσόγειο.

Τέλος, η αιγυπτιακή κουζίνα θυμίζει έντονα την λιβανέζικη. Εκτός από την τεράστια ποικιλία στην παρασκευή κεμπάπ, ο επισκέπτης θα πρέπει να δοκιμάσει τους μοναδικούς ρεβυθοκεφτέδες (φαλάφελ), το χούμους που φτιάχνεται επίσης από ρεβύθια, ενώ στη ζαχαροπλαστική, η αιγυπτιακή κουζίνα δεν ξεφεύγει από τη γενικότερη μεσανατολίτικη παράδοση των σιροπιαστών.