Γιατί η Κωνσταντινούπολη θέλγει τόσο τους επισκέπτες της; Και, αν εξαιρέσουμε τους Έλληνες ταξιδιώτες, που έχουμε πολλούς λόγους (και συναισθηματικούς μεταξύ άλλων), γιατί όσοι ξένοι κατάφεραν να ξεπεράσουν τα κλισέ ”της λάγνας Ανατολής” απλώς καταγοητεύθηκαν; Και γιατί αποθαρρύνει τόσο τους ίδιους τους κατοίκους της; Ποια είναι, σε τελική ανάλυση, η ψυχή της πόλης;
Πολλές απαντήσεις (και αφορμές για... ταξίδι) δίνει ο γνωστότατος (υποψήφιος για Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2005) Τούρκος συγγραφέας Ορχάν Παμούκ, με το βιβλίο του ”Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις”.
Κάτοικος της πόλης (και Πόλης...) ο ίδιος, ξεκινά ένα ταξίδι στο παρελθόν και το παρόν του κόσμου στον οποίο μεγάλωσε με οδηγό τις αναμνήσεις του. Στη διαδρομή της αφήγησης αναδεικνύεται η καταλυτική επίδραση (ακόμα και σε προσωπικές και οικογενειακές στιγμές) της ίδιας της Πόλης, η οποία ενσωματώνει ετερόκλητα στοιχεία και, πάνω απ’ όλα, τη σύγκρουση του πνεύματος μιας αυτοκρατορίας που πεθαίνει και μιας δυτικού τύπου δημοκρατίας που επιχειρεί να σχηματοποιηθεί.
Κι αυτό φαίνεται στα αρχοντικά των πασάδων που μετατράπηκαν σε δημόσια κτίρια, στις γειτονιές των φτωχών με τα ξύλινα σπίτια που μεταμορφώνονται από τις πολυκατοικίες, στα πολλά και ετερόκλητα μνημεία, στο ανακάτεμα χίλιων δυο φυλών τέλος πάντων. Και μόνο ο Βόσπορος φαίνεται να διασπά την αδιατάρακτη και διάχυτη μελαγχολία της πόλης και των κατοίκων της.
Τελικά, και το ίδιο το βιβλίο αποκτά αυτόν τον πολύπλοκο χαρακτήρα καθώς μπορεί να διαβαστεί σαν ημερολόγιο, αυτοβιογραφία, ταξιδιωτικός οδηγός, ιστορία, μυθιστόρημα ή και δοκίμιο ακόμα, με μόνο σταθερό σημείο τη διεισδυτική ματιά και την αισθαντική γραφή του συγγραφέα. Το πιθανότερο, πάντως, είναι να το διαβάσει κανείς σαν παραμύθι, έστω και πολύ προσωπικό...
Την ωραία αίσθηση της γραφής βοηθούν σημαντικά και οι (πολλές) φωτογραφίες και γκραβούρες που έχει επιλέξει ο ίδιος ο συγγραφέας. Και, για να ”βοηθήσουμε” λίγο παραπάνω, να σημειώσουμε ότι όσοι ένιωσαν την επιθυμία να επισκεφθούν τα Χανιά έχοντας διαβάσει το ”Αθώοι και φταίχτες” της Μάρως Δούκα (για να μείνουμε στα σύγχρονα έργα), θα το ξανανιώσουν με το ”Ιστανμπούλ”...
Χρήστος Ζαρίφης
(Ορχάν Παμούκ, ”Ιστανμπούλ, πόλη και αναμνήσεις”, εκδόσεις ”Ωκεανίδα”, σελίδες 589, τιμή 20 ευρώ)
