"Όσα δεν είπες": Πολλές μικρές και μια μεγάλη ιστορία

Ο Μαρκ Μαζάουερ είναι ο ιστορικός που οι συνάδελφοί του μισούν και ζηλεύουν ταυτόχρονα: η αφήγησή του κάθε άλλο παρά είναι αυτή που συνηθίζεται σε επιστημονικά συγγράμματα και, παράλληλα, συναντά πολλές φορές τη λογοτεχνία. Το νέο του βιβλίο, «Όσα δεν είπες», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα, μάλλον θα σταθεί αφορμή και για άλλες… ζήλιες –αν και αυτή τη φορά καταπιάνεται με κάτι διαφορετικό, με την οικογενειακή του ιστορία.

Ο Μαζάουερ κοιτάζει παλιές φωτογραφίες, ανακαλεί μνήμες και επιχειρεί να βρει… «Όσα δεν είπες», απευθυνόμενος στον πατέρα, στους παππούδες, στους συγγενείς που έγραψαν τις δικές τους μικρές ιστορίες και οι οποίες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έφτασαν στον ίδιο. Έτσι, ο ιστορικός ανασυνθέτει, πυκνά και αναλυτικά, τα βήματα των κοντινών προγόνων του, περιγράφει τις ζωές τους, σκιαγραφεί τους χαρακτήρες τους, τις δράσεις και τις αντιδράσεις τους.

Όμως, αυτές οι (πολλές και μικρές) ιστορίες εντάσσονται σε έναν μεγαλύτερο καμβά, τη σύγχρονή ευρωπαϊκή ιστορία. Και έχοντας να περιγράψει μια οικογενειακή διαδρομή που ξεκινά από την προεπαναστατική Ρωσία και καταλήγει στο αυτοκρατορικό Λονδίνο, με «παρακλάδια» σε πολλά ακόμα μέρη της ευρωπαϊκής ηπείρου, ο Μαζάουερ καταλήγει να περιγράφει και τη μεγάλη εικόνα, τα μεγάλα γεγονότα, τα ιδεολογικά ρεύματα, τις ζυμώσεις που χαρακτήρισαν τον 20ό αιώνα.

Παρότι η ματιά του συγγραφέα εστιάζει σταθερά στο άπλωμα του οικογενειακού δέντρου, η… περιφερική του όραση συλλαμβάνει πολλά ακόμα – τα οποία και καταθέτει: από τα προσωπικά κίνητρα και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκαν οι χαρακτήρες και οι νοοτροπίες μέχρι την αλληλεπίδραση με γεγονότα και ιδέες, σε μια διαδρομή που αντανακλά βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα για τον άνθρωπο. Κάπως έτσι, η οικογενειακή διαδρομή και οι καταβολές γίνονται για τον Μαζάουερ εφαλτήριο τελικά για τη δική του προσωπική πορεία, για τη δική του γόνιμη διαδρομή, έστω και υπό το βάρος της απώλειας ανθρώπων και τόπων που χάθηκαν, απώλειες που τον στιγμάτισαν προσωπικά.

Επίσης, γίνονται αφορμή για να προσεγγιστούν άλλες, αντίστοιχες διαδρομές στην ευρωπαϊκή ήπειρο, στον κόσμο, αυτές που συνέθεσαν στο μικροεπίπεδό τους τη μεγάλη ιστορία. Γιατί αυτές οι πολλές μικρές ιστορίες ελευθερίας και γενναιότητας και πίστης για το μέλλον έδωσαν το πρωτογενές υλικό πάνω στο οποίο στηρίχθηκε τελικά αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε σύγχρονο ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Και εδώ δεν μπορούμε να μην πούμε στον πειρασμό να επισημάνουμε ότι ίσως ο Μαζάουερ δίνει και έμμεση απάντηση σε ένα από τα βασικότερα ζητήματα της εποχής μας: Αυτός ο πολιτισμός, ο ευρωπαϊκός, έχει τις ρίζες του στη μετακίνηση ανθρώπων και πληθυσμών, στην (ακραία ενίοτε) σύγκρουση των ιδεών, στη διαρκή επικοινωνία και αναζήτηση. Θα μπορούσε να είναι αυτά η βάση για έναν τρόπο κατανόησης προβλημάτων, όπως το μεταναστευτικό ή (όπως θεωρείται από αρκετούς) η παγκοσμιοποίηση; Πολύ πιθανόν.