Δεκεμβριανά 1944: Όλη η ιστορία σε ένα βιβλίο

Φαίνεται παράξενο το ότι 70 ολόκληρα χρόνια μετά τον Δεκέμβριο που σηματοδότησε την αρχή του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα δεν υπήρχε μία ολοκληρωμένη καταγραφή των γεγονότων.

Το «Δεκεμβριανά 1994: Η Μάχη της Αθήνας» που κυκλοφόρησε λίγο πριν τις γιορτές από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια ήρθε να καλύψει ακριβώς αυτό το κενό. Ο συγγραφέας Μενέλαος Χαραλαμπίδης παρουσιάζει το σύνολο των όσων διαδραματίστηκαν εκείνες τις ημέρες στην Αθήνα με πληροφορίες που απευθύνονται στον απλό φίλο της Ιστορίας, χωρίς να απογοητεύουν τον ιστορικό επιστήμονα που θέλει να έχει τεκμηριωμένη γνώση και συγκεντρωμένες τις πηγές της εποχής.

Η αφήγηση του Μενέλαου Χαραλαμπίδη ξεκινά λίγο πριν τα ίδια τα Δεκεμβριανά. Παρουσιάζονται οι συνθήκες μετά την απελευθέρωση και δίνεται ανάγλυφη η εικόνα των οξυμένων πνευμάτων που άφησε η αποχώρηση των κατακτητών, αλλά και εκείνη της πολιτικής εμπλοκής που σημειώθηκε στην αναζήτηση εθνικής ενότητας.

Ιστορούνται τα γεγονότα μέχρι το μοιραίο συλλαλητήριο της 3^ης Δεκεμβρίου, ενώ εξετάζεται ο ρόλος των ξένων, οι δισταγμοί της ηγεσίας του ΕΑΜ να στραφούν κατά των συμμάχων Βρετανών και οι πρώτες αψιμαχίες.

Η ίδια η Μάχη της Αθήνας παρουσιάζεται εξαντλητικά. Οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ στου Μακρυγιάννη και την Πλατεία Συντάγματος και η μετάπτωσή του από την πλήρη σχεδόν κυριαρχία σε θέση άμυνας όταν πύκνωσαν οι βρετανικές ενισχύσεις, ο ρόλος των τεθωρακισμένων, της RAF, οι άμαχοι, οι εξελίξεις στο διεθνές μέτωπο, όλα βρίσκουν τη θέση τους στην σειρά των γεγονότων.

Η εξιστόρηση πλέκεται με πολύτιμες μαρτυρίες, πολλές από τις οποίες συνέλεξε ο ίδιος ο συγγραφέας και άρα δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Εκεί δίνεται το κλειστοφοβικό κλίμα της εποχής και αναπαρίσταται η αίσθηση των αντιμαχομένων.

"Ξημέρωσε για τα καλά, ήρθαν αεροπλάνα και άρχισαν να μυδραλιοβουλούν όλο το βουνό. Πρόβατα με το θόρυβο των αεροπλάνων τρέχουν σαν τρελά., τα αεροπλάνα τα κυνηγούν σαν κινούμενοι στόχοι. Συνάμα και το πυροβολικό από το Γουδί βάζει ασταμάτητα. Το πυροβολικό άρχισε στις 10 π.μ. αφού έφυγαν τα αεροπλάνα. Όλοι έχουμε πιάσεις πέτρες, χαράδρες, ό,τι μπορεί να μας διαφυλάξει. Ο ατσίδας χτυπήθηκε από οβίδα πυροβολικού 15 μέτρα πιο μακριά από μένα. Είδα ένα αντικείμενο να περνά από πάνω μου και να πέφτει στη χαράδρα. Ήταν το ένα του χέρι. Σε άλλη ομοβροντία έπεσαν πιο κοντά, τα αέρια με πέταξαν κάτω και χτύπησα στο πρόσωπο σε μια πέτρα."

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από αδημοσίευτο ημερολόγιο αντάρτη του ΕΛΑΣ, ενώ αυτό που ακολουθεί προέρχεται από φακέλους της Χωροφυλακής με ενημέρωση από υπηρετούντα σε αυτήν. Είναι μεταξύ άλλων χαρακτηριστική και η διαφορά στις διατυπώσεις:

"Ώρα 7.30 πρωινή. Ο αγών γίνεται σφοδρότερος […] Το εχθρικό πυροβολικόν κατέστρεψε τον άνω όροφο του κτιρίου μας τραυματισθέντων και φονευθέντων πολλών αξιωματικών και οπλιτών. Ώρα 8^η, βαλλόμεθα υπό ολμίσκου τεταγμένου εις θέσιν 150 μέτρων νοτιοανατολικώς του Συντάγματος. Ωσαύτως, το πυροβολικόν βάλλει συνεχώς κατά τους υπ΄αριθμ. 3 φυλακίου κατέχοντος πολυκατοικίαν αμέσως βοριοδυτικών του Συντάγματος, της οποίας καταστράφη σχεδόν η […] πρόσοψις. Ζητούμεν επειγόντως ενισχύσεις, αι οποία δεν μας απεστάλησαν. Ώρα 9^η. η πίεσης του εχθρού αυξάνει. Βαλλόμεθα συνεχώς εξ όλων των κατευθύνσεων. Ζητούμενων πυρομαχικά και ιδίως χειροβομβίδας. Ομοίως ζητούμεν άρματα και αεροπορίαν λόγω μεγάλης πιέσεως".

Πέρα από την εμπεριστατωμένη και πλήρη παράθεση των γεγονότων, το «Δεκεμβριανά 1944- η Μάχη της Αθήνας» έχει μία ακόμη και ίσως σημαντικότερη αρετή, η αξία της οποίας φαίνεται αν εξετάσει κανείς το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας που ασχολείται με την πολεμική και εμφυλιοπολεμική δεκαετία. Την αντικειμενικότητα.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να ασχοληθεί κανείς με την ιστορία του ‘40 στην Ελλάδα και να μην μεροληπτήσει. Ίσως όχι τόσο γιατί η δική του πολιτική άποψη θα παρέμβει, όσο γιατί η ίδια η εποχή είναι τόσο γεμάτη από αδικίες και κρίματα που μιλώντας για αυτά, είναι πολύ εύκολο να υποτιμήσεις ή να υπερτιμήσεις ορισμένα και το αποτέλεσμα να είναι ετεροβαρές.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης πλοηγείται με ευελιξία ανάμεσα σε σκοπέλους όπως ο ρόλος των βρετανών, η ομηρεία και οι εκτελέσεις της Εθνικής Πολιτοφυλακής καταφέρνοντας να αποδώσει τα πάθη των ημερών, χωρίς να τα οικειοποιείται. Αυτή η ισορροπία που σέβεται τον σκεπτόμενο αναγνώστη του σήμερα, θα είναι πολύτιμη και στον ιστορικό του μέλλοντος.

Δημήτρης Γλύστρας