Η ουσία της ευρωπαϊκής ιστορίας σε ένα βιβλίο

Οι εραστές της ελληνικής ιστορίας, και κυρίως της νεότερης ελληνικής ιστορίας, πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια. Στο υπάρχον αναγνωστικό κοινό που μοιάζει να ήρθε εγγύτερα στην ιστορία ξεκινώντας από την πολιτική και το ενδιαφέρον του για αυτήν, προστίθεται εδώ και κάποιον καιρό το κοινό που ενδιαφέρεται για την λεγόμενη κοινωνική ιστορία ή, για να το πω αλλιώς, για την ιστορία των μαζών και όχι για τις μεγάλες στιγμές των ηγετών.

Το μνημειώδες έργο του Edward M. Burns με τίτλο «Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Οι νεότεροι χρόνοι» είναι στραμμένο προς τη δεύτερη αυτή κατηγορία την οποία εφοδιάζει με αρκετά ερωτήματα για κριτική σκέψη σχετικά με το τι τελικά είναι η Ευρώπη και τι προσέφερε στον παγκόσμιο πολιτισμό.

Πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 έχει πλέον τα χρονικά εχέγγυα για να αναγνωριστεί και από το ελληνικό κοινό ως κλασσικό. Το 2006 το έργο επανακυκλοφόρησε συμπληρωμένο από τις εκδόσεις Επίκεντρο. Αυτή η ογκώδης αλλά ενδιαφέρουσα έκδοση έπεσε στα χέρια μου καθώς επιχειρούσα να βρω ένα ανάγνωσμα για μια «μαζεμένη» αλλά περιεκτική ιστορία της Ευρώπης, ώστε να μπορέσω να κατανοήσω καλύτερα και την ελληνική ιστορία.

Το "Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός" είναι καταρχάς πολύ ευκολοδιάβαστο, κάτι που αποτελεί αναμφισβήτητο προσόν για ένα σύγγραμμα το οποίο περιέχει σχεδόν αποκλειστικά πληροφορίες και που για τον λόγο αυτόν θα ήταν εύκολο να κουράσει.

Όσο η εξιστόρηση πλησιάζει τον ιδεολογικά θερμό 19ο αιώνα οι πολιτικές πεποιθήσεις του συγγραφέα αποκτούν βαρύνουσα σημασία, αφού η εξιστόρηση συμπίπτει με τα γενέθλια των ιδεολογιών που επηρεάζουν ακόμη και σήμερα τους περισσότερους ανθρώπους του πλανήτη. Ο E.M Burns κατά τη γνώμη μου βρίσκεται στα αριστερά του πολιτικού φάσματος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι από το βιβλίο λείπουν οι αιχμές για τον Μαρξισμό- Λενινισμό και η ευθεία κριτική για τον σταλινισμό ή ότι στερείται οποιουδήποτε είδους αντικειμενικότητα.

Ας μην περιμένει κανείς να βρει ένα γεγονοτολογικό απάνθισμα των όσων συνέβησαν στη Γηραιά Ήπειρο. Ο Burns επιχειρεί μάλλον μια καταγραφή του πως επηρεάστηκαν οι άνθρωποι, η σκέψη, η ιδεολογία- της Ευρώπης- με μια λέξη: ο πολιτισμός της- από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σε αυτήν ή για αυτήν. Έτσι, το μεγάλο γεγονός γίνεται αφορμή για κατανόηση μιας άλλης "δευτερεύουσας" ματιάς στην ιστορία, που καμιά φορά μένει στο ημίφως.

Χωρίς να είναι δυνατόν να αναζητηθούν αντιστοιχίες με την περιοδολόγηση ενός σχολικού βιβλίου, θα λέγαμε ότι το έργο ξεκινά από το τέλος του Μεσαίωνα (1300-1500) και αναλύει, μεταξύ άλλων, τις εποχές της αναγέννησης («Ο Πολιτισμός της Αναγέννησης»), του θρησκευτικού αναβρασμού, της «εμπορικής επανάστασης», της γαλλικής επανάστασης, της βιομηχανικής επανάστασης, των πολέμων, θερμών και ψυχρού και φτάνει μέχρι και τον 21ο αιώνα- πράγμα ιδιαζόντος δύσκολο αφού, όπως σωστά επισημαίνει ο συγγραφέας «η συγγραφή του τελικού κεφαλαίου ενός διδακτικού βιβλίου, όπως αυτό εδώ, είναι δύσκολο έργο. Όχι μόνο καλείται να αναλύσει τη δική τους κοινωνία και εποχή∙ αναμένεται από αυτόν να διακρίνει στα γεγονότα του παρόντος τάσεις που θα συνεχίσουν να έχουν κάποιες συνέπειες στα επόμενα πέντε ή δέκα χρόνια».

Στον πρόλογο αυτής της τέταρτης ελληνικής έκδοσης, ο πανεπιστημιακός Ιωάννης Κολιόπουλος επισημαίνει: «Aν η εποχή μας σημαίνει το λυκόφως της Ευρώπης ως ιστορικής και πολιτικής εθνικής ενότητας, όπως δείχνουν τα πράγματα, ας μείνει αυτό το έργο στην ελληνική ως λαμπρή αποτύπωση ενός από τους μεγαλύτερους πολιτισμού του ανθρώπου». Ίσως έφτασε ο καιρός για περισσότερη Ευρώπη, ίσως για λιγότερη, όπως έλεγε το 2006 ο προλογίζων. Οι σελίδες της πρόσφατης ευρωπαϊκής ιστορίας οδηγούν σε αναπόφευκτες σκέψεις για τις «πληγές» της γηραιάς ηπείρου και για τις δυνατότητές της.

Η ματιά του Burns οδηγεί αυτές τις σκέψεις βαθύτερα και πιο κοντά στην πραγματική τους φύση: στην αναζήτηση τρόπων για να γίνει η ζωή του ανθρώπου καλύτερη.

Δημήτρης Γλύστρας