Mark Mazower: Δίκτυα εξουσίας στη νεότερη Ελλάδα

Δεν είναι συχνές οι περιπτώσεις όπου ένα συλλογικό ιστορικό έργο καταφέρνει να κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Πολύ περισσότερο, δεν είναι εύκολο σε ένα συλλογικό ιστορικό έργο οι επιμέρους εργασίες των συγγραφέων να ενοποιούνται επιτυχημένα από τον τίτλο τους και να εξετάζουν διαφορετικές πτυχές μιας ενότητας, χωρικής, χρονικής ή θεματικής.

Το Δίκτυα εξουσίας στην Ελλάδα- δοκιμια προς τιμήν του John Campbell, παρά το γενικόλογο τίτλο του και την αναφορά του σε διάφορα χρονικά σημεία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, το καταφέρνει. Πρόκειται για μια νέα έκδοση σε επιμέλεια Mark Mazower, που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Συνολικά δεκατρείς ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες γράφουν αφιερώνοντας στον John Campbell, τον ανθρωπολόγο που αγάπησε την Ελλάδα και χάρισε μία από τις εμβληματικότερες εθνογραφικές μελέτες για τη χώρα μας, το Τιμή, Οικογένεια και Πατρονία, το οποίο κυκλοφόρησε το 1973.

Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το θέμα της «ελληνικότητας» και της συνείδησης του όρου Ελλάδα που πραγματεύεται ο Ιωάννης Κολλιόπουλος. Είναι ένα σημαντικό ιστορικό ζήτημα που μας καλεί να απαντήσουμε σε μια σειρά από σημαντικά ερωτήματα, όπως το πότε πέρασαν οι Έλληνες το κατώφλι των νεότερων χρόνων, ή από πότε μπορούμε να μιλάμε για κοινή εθνική συνείδηση ή πόσο ενσωματωμένη είναι η αρχαία ελληνική παράδοση σε αυτό το εθνικό εγχείρημα.

Ο ίδιος ο Mazower την εποχή που η χτίζεται η Παναγία της Τήνου παρουσιάζει το ενδιαφέρον μείγμα των θρησκειών και των πολιτισμών του νησιού τις παραμονές της ανακήρυξης του ελληνικού κράτους. Ο αναγνώστης πληροφορείται για θέματα της καθημερινής ζωής στο Αιγαίο της εποχής, όπως το θρησκευτικό αίσθημα και οι αντιπαραθέσεις που πυροδοτεί, ενώ μαθαίνει πως χτίστηκε ο θρύλος της «θαυματουργής εικόνας» και κατ’ επέκταση της «θαυματουργής εκκλησίας».   

Ο Θάνος Βερέμης επιχειρεί μια κριτική αξιολόγηση του φαινομένου «Ανδρέας Παπανδρέου» και των ραγδαίων αλλαγών που έφερε στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή στη δεκαετία του 1980, ενώ προεκτείνει τα συμπεράσματά του και για τη δεκαετία του 1990.

Παρενθετικά στα κεφάλαια για τις πτυχές της ελληνικής κοινωνίας, υπάρχουν δύο κεφάλαια που αναφέρονται στον John Cambell. Το ένα από αυτά αφορά τη ζωή του και πληροφορίες για το πώς ξεκίνησε να κάνει έρευνα στην Ελλάδα, ενώ το άλλο αναφέρεται στο εθνογραφικό έργο του.

Στο υπόλοιπο βιβλίο διάσημοι ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες γράφουν για ελληνικές κοινωνικές πρακτικές, όπως ο γάμος, τα δώρα και τις ιερές τροφές, και το ελληνικής ιδιοκτησίας εμπορικό ναυτικό στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Από την έκδοση μου έλλειψε ένας πρόλογος που θα ενοποιούσε θεωρητικά την έκδοση και θα την ενέτασσε σε ένα επεξηγηματικό του τίτλου πλαίσιο. Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι περιττό για τον ιστορικό, αλλά είναι πάντα σημαντικό για τον απλό λάτρη της Ιστορίας.

Το "Δίκτυα Εξουσίας στην Ελλάδα" οπωσδήποτε δεν είναι ένα βιβλίο για να ξεκινήσει κανείς την ενασχόλησή του με την νεότερη ελληνική Ιστορία. Είναι όμως ένα χρήσιμο και πολύ ενδιαφέρον συμπλήρωμα για όποιον έχει ήδη ορισμένες πληροφορίες για αυτήν και θέλει να δοκιμάσει την βαθύτερη κατανόηση.

Δ. Γλ.