“Πρόβλημα Νεολαία”: Η αμφισβήτηση της γενιάς του ‘60

Υπήρξε και στην ελληνική Ιστορία μια εποχή από την οποία και μετά οι νεότεροι διέρρηξαν δεσμούς με αυτό που οι γονείς τους αποκαλούσαν διασταλτικά και λανθασμένα «ελληνική παράδοση» και τάραξαν τα νερά της εγχώριας κοινωνίας.

Στη δεκαετία του 1960, μια σειρά γεγονότων στο εξωτερικό, όπως ο γαλλικός Μάης ή το αντιπολεμικό κίνημα και η γέννηση της ροκ ρίχνουν τη σκιά τους και στην ελληνική νεολαία επιτείνοντας την αφύπνιση των νέων και προκαλώντας ρίγη ανησυχίας στους γονείς τους.

Και πώς θα μπορούσαν οι γονείς να μην ανησυχήσουν; Τα χρόνια από το τέλος του εμφυλίου και μετά έχουν κυλήσει σε ένα άκρως συντηρητικό περιβάλλον που διαμόρφωσε μια σειρά από δεδομένα, όπως η ένταση των δεσμών της οικογένειας, η άνοδος του ζητήματος της «τιμής», η ανάγκη για χριστιανική παιδεία και βέβαια ο πανταχού παρόν αντικομμουνισμός, ο οποίος σήμαινε την πάση θυσία διατήρηση του καθεστώτος της «καχεκτικής», όπως έχει χαρακτηριστεί, δημοκρατίας.

Αυτό ακριβώς το κοινωνικό «ξύπνημα», το σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητο από τις πολιτικές επιδιώξεις της γενιάς εκείνης, καταγράφει και περιγράφει ο Κώστας Κατσάπης στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του «Το Πρόβλημα Νεολαία» που κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μια πολύ προσεγμένη και καλαίσθητη έκδοση από τις Εκδόσεις Απρόβλεπτες.

Στο «Μοντέρνοι νέοι, παράδοση και αμφισβήτηση στη μεταπολεμική Ελλάδα, 1964-1974», όπως είναι ο υπότιτλος του βιβλίου, ο συγγραφέας ερευνά τα ερεθίσματα και τις αντιδράσεις της ελληνικής νεολαίας από το 1964 έως το 1974, ανατρέχοντας σε πηγές, όπως η δημόσια τοποθέτηση κρατικών αξιωματούχων επί του «προβλήματος» των νέων, η εκκλησιαστική δράση και οι θέσεις του ημερήσιου και περιοδικού τύπου της εποχής.

Ο Κώστας Κατσάπης αναλύει το τι σήμανε ο «χιπισμός» για την Ελλάδα εμπλουτίζοντας τις ιστορικές αναφορές με σχετικές ειδήσεις και νέα της εποχής, περιγράφει συνοπτικά και εύληπτα την αντιπαράθεση για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και τις αλλαγές στα σχολικά βιβλία της εποχής, ανθολογεί καταδίκες από τον κόσμο των «μεγάλων» για την αχαλίνωτη σεξουαλικότητα των νέων και καταγράφει την τεράστια αλλαγή που σημαίνει για τους νέους η εισαγωγή των νέων ακουσμάτων.

Ειδικά σε ό,τι αφορά τη νεανική μουσική της εποχής, το βιβλίο αποτελεί επιτομή πληροφοριών, τόσο για τα εντός όσο και για τα εκτός συνόρων. Η παρουσίαση της απήχησης των νέων ρυθμών στην Ελλάδα και η ανάδυση της ελληνικής ροκ, περιγράφεται χέρι- χέρι με τα όσα συμβαίνουν στο εξωτερικό και έτσι δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να καταλάβει πληρέστερα τις επιρροές και να αντιπαραβάλλει τα πολιτισμικά προϊόντα επωφελούμενος από τις διαφορές τους. Οι Beatles, οι Doors, οι Rolling Stones και άλλοι παγκόσμιοι ήρωες της νεολαίας του ΄60 παρουσιάζονται μέσα από στίχους, δράσεις και δηλώσεις και δίνουν το κλίμα των όσων εξέπεμπαν τα τραγούδια τους στα εγχώρια «οργισμένα νιάτα».

«(…) Παρ’ όλα αυτά, ένα κοινό στοιχείο φαίνεται πως υπήρξε πίσω από την έκρηξη ενός νεολαιίστικου κινήματος σε ολόκληρο τον πλανήτη και αυτό εντοπίζεται στην καθοριστική επιρροή που είχε δεχθεί από δύο παράλληλες και συχνά εκκινούμενες από εντελώς διαφορετικά σημεία διεργασίες: Η πρώτη αφορά τη δημιουργία της Νέας Αριστεράς (new left) και η δεύτερη την ανάδυση της νεανικής αντικουλτούρας. Και στα δύο η αμερικανική νεολαία φαίνεται πως υπήρξε ο βασικός πρωταγωνιστής, ο ιμάντας που κίνησε τη διαδικασία, μορφοποιώντας το κίνημα της αμφισβήτησης, δίνοντάς του τα βασικά χαρακτηριστικά και εξάγοντάς το κατόπιν, χωρίς υπερβολή, σε ολόκληρο τον πλανήτη».

Συνολικά, το «Πρόβλημα Νεολαία» βάζει μια μεγάλη ψηφίδα στο μωσαϊκό της κοινωνικής ιστορίας των δεκαετιών ’50 και ΄60. Στον καταρτισμένο ερευνητή θα δώσει πληροφορίες κοινωνικής ιστορίας που- για τις δεκαετίες εκείνες- σπανίζουν, ενώ ο απλός φίλος της ιστορίας θα μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα τις ζυμώσεις και τις διεργασίες που ενεργοποιήθηκαν στον χώρο της νεολαίας κυρίως μετά τη Μεταπολίτευση, αλλά και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.

«Έξτρα» πλεονέκτημα του βιβλίου η καλή και στρωτή γραφή, προσόν εξαιρετικά χρήσιμο, όταν πρόκειται για βιβλία πληροφορίας. Το βιβλίο κυλάει γρήγορα και δεν αναζητά αξία σε μια ακαδημαϊκή περιπλοκότητα, αλλά στη σαφήνεια.

«Οι γονείς παραπονιούνται ότι τα παιδιά τους δεν τους ακούν, οι καθηγητές επισημαίνουν ύποπτα σημάδια στη συμπεριφορά των μαθητών τους. Ο Τύπος κάνει λόγο για ‘αγεφύρωτο χάσμα των γενεών’. Οι νέοι υποτίθεται πως έχουν κηρύξει τον πόλεμο στους γονείς τους και τους αμφισβητούν. Με άλλα λόγια δεν φτάνει που στο δεύτερο εξάμηνο του 1965 η νεολαία (ένα σημαντικό τμήμα της) φαίνεται να επαναστατεί ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο της εποχής (βλ. Ιουλιανά), την ίδια περίοδο ένα άλλο τμήμα της φαίνεται να επαναστατεί ενάντια στην κατεστημένη ηθική των γονιών της να ακυρώνει τις προσδοκίες της, να βγάζει με έμφαση και θράσος τη γλώσσα στην ηθική της».

Δημήτρης Γλύστρας