Αθηναϊκό ταξίδι στην ιστορία και τη λογοτεχνία

(φωτογραφία από my-magazine-gr.blogspot.com)

Ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσει κανείς και να οικειοποιηθεί μια πόλη είναι να την περπατήσει. Υπάρχουν ωστόσο κάποιες σπάνιες φορές που μια πόλη μπορεί να αγαπηθεί πρώτα από τις σελίδες ενός βιβλίου. Η αιτία αυτού του… παράδοξου είναι ότι μια πόλη μπορεί να είναι γοητευτική με την πρώτη ματιά, αλλά αγαπιέται όταν αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε κάτι για αυτήν.

Το «Αθήνα- Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», που ήδη γνωρίζει επιτυχία σε επίπεδο πωλήσεων, είναι πρωτίστως ένας οδηγός της οικιστικής φιλοσοφίας της Αθήνας. Όμως δεν σταματά σε αυτό, αφού, με αφορμή κτίρια αναφοράς στη ζωή και την εμφάνιση της πόλης και τη συνδρομή της λογοτεχνίας εμβαθύνει και στην αλλοτινή καθημερινότητα της πρωτεύουσας, στην ουσία του παρελθόντος της.

Οι συγγραφείς του βιβλίου Θανάσης Γιοχάλας και Τόνια Καφετζάκη είναι καθηγητές μέσης εκπαίδευσης. Δούλεψαν το βιβλίο επτά χρόνια με αγάπη για την πόλη και για την ίδια τη δουλειά τους. «Αφήγηση της πόλης και της ιστορίας μέσα από την πόλη», χαρακτηρίζει την προσπάθεια η κ. Τόνια Καφετζάκη, μιλώντας στο In2life.

Η χρονική διαδρομή αυτής της βόλτας εκτείνεται από τον χρόνο κατασκευής των ιστορικών κτιρίων, που για τα περισσότερα από αυτά ήταν ο 19ος ή η αρχή του 20ου αιώνα, και φτάνει μέχρι τη σημερινή ή την τελευταία τους χρήση και την τυχόν κατεδάφισή τους. «Ξεκινήσαμε από την παραδοχή ότι η Αθήνα παραμένει αρκετά άγνωστη για τους κατοίκους της. Υπάρχουν πράγματα, που μένουν κενά. Αυτά θεωρήσαμε ενδιαφέρον να βγουν πάλι στην επιφάνεια», λέει η κ. Καφετζάκη.

Ας μην υπάρξει παρεξήγηση, δεν πρόκειται για έναν αρχιτεκτονικό οδηγό. Οι αναφορές στην αρχιτεκτονική των κτιρίων είναι συνοπτικές και περιορίζονται στην πληροφορία για τον ρυθμό και το γενικότερο αρχιτεκτονικό ρεύμα. Το «Αθήνα- Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία» είναι ένας οδηγός για την ψυχή της Αθήνας, και για την εξερεύνηση της «πατίνας» που η πόλη κουβαλά.

Ο χώρος της περιήγησης είναι ο Δήμος Αθηναίων, αλλά δεν λείπουν οι αναφορές στα περίχωρα της πόλης και σε χώρους περιπάτων, εκδρομών και εξοχών, όπως η Κηφισιά. Χωρικός είναι και ο χωρισμός των κεφαλαίων του βιβλίου.


Ίσως η προστιθέμενη αξία αυτής της πολύ καλής δουλειά να βρίσκεται στο πάντρεμα της ιστορίας με τη λογοτεχνία. Μαζί με την λήψη της πληροφορίας ο αναγνώστης κάνει και έναν παράλληλο λογοτεχνικό περίπατο στην πόλη. Ωστόσο και η πληρέστερη παράθεση των ιστορικών δεδομένων μιας πόλης ένα πράγμα δεν μπορεί να καταφέρει, όπως το καταφέρνει ακόμη και η κακή λογοτεχνία: να αποδώσει το κλίμα.

Οι προσεκτικά επιλεγμένες λογοτεχνικές αναφορές των συγγραφέων βάζουν τον άνθρωπο στο ιστορικό σκηνικό και φωτίζουν τις περασμένες ζωές της Αθήνας και των κατοίκων της. «Το ότι επιλέγει ένας λογοτέχνης έναν χώρο ή ένα κτίριο έχει σημασία. Μέσω της λογοτεχνικής περιγραφής γίνεται μια ανάγνωση της πόλης, στην οποία η τυχόν ψυχολογική φόρτιση του δημιουργού προσδίδει ενδιαφέρον», επισημαίνει η κ. Καφετζάκη.

Οι λογοτεχνικές αναφορές βρίσκονται εμβόλιμα στα πληροφοριακά λήμματα. Έτσι, εκεί που μαθαίνεις ότι στην τρίκλιτη κεραμοσκεπή Βασιλική που βρίσκεται στην Πλατεία του Μοναστηρακίου κατά μία άποψη, τον 17ο αιώνα απομόνωναν μοναχές της Μονής Καισαριανής που παρεκτρέπονταν, συναντάς το απόσπασμα από το βιβλίο της Μαρίας Γιαννακοπούλου «ο γιος της κελιώτισσας»:

[…] «Στο μικρό κελί της ένιωθε σιγουριά. Τη σιγουριά να έχεις δίπλα σου ανθρώπους γιατί και στα άλλα κελιά, δηλαδή στα μικρά σπιτάκια που ήταν το ένα κοντά στο άλλο έμεναν κι άλλοι κατατρεγμένοι από τη μοίρα.»

«Τα παραθέματά μας θεωρώ ότι λειτουργούν ανακουφιστικά στην πορεία της ανάγνωσης και προσφέρουν μια ατμόσφαιρα που η απλή εξιστόρηση δεν θα την είχε. Πολλές μάλιστα φορές τα λογοτεχνικά παραθέματα είναι πιο αποκαλυπτικά από την ίδια την ιστορία», είπε στο In2life ο έτερος των συγγραφέων κ. Θανάσης Γιοχάλας.Το βιβλίο ξεκινά με μια περιεκτική γενική εισαγωγή όλης της ιστορίας των Αθηνών από την αρχαιότητα έως την αρχή της μεταπολεμικής περιόδου, όπου επίσης απαντώνται λογοτεχνικά αποσπάσματα με αναφορές εποχής.

«Το 1835 τα κεντρικά σημεία φωτίζονταν με φανάρια λαδιού που άναβαν οι φανοκόροι το βράδυ. Τη δεκαετία του 1860 την πόλη φώτιζαν φανάρια γκαζιού • εξακολουθούσαν όμως να υπάρχουν και τα παλαιότερα λαδοφάναρα. Οι μεταφορές γίνονταν με άλογα, μουλάρια και καμήλες, ενώ άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα τροχοφόρα οχήματα. (…)Οι Αθηναίοι έπαιρναν νερό από τις δημόσιες βρύσες ενώ για την καθαριότητα των σπιτιών χρησιμοποιούσαν νερό των πηγαδιών».

Στο ενδιαφέρον παράρτημα ο αναγνώστης θα βρει επιπλέον στοιχεία για ζητήματα σχετικά με την εξέλιξη της πόλης, όπως η οδοποιία, οι συγκοινωνίες, οι διατελέσαντες δήμαρχοι και ο φωτισμός.

Το «Ιχνηλατώντας την πόλη» είναι μια εξαιρετική δουλειά όχι μόνο για αυτόν που ενδιαφέρεται να μάθει την Αθήνα ή που περιμένει αφορμή για να εξορμήσει σε ένα σαφάρι γνώσης στα μυστικά της πρωτεύουσας. Αλλά και για τον ανύποπτο κάτοικο της πόλης που θεωρεί ότι τα αστικά μυστικά έχουν λιγοστέψει και που ψάχνει λόγους να την ξαναγαπήσει. 

Δημήτρης Γλύστρας 

Θανάσης Γιοχάλας, Τόνια Καφετζάκη «Αθήνα- Ιχνηλατώντας την Πόλη με οδηγό την Ιστορία και τη λογοτεχνία», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, 2012, σελ. 695, τιμή: 29,7 ευρώ.