Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα

Ίσως το δυσκολότερο πράγμα για ένα ιστορικό έργο είναι να καταφέρει να αποδώσει την αίσθηση της καθημερινότητας- «βιωμένη αίσθηση της εποχής», την ονομάζει ο Raymont Williams.

Το να έχει κανείς υπόψη του το πώς έγιναν τα πράγματα είναι διαφορετικό από το να ανακαλύπτει το πώς βίωναν οι άνθρωποι την καθημερινότητά σε μια ιστορική περίοδο. Ο συγγραφέας του «Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα» ανήκει στην κατηγορία των ιστοριογράφων που επιχειρούν να ρίξουν φως όχι στα μεγάλα γεγονότα της εποχής, αλλά στις ιστορίες του απλού πληθυσμού.

Στα δεδομένα δηλαδή που φτιάχνουν το ψηφιδωτό, το οποίο οι κοινωνικοί επιστήμονες αποκαλούν «κοινωνικοπολιτικές διεργασίες». Το βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη (*)στοχεύει και εν πολλοίς καταφέρνει ακριβώς αυτό. Να εξετάσει όχι το τι συνέβη, αλλά το τι συνέβαινε.

Κενό στην βιβλιογραφία

Το έργο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη όμως κάνει κάτι ακόμη και αυτό θα ενδιαφέρει περισσότερο τον κλασσικό λάτρη της ιστορίας: Καλύπτει ένα κενό στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, αφού σε αντίθεση με ό,τι αφορά την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος της επαρχίας, για την Αθήνα δεν υπήρχε έως τώρα ούτε μία διατριβή.

Το «Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα» ανασυνθέτει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της τότε καθημερινότητας μέσα από τη διασταύρωση πολυάριθμων πολύτιμων μαρτυριών με αδημοσίευτο αρχειακό υλικό. Η δουλειά που έχει γίνει κατά τα οκτώ χρόνια εκπόνησης της μελέτης είναι από μόνη της αρχειακώς σημαντική. Στο βιβλίο φιλοξενούνται πολυάριθμες μαρτυρίες από τριάντα πληροφορητές και από κάθε βαθμίδα εμπλεκόμενου στην αντιστασιακή καθημερινότητα: σαλταδόρους, αντιστασιακούς, στελέχη και απλούς κατοίκους. 

Δεν αρκούν οι μαρτυρίες; Προς τι αυτή η διασταύρωση; «Ήθελα όχι απλά να παραθέσω αυτά που βρήκα ως ένας αρχαιολόγος που ανακαλύπτει ένα άγαλμα και το εκθέτει στο μουσείο, όσο να ψάξω να βρω και από εκεί και πέρα να ερμηνεύσω τις σκέψεις και τις αντιλήψεις», εξηγεί ο συγγραφέας μιλώντας στο In2life. (Βρείτε το link ολόκληρης της συνέντευξης στη δεξιά στήλη "Σχετικά Άρθρα")


Tο βιβλίο παρακολουθεί την Αθήνα από την εποχή του μεσοπολέμου, όταν η πρωτεύουσα προσπαθεί να απορροφήσει τους μικρασιάτες πρόσφυγες, των οποίων η κοινωνική ένταξη στον αθηναϊκό ιστό είναι προβληματική. Τα διαφορετικά κοινωνικά τους χαρακτηριστικά και οι αντιπαραθέσεις τους με τους κατοίκους της παλαιάς Ελλάδας διαμορφώνουν ένα ταραγμένο μίγμα που θα ασκήσει την δική του επιρροή στον εθνικό διχασμό της δεκαετίας του ’40. «Δεν γίνεται να μελετήσει κάποιος τον εμφύλιο ξεκινώντας από το ‘46 και φτάνοντας στο ‘49. Πρέπει να γυρίσουμε αρκετά πίσω και να καταπιαστούμε με αυτή τη διαδικασία από κάποια κατάλληλη αφετηρία», λέει στο In2life ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.

Ριζική αλλαγή και ριζοσπαστικοποίηση

Η είσοδος των Γερμανών στην κατοχική Αθήνα αλλάζει το σκηνικό, που πλέον γίνεται αγώνας επιβίωσης. Ο λιμός, η χρεοκοπία, η τρομοκρατία των κατακτητών αλλάζουν την ζωή των πολιτών με τρομερή βία. Πώς θα επηρεάσει τις συλλογικότητες αυτή η μεταμόρφωση; Μέσω της ριζικής αλλαγής του πολιτικού χάρτη της χώρας για τις επόμενες επτά δεκαετίες απαντά εμμέσως ο Μ. Χαραλαμπίδης.

Η κατοχή αλλάζει δραματικά το status quo της προπολεμικής κοινωνίας: «Κοινωνικές ομάδες που υπήρξαν προπολεμικά κομπάρσοι της πολιτικής πραγματικότητας έγιναν πρωταγωνιστές των πολιτικών εξελίξεων στο αντιστασιακό κίνημα της πόλης», αναφέρεται σε ένα από τα αρχικά κεφάλαια.

Σε ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον συλλογικό έργο, το «Αφηγήσεις για τη δεκαετία του 1940», που κυκλοφόρησε μέσα στο 2012 από τις εκδόσεις Επίκεντρο, η συμμετοχή του Μ. Χαραλαμπίδη περιέχει την αποκαλυπτική αναφορά του Γιώργου Σιδέρη, μέλους της ΕΠΟΝ Παγκρατίου: «Είχαμε έναν χαρακτήρα για μια δικαιότερη κοινωνία. Πιστεύαμε ότι το κόμμα θα φτιάξει τα πράγματα και ότι οι άνθρωποι θα ζουν καλύτερα. Έτσι… με ασάφεια».

Στο ίδιο αποκαλυπτικό μήκος κύματος είναι τα συμπεράσματα που φιλοξενούνται και στην «Εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης». Η ένταξη στο ΕΑΜ εκφράζει αρχικά μια πολιτική τοποθέτηση ενάντια στα γεγονότα της εποχής και λιγότερο μια ιδεολογική προσυπογραφή του κοινωνικού οράματος του ΚΚΕ. Είναι η πολιτική συνειδητοποίηση που μοιάζει να ακολουθεί την αντιστασιακή δράση και όχι το ανάποδο. «Η αντιστασιακή δράση είναι ένας παράγοντας ανασυγκρότησης της προσωπικότητας», μάς λέει ο συγγραφέας. Η τελολογία της φράσης αυτής συμπυκνώνει με τον καλύτερο ίσως τρόπο το νόημα εκείνου του είδους της Ιστορίας που φυλά τη σημαντικότερη θέση για τον ανώνυμο άνθρωπο.

Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον θέμα με το οποίο εν παρόδω καταπιάνεται το βιβλίο είναι η ανθρωπογεωγραφία της Αθήνας εκείνη την εποχή και η ιδεολογική διάρθρωσή της. Επιβιώνουν σήμερα τέτοιου είδους “συνοικιακές” ταυτότητες, όπως της Νίκαιας ή της Καισαριανής; «Παρά το γεγονός ότι η ανοικοδόμηση των τελευταίων ετών έχει αλλάξει εντελώς τον χαρακτήρα στις συνοικίες αυτές, βλέπουμε ότι αυτό επιμένει σαν χαρακτηριστικό και το εντυπωσιακό είναι ότι και πολλοί από τους νέους κατοίκους τέτοιων ων περιοχών αυτών, οι οποίοι προέρχονται από οποιαδήποτε περιοχή της Αθήνας ή της επαρχίας, ενστερνίζονται αυτή την ταυτότητα της «αριστερής συνοικίας» που έτσι, με την ιστορία της, ξεχωρίζει από τον πολτό που λέγεται λεκανοπέδιο», επισημαίνει ο συγγραφέας.

Αν και το «Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα» είναι ένα καθαρόαιμο βιβλίο (κοινωνικής) ιστορίας με όλα τα επιστημονικά χαρακτηριστικά της έγκυρης μελέτης, δεν πρόκειται για ένα δυσνόητο πόνημα που απευθύνεται αποκλειστικά στον επιστημονικό ερευνητή ή στον εμβριθή μελετητή της ιστορίας. Αποτελεί ένα πολύ εύπεπτο και ενδιαφέρον ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και την πιο ενδιαφέρουσα ίσως δεκαετία της.

Έχουν ήδη προγραμματιστεί δύο παρουσιάσεις του βιβλίου, αμφότερες με σημαντικές επιστημονικές παρουσίες. Η πρώτη από αυτές είναι προγραμματισμένη για σήμερα Δευτέρα, 12 Νοεμβρίου 2012 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχείου Καισαριανής. Όποιος σκεφτεί ότι η επιλογή της συγκεκριμένης συνοικίας δεν είναι τυχαία θα έχει δίκιο. Θα μιλήσουν οι Πολυμέρης Βόγλης (Επίκουρος καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας), Βαγγέλης Καραμανωλάκης (Λέκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), Μάνος Ιωαννίδης (αντιστασιακός, επιτελής του πρότυπου Τάγματος ΕΛΑΣ Καισαριανής) και ο συγγραφέας. Η ώρα έναρξης είναι 19.30.

Η άλλη παρουσίαση είναι προγραμματισμένη για την Παρασκευή 30 Νοεμβρίου στις 18.30 στο Πνευματικό κέντρο Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50). Εκεί, εκτός από τον Π. Βόγλη και τον συγγραφέα θα μιλήσουν για το βιβλίο ο Ηλίας Νικολακόπουλος (καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) και ο Σταύρος Σταυρίδης (επίκουρος καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο), ενώ συντονιστής θα είναι ο Στέλιος Κούλογλου.

Επίσης, για σχόλια και περισσότερη ενημέρωση μπορείτε να επισκεφθείτε την σελίδα που έχει δημιουργηθεί για το βιβλίο στο Facebook κάνοντας κλικ εδώ.

Δημήτρης Γλύστρας


Μενέλαος Χαραλαμπίδης
“Η εμπειρία της κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα”
εκδόσεις Αλεξάνδρεια
2012
σελ. 382
τιμή: 20€