Για την Αγάπη της Γεωμετρίας: Τα «μαθηματικά» της Σώτης Τριανταφύλλου

Για την αγάπη της γεωμετρίας ή για τη γεωμετρία της αγάπης; Και για τα δύο, θα μπορούσε να είναι η απάντηση, ή για όποιο από τα δύο προτιμάτε. Το τελευταίο μυθιστόρημα της Τριανταφύλλου μιλά με φαινομενικά απλό, γι’ αυτό και συγκλονιστικά σπαρακτικό, τρόπο για τις ανθρώπινες σχέσεις στο στενό αλλά θεμελιώδες περιβάλλον της οικογένειας, για τη σχέση αγάπης και μίσους του ανθρώπου με τον εαυτό του, για τους εφηβικούς έρωτες. Άλλωστε, για μια συνηθισμένη ιστορία αγάπης δεν πρόκειται;

Ναι. Είναι όλα συνηθισμένα στο βιβλίο. Ένας συνηθισμένος πατέρας που κακοποιεί σε βαθμό ποινικά κολάσιμο την κόρη του, προκαλώντας παράλληλα και την ψυχική κακοποίηση του γιου του. Είναι ένας μορφωμένος τύραννος, ένας ιδεολόγος αριστερός που δεν μπορεί να απογαλακτιστεί από τη μαμά του, και μάλλον έχει ξεχάσει ότι η γυναίκα του δεν είναι εργαλείο οικιακής χρήσης. Η εκμηδένιση της προσωπικότητας της γυναίκας του και κυρίως της κόρης του είναι ίσως οι μοναδικές πηγές ευτυχίας του.

Μία συνηθισμένη μεσοαστή είναι και η μητέρα της αφηγήτριας, η οποία καταπιέζεται από τον άνδρα της και τη μητέρα του, ζει μια άνοστη ζωή και αποδεικνύεται ανήμπορη ή / και αδιάφορη να αναθρέψει τα παιδιά της. Παρά τη μόρφωση και τον κοινωνικό της κύκλο, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί η κόρη της είναι καταθλιπτική και ο γιος της αρνείται κυριολεκτικά να μιλήσει. Άλλωστε, πόσοι ζουν σε πεντάρι διαμέρισμα με υπηρετικό προσωπικό;

Αν σταματούσα εδώ, θα πίστευε κανείς ότι “ήρωες” του μυθιστορήματος είναι οι γονείς της Ανατολής Μπότσαρη, της αφηγήτριας του έργου. Αλλά μάλλον ήλθε η ώρα να εστιάσω σ’ αυτήν που αποτελεί το κέντρο της ιστορίας, το πλαγίως αυτοβιογραφικό κέντρο της ίδιας της συγγραφέως. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο πλουσιοκόριτσο, το οποίο όμως βρίσκεται στην ατυχή θέση να έχει για πατέρα έναν ιδεολογικά αποτυχημένο αλλά κοινωνικά καταξιωμένο και γι’ αυτό συμπλεγματικό  άνθρωπο. Μία άλλη ατυχία της Ανατολής είναι ότι εκτός από μορφωμένη είναι και εξαιρετικά έξυπνη, ενώ αγαπά υπέρμετρα τα μαθηματικά, στοιχεία που φαίνονται απαράδεκτα για μία γυναίκα της δεκαετίας του ’70. Η τρίτη ατυχία της είναι ότι διαθέτει ασυμβίβαστο χαρακτήρα και δεν συμμορφώνεται με τον οικογενειακό και κοινωνικό νόμο του Πατρός. 

Αγαπά, λοιπόν, τη γεωμετρία, αλλά δεν μπορεί να γεωμετρήσει την αγάπη. Τη στερείται διαρκώς, όχι μόνο από τους εγκληματικά ανίκανους γονείς, από τον ψυχικά τραυματισμένο αδερφό, από την νταντά της που εκδιώχθηκε νωρίς, αλλά και από τον πρώτο μικρόψυχο εφηβικό έρωτά της. Πώς να τ’ αντέξει όλα; Κι αφού πρόκειται για μία ακόμη συνηθισμένη ιστορία, τι στραβώνει και δεν βρίσκεται μια ισορροπία στην ψυχή της; Το ερωτικό σκέλος της εφηβικής ιστορίας αφορά ένα αγόρι που αγαπάει ένα κορίτσι, το συμπονά, το κατανοεί και το θαυμάζει για τις ικανότητές του. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Γιατί στις σχέσεις, τη γυναίκα σου δεν πρέπει να τη θαυμάζεις. Πρέπει να θαυμάζει εκείνη εσένα.

Μέσα από μια συνηθισμένη, λοιπόν, ιστορία (συνηθισμένη αφού όλα αυτά συμβαίνουν ίσως σκόρπια σε πολλά σπίτια, και κρύβονται επιμελώς κάτω από το χαλί) επιχειρείται η απεικόνιση της μεσοαστικής τάξης –όχι της «κακιάς» δεξιάς αλλά της αποθεωμένης μέσω των διώξεων προοδευτικής αριστερής κατά την προδικτατορική και μεταδικτατορική Ελλάδα. Γι’ αυτό και πληγώνει περισσότερο η εικόνα, αφού η πρόοδος μένει κούφια ιδεολογία και δεν μετατρέπεται σε ανθρωπιά, αγάπη, κατανόηση… 

Η πληγή παρουσιάζεται βαθύτερη από την οργάνωση της αφηγηματικής οικονομίας. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εναλλάσσεται με την τριτοπρόσωπη και η συνύπαρξη της αμεσότητας της πρώτης με την ουδετερότητα της δεύτερης δημιουργούν αρκετή αποστασιοποίηση, ώστε να μη μιλάμε για ένα αυτοβιογραφικό μελό. Η αφήγηση είναι κινηματογραφική στα πρότυπα των ταινιών του Όλιβερ Στόουν που απρόσμενα εναλλάσσουν τη μυθοπλασία του σεναρίου με την ένθεση σκηνών από αυθεντικά ντοκιμαντέρ και στοιχεία-ντοκουμέντα. Η δουλεμένη και γι’ αυτό λιτή, πυκνή κι εύστοχη γλώσσα του κειμένου στηρίζει την αφηγηματική οικονομία.

Ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο είναι, όμως, το γεγονός ότι το μυθιστόρημα της Τριανταφύλλου που γράφτηκε το 2011 θα μπορούσε να διαβαστεί ως το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που ξεκινά με την “Αρχαία σκουριά” της Μ. Δούκα, που γράφτηκε το 1979. Και πολύ φοβάμαι ότι η ζωή της αντίστοιχης Μυρσίνης και της Ανατολής, ή μιας οποιασδήποτε άλλης του 1990 και του 2000 διαφέρει μόνο ως προς το καταναλωτικό περιτύλιγμα.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Σώτη Τριανταφύλλου, “Για την αγάπη της γεωμετρίας”, εκδόσεις Πατάκη 2011, σελ.: 352, τιμή: 15 €